Nga dừng New START - Nguy cơ chạy đua hạt nhân mới

Leo thang hạt nhân?

Hiện tại, sự việc này có khả năng không thể cứu vãn được nữa, đồng thời, có thể làm tăng nguy cơ về một cuộc chạy đua vũ trang mới - song song với chiến sự tại Ukraine. Trong cuộc chiến này, không bên nào có thể trông chờ vào một tình thế ổn định và được báo trước như các thỏa thuận hạt nhân đã đem lại liên tục trong hơn 50 năm.

Các nhà phân tích an ninh cho rằng, đây sẽ là một bài toán khó, là tiền đề cho sự răn đe lẫn nhau giữa hai nước, đồng thời, thúc đẩy các cường quốc khác như: Trung Quốc, Ấn Độ và Pakistan củng cố kho vũ khí hạt nhân của họ.

Tổng thống Nga Vladimir Putin tuyên bố dừng hiệp ước hạt nhân New START trong phát biểu tại quốc hội Nga ngày 21/2.

Trong bài phát biểu sau gần một năm bắt đầu cuộc chiến Ukraine, ông Putin tuyên bố, Nga sẽ không từ bỏ hiệp ước New Start - thỏa thuận được ký kết vào năm 2010 - về việc hạn chế số lượng đầu đạn hạt nhân chiến lược mà Nga và Mỹ triển khai.

Tuy nhiên, các chuyên gia hạt nhân cho biết, trong hiệp ước không có bất kỳ điều khoản nào cho phép một trong hai bên "tạm dừng" tham gia, như hành động mà Nga đang làm, họ chỉ có quyền lựa chọn rút lui hoặc không. Ông Putin đưa ra điều kiện để nối lại các cuộc đàm phán nếu vũ khí hạt nhân của Pháp và Anh cũng được xem xét. Các nhà phân tích cho rằng, điều kiện này sẽ bị Mỹ phản đối và yêu cầu viết lại hoàn toàn hiệp ước.

Theo ông William Alberque, Giám đốc chiến lược, công nghệ và kiểm soát vũ khí tại Viện Nghiên cứu chiến lược quốc tế, rõ ràng Nga có thể tồn tại mà không cần New Start. Ông Alberque cho biết thêm, hiệp ước nhằm giới hạn số lượng đầu đạn trên mỗi tên lửa mà mỗi bên có thể triển khai. Vì vậy, việc chấm dứt hiệp ước cũng đồng nghĩa với việc số lượng đầu đạn sẽ được nhân lên gấp nhiều lần. Theo Liên đoàn Các nhà khoa học Mỹ, Nga có khoảng 5.977 đầu đạn hạt nhân, trong khi Mỹ là 5.428.

Tên lửa hạt nhân tầm xa RS-24 Yars của Nga.

"Cả hai bên có thể tăng từ 1.550 lên 4.000 đầu đạn chiến lược triển khai chỉ trong một đêm", Alberque nói. Theo ông, điều này có thể tạo sự bất ổn. Vì nó đưa hai phía đến tình thế tiến thoái lưỡng nan - "dùng hoặc mất". Khi đó, mật độ dày đặc các đầu đạn từ phía đối phương sẽ là những mục tiêu “hấp dẫn hơn”.

Những bất ổn lớn

Giải thích cho động thái của mình, Tổng thống Nga cho biết, thật "vô lý" khi Mỹ yêu cầu quyền kiểm tra các cơ sở hạt nhân tại Nga, trong khi NATO lại đang giúp Ukraine tấn công chúng. Rõ ràng, Tổng thống Nga đang đề cập đến các cuộc tấn công vào tháng 12/2022, mà ông cho là phía Ukraine thực hiện. Mục tiêu nhằm vào sân bay Engels gần Saratov, cách Moscow 730 km về phía Đông Nam, nơi các máy bay ném bom chiến lược của Nga đặt căn cứ. Ngoài ra, ông còn nói thêm rằng, NATO đã "trang bị và hiện đại hóa" máy bay không người lái để thực hiện các cuộc tấn công này, tuy nhiên ông không đưa ra dẫn chứng xác thực nào.

Ukraine đang theo đuổi chính sách không công khai nhận trách nhiệm về các cuộc tấn công trên đất Nga. James Cameron, một nhà nghiên cứu sau tiến sĩ tại Dự án hạt nhân Oslo chia sẻ, nếu New Start bị hủy bỏ, nó sẽ đánh dấu sự trở lại của những kiểu phỏng đoán thời kì Chiến tranh Lạnh - về tiềm lực và ý đồ của đối phương. "Bạn sẽ có sự bất ổn lớn trong mối quan hệ mà cả hai bên đang hành động theo một kịch bản tồi tệ nhất, góp phần “châm thêm dầu” vào các hệ thống và kế hoạch vốn đã rất phức tạp. Cuối cùng, dẫn hai phía đến một tình thế chông chênh và làm tăng nguy cơ về một số hình thức sử dụng hạt nhân", ông nói trong một cuộc phỏng vấn qua điện thoại.

Cả hai nhà phân tích đều bày tỏ quan ngại về việc ông Putin nêu khả năng Nga nối lại thử nghiệm vũ khí hạt nhân, mặc dù ông đã tuyên bố rằng Nga sẽ không làm vậy, trừ khi Mỹ thực hiện trước. Họ cho rằng việc này có thể mở đường cho Nga trong việc cáo buộc Mỹ đang thực hiện hoặc đang âm thầm chuẩn bị một vụ thử hạt nhân, nhằm biện hộ cho chính mình. Nếu Nga làm vậy, đây sẽ là lần đầu tiên Moscow thử hạt nhân kể từ năm 1990, một năm trước khi Liên Xô tan rã. Ông Alberque nhấn mạnh, Mỹ và Liên Xô từng thực hiện các vụ thử hạt nhân trong Chiến tranh Lạnh "để cảnh báo lẫn nhau khi họ tức giận".

Trung Quốc là cường quốc hạt nhân từ đầu những năm 1960 và vẫn tuân thủ nguyên tắc “không sử dụng trước”.

Ông Cameron cho biết bất kỳ cuộc thử nghiệm nào của Nga cũng sẽ khiến căng thẳng leo thang tại Ukraine. Đây cũng là "một nỗ lực nhằm báo hiệu trạng thái sẵn sàng sử dụng vũ khí hạt nhân" trong bối cảnh chiến tranh. Trong 12 tháng từ khi cuộc chiến diễn ra, ông Putin đã nhiều lần nhắc nhở phương Tây rằng Nga có vũ khí hủy diệt hàng loạt và đã mở rộng chiếc ô hạt nhân của mình tới các khu vực của Ukraine mà Nga đang kiểm soát.

Nếu New Start bị hủy bỏ hoặc không được gia hạn trước khi hết hạn vào tháng 2/2026, nó sẽ đánh dấu sự kết thúc hơn nửa thế kỷ của các hiệp ước kiểm soát vũ khí giữa hai bên, đồng thời gửi tín hiệu đến các cường quốc có tiềm năng về vũ khí hạt nhân. "Ấn Độ và Pakistan sẽ nói gì, Trung Quốc sẽ làm gì? Nó có thể nguy hiểm hơn rất nhiều so với Chiến tranh Lạnh. Vì sẽ có rất nhiều bên đổ xô đến tham dự và đây sẽ là thảm họa đối với an ninh toàn cầu", ông Alberque nói.

Hệ lụy khó kiểm soát

Việc Nga đình chỉ hiệp ước kiểm soát vũ khí hạt nhân với Mỹ vừa qua có thể làm tiêu tan mọi hy vọng đưa Trung Quốc đến bàn đàm phán trong việc đẩy nhanh chương trình vũ khí hạt nhân tại nước này. Các nhà ngoại giao và nhà phân tích an ninh khu vực đã nói đến khả năng thuyết phục Trung Quốc tham gia các cuộc đàm phán Nga - Mỹ về việc gia hạn hiệp ước Start trước khi hiệp ước này hết hạn vào năm 2026. Mục đích của các cuộc đàm phán này nhằm xoa dịu những lo ngại về việc Trung Quốc ngày càng đẩy nhanh tiến trình hiện đại hóa quân đội.

Kho vũ khí hạt nhân của Trung Quốc là tâm điểm của những mối lo ngại này, do sự mở rộng cả về quy mô lẫn mức độ tinh vi của nó. Đó là một động thái mà gần đây Lầu Năm Góc nhận thấy Trung Quốc đang ngày càng mở rộng hơn. “So với những buổi đàm phán giữa Nga và Mỹ trước đây, Trung Quốc là một “hộp đen”, một cái hộp mỗi năm càng to hơn”, một nhà ngoại giao an ninh khu vực châu Á cho biết vào hôm Thứ tư vừa qua. “Việc Tổng thống Putin đình chỉ hiệp ước hạt nhân có thể khiến chúng ta lùi xa hơn trong việc thuyết phục Trung Quốc ngồi vào bàn đàm phán. Có rất nhiều điều chúng ta cần phải biết về các chính sách và mục tiêu của nước này”.

Các nhà phân tích an ninh cho biết động thái đình chỉ hiệp ước hạt nhân đã được ký năm 2010 có thể gây nguy hiểm cho những tính toán chi li vốn dùng để răn đe Nga và Mỹ, do cả hai nước này đều là cường quốc hạt nhân lớn nhất bấy lâu nay. Động thái này cũng sẽ châm ngòi một cuộc chạy đua vũ trang giữa các quốc gia sở hữu vũ khí hạt nhân trên thế giới. Theo Tong Zhao, chuyên gia hạt nhân tại Quỹ Carnegie vì hòa bình quốc tế (trụ sở ở Mỹ), cho biết ông tin rằng quyết định của Tổng thống Putin đã ngăn cản triển vọng hợp tác hạt nhân giữa Mỹ và Trung Quốc. “Thậm chí điều đó chỉ khiến Trung Quốc ít quan tâm đến việc tiếp tục hợp tác an ninh hạt nhân với Mỹ. Giờ đây, ngay cả việc hợp tác kiểm soát vũ khí này cũng đang bị hủy hoại nghiêm trọng”, ông Zhao nói với hãng thông tấn Reuters.

Là một cường quốc hạt nhân từ đầu những năm 1960, trong nhiều thập kỷ qua, Trung Quốc vẫn duy trì một số lượng nhỏ đầu đạn hạt nhân và tên lửa để bảo vệ an ninh quốc gia của mình, đồng thời cam kết “không sử dụng trước” vũ khí hạt nhân. Cam kết này vẫn còn hiệu lực nhưng Trung Quốc vẫn mở rộng kho vũ khí hạt nhân một cách nhanh chóng trong những năm gần đây như một phần của quá trình hiện đại hóa quân sự.

Số lượng đầu đạn hạt nhân của Mỹ có thể tăng lên một cách chóng mặt nếu cuộc chạy đua hạt nhân thực sự nổ ra.

Quân Giải phóng nhân dân Trung Quốc hiện có khả năng phóng tên lửa tầm xa được trang bị đầu đạn hạt nhân từ tàu ngầm, máy bay và một loạt hầm chứa đang phát triển bên trong quốc gia này. Đây là “bộ ba hạt nhân” mà một số chuyên gia lo ngại nó có thể được dùng để dồn ép đối phương trong trường hợp chiến sự nổ ra.

Theo báo cáo thường niên của Lầu Năm Góc về Trung Quốc được công bố vào tháng 11 năm ngoái, họ lưu ý rằng tốc độ phát triển của Bắc Kinh đã tăng vào năm 2021 và hiện có hơn 400 đầu đạn hạt nhân ở nước này. Lầu Năm Góc cho biết đến năm 2035, khi Bắc Kinh hiện đại hóa hoàn toàn, quân đội của họ có thể sẽ có 1.500 đầu đạn hạt nhân và một loạt tên lửa tiên tiến.

Một tháng trước đó, theo bản Đánh giá tình hình hạt nhân của Washington, Bắc Kinh đã miễn cưỡng tham gia vào các cuộc đàm phán hạt nhân chiến lược, nhưng vẫn cần các cuộc đàm phán song phương và đa phương. Báo cáo cho biết, “quy mô và tốc độ mở rộng chương trình hạt nhân của Trung Quốc đã đặt ra câu hỏi về mục tiêu, chiến lược và học thuyết hạt nhân cũng như nhận thức về sự ổn định chiến lược của nước này”.

Một số chuyên gia tin rằng Bắc Kinh từ lâu đã cảnh giác với việc bị ràng buộc bởi các cuộc đàm phán 3 bên với Nga và Mỹ. Nguyên nhân là do Trung Quốc thua xa khả năng của Mỹ. Cố vấn chiến lược Singapore, ông Alexander Neill cho biết ông tin rằng có thể Trung Quốc đang ngày càng ủng hộ lập trường của Nga về mặt khoa trương, đồng thời mạnh dạn đẩy nhanh hơn việc phát triển của chính mình. Điều này sẽ gây khó khăn hơn cho Mỹ và các nước đồng minh trong việc buộc Bắc Kinh tuân theo học thuyết hạt nhân, bao gồm cam kết “không sử dụng trước” vũ khí hạt nhân.

Ông Neill, một thành viên liên kết của nhóm chuyên gia tư vấn Diễn đàn Thái Bình Dương ở Hawaii bày tỏ: “Trung Quốc luôn ủng hộ việc kiểm soát vũ khí giữa Mỹ và Nga, đồng thời nước này từ lâu đã muốn duy trì hình ảnh của một bên liên quan có trách nhiệm. Nhưng, ngày càng có nhiều vấn đề được đặt ra trong tương lai”. Ông còn nói thêm: “Mục tiêu của Mỹ và các nước đồng minh là đạt được sự rõ ràng trong chính sách “không sử dụng trước” vũ khí hạt nhân, cũng như vấn đề về Đài Loan (Trung Quốc)”.

Ông Zhao của Quỹ Carnegie cho biết, thông báo của Tổng thống Putin có thể làm tăng nguy cơ thúc đẩy các cường quốc hạt nhân khác mở rộng kho vũ khí của họ và phá vỡ các cam kết lâu dài về việc không tiến hành các cuộc thử nghiệm vũ khí hạt nhân mới. “Nếu điều này xảy ra, đây sẽ là sự tiến triển vô cùng tiêu cực về trật tự hạt nhân quốc tế”.

Mộc Thạch (Tổng hợp)