Ngăn chặn mối đe dọa của Tội phạm mạng có tổ chức

Ngày 24/10, Phó Tổng thư ký Liên hợp quốc, Giám đốc điều hành Cơ quan Phòng, chống ma túy và tội phạm Liên hợp quốc (UNODC) Ghada Waly trả lời phỏng vấn TG&VN trước thềm Lễ ký Công ước Liên hợp quốc về chống tội phạm mạng diễn ra từ ngày 25-26/10.

Quyền Bộ trưởng Ngoại giao Lê Hoài Trung (giữa), Phó Tổng thư ký Liên hợp quốc, Giám đốc điều hành Cơ quan Phòng, chống ma túy và tội phạm Liên hợp quốc (UNODC) Ghada Waly (thứ hai từ trái sang), Thứ trưởng Bộ Công an Lê Quốc Hùng đồng chủ trì sự kiện giới thiệu việc mở ký Công ước Hà Nội tại trụ sở Liên hợp quốc, ngày 23/9. (Nguồn: TTXVN)

Chặn đứng tội phạm mạng của thế kỷ XXI

Các băng nhóm tội phạm có tổ chức đang “vũ khí hóa” không gian mạng tối đa, không ngừng gây ra thiệt hại và hệ lụy nghiêm trọng. Để chặn đứng tội phạm mạng của thế kỷ XXI, các quốc gia cần ký kết Công ước mới của Liên hợp quốc về chống tội phạm mạng.

Tội phạm có tổ chức từ lâu đã luôn đi trước lực lượng thực thi pháp luật một bước. Các nhóm tội phạm xuyên quốc gia đang trở nên manh động và ngày càng hoạt động phân tán, câu kết xuyên biên giới, thu lợi khổng lồ và rửa tiền từ hành vi phạm pháp.

Từ bóc lột tình dục trẻ em trên mạng xã hội, các vụ tấn công mã độc làm tê liệt bệnh viện, cho đến buôn bán trái phép chất ma túy trên chợ đen trực tuyến – đây chỉ là một số biểu hiện tiêu biểu của tội phạm có tổ chức xuyên biên giới ngày nay.

Các nhóm tội phạm có tổ chức đang tìm cách ứng dụng công nghệ. Nghiên cứu của Cơ quan Phòng, chống ma túy và tội phạm Liên hợp quốc (UNODC) cho thấy, các trung tâm lừa đảo đã tích hợp AI vào hoạt động, sử dụng chatbot đa ngôn ngữ và tự động hóa phương thức tiếp cận để dụ dỗ nạn nhân trên khắp thế giới trong các vụ lừa đảo tình cảm, đầu tư, đồng thời dùng tiền mã hóa để rửa tiền phi pháp.

Một “thế hệ” tội phạm mạng có tổ chức mới đã xuất hiện, trong khi thế giới lại chưa sẵn sàng đối phó. Trong bối cảnh các phương thức phạm tội đang nhanh chóng tích hợp nhuần nhuyễn công nghệ mới để giảm rủi ro và tối đa hóa lợi nhuận, thì việc ứng phó của các nước vẫn rời rạc, manh mún, cho phép tội phạm mạng lợi dụng kẽ hở và gây ra các hậu quả nặng nề như dữ liệu cá nhân bị đánh cắp, hạ tầng công cộng tê liệt, tiền tiết kiệm của cá nhân bốc hơi, doanh nghiệp phá sản, còn người dân bị lợi dụng, trấn lột và thậm chí là sát hại.

Đây không còn là viễn cảnh xa vời. Tại Mỹ, báo cáo tội phạm Internet của FBI cho thấy, thiệt hại do tội phạm mạng tăng 33% trong giai đoạn 2023-2024, vượt mức 16 tỷ USD. Trong khi Cơ quan tư pháp Liên minh châu Âu (Eurojust) ghi nhận số vụ án tội phạm mạng tăng 25% vào cùng kỳ. Tại Canada, báo cáo đánh giá quốc gia về mối đe dọa mạng cho biết, số vụ tấn công bằng mã độc tống tiền (ransomware) tăng trung bình 26% mỗi năm từ 2021-2024.

Ngay cả khu vực tư nhân cũng không đối phó kịp tội phạm mạng. Theo Diễn đàn kinh tế thế giới, 71% giám đốc an ninh thông tin (CISO) cho rằng, các tổ chức nhỏ đã tới ngưỡng giới hạn, không còn khả năng tự bảo vệ trước các rủi ro mạng phức tạp. 76% CISO cho biết, sự khập khiễng trong quy định giữa các quốc gia cản trở nghiêm trọng khả năng tuân thủ các quy chuẩn về an ninh mạng.

Đấy mới chỉ là những rủi ro và hệ lụy mà các quốc gia có thu nhập cao và các tập đoàn đa quốc gia đang phải đối mặt. Mức độ đe dọa còn lớn hơn nhiều đối với các nước đang phát triển, nơi mà tốc độ ứng dụng công nghệ số vượt xa năng lực sẵn sàng ứng phó với các mối đe dọa mới.

Phó Tổng thư ký Liên hợp quốc, Giám đốc điều hành Cơ quan Phòng, chống ma túy và tội phạm Liên hợp quốc (UNODC) Ghada Waly. (Nguồn: un.org)

Một hệ thống bị mất kiểm soát ở nước này có thể bị tội phạm mạng lợi dụng để tấn công các hệ thống ở nơi khác. Nhiều báo cáo cho rằng, các nước đang phát triển rơi vào tầm ngắm trở thành “bãi thử nghiệm” cho các cuộc tấn công bằng mã độc tống tiền mới và các băng nhóm tội phạm hoạt động tại châu Á đã tìm cách mở rộng hoạt động sang châu Phi.

Hãy đến Hà Nội và ký Công ước mới!

Chúng ta đang rất cần mang lại cho các chính phủ, cơ quan thực thi pháp luật, doanh nghiệp và cộng đồng một "niềm tin chiến thắng" trước tội phạm mạng. Chúng ta cần tăng cường khung pháp lý toàn cầu, cung cấp đào tạo và thiết bị cho lực lượng thực thi, thúc đẩy hợp tác xuyên biên giới. Đồng thời nâng cao nhận thức và kỹ năng số nhằm giảm thiểu nguy cơ trở thành nạn nhân, tăng khả năng chống chịu và phòng ngừa tội phạm mạng.

Công ước Liên hợp quốc về Chống tội phạm mạng đã chính thức mở ký tại Hà Nội, Việt Nam vào cuối tháng 10. Đây là kết quả của 5 năm đàm phán giữa các quốc gia thành viên Liên hợp quốc, với sự tham gia của khoảng 160 tổ chức, bao gồm cả doanh nghiệp công nghệ, tổ chức xã hội và giới nghiên cứu.

Công ước được Đại hội đồng Liên hợp quốc thông qua bằng đồng thuận cuối năm 2024. Đây là điều ước quốc tế đầu liên về chống tội phạm mạng, tạo khuôn khổ cho hợp tác quốc tế và bảo đảm quyền con người trong nỗ lực chung chống tội phạm mạng, đồng thời thể hiện thắng lợi của chủ nghĩa đa phương.

Sau khi có hiệu lực, Công ước sẽ trở thành khuôn khổ toàn cầu đầu tiên về thu thập, chia sẻ chứng cứ số - một bước đi then chốt trong truy bắt tội phạm xuyên quốc gia, những kẻ có thể hoạt động ở một quốc gia, trong khi tấn công nạn nhân ở nhiều quốc gia khác và lưu giữ chứng cứ ở một nơi hoàn toàn khác. Một khuôn khổ quốc tế thống nhất sẽ giúp bảo đảm chứng cứ số được công nhận tại tòa án các nước, khiến tội phạm không còn chỗ ẩn náu, dù là trực tuyến hay ngoài đời thực.

Công ước cũng có tính chất “sẵn sàng cho tương lai” theo hướng quy định tội danh dựa trên hành vi và hậu quả thay vì công nghệ sử dụng, qua đó bảo đảm tính bền vững lâu dài ngay cả khi công nghệ và phương thức của tội phạm mạng tiếp tục phát triển. Ngoài ra, Công ước còn có bước tiến lớn trong bảo vệ nạn nhân bị quấy rối trên mạng, đặc biệt là phụ nữ và trẻ em, bằng cách hình sự hóa hành vi phát tán hình ảnh riêng tư mà không có sự đồng thuận, cũng như các hành vi bóc lột và lạm dụng tình dục trẻ em trên mạng.

Năng lực phòng vệ trước tội phạm mạng của chúng ta trên thực tế lại phụ thuộc vào những mắt xích yếu nhất. Công ước sẽ đặt ra quy tắc quốc tế rõ ràng và thống nhất, cho phép điều phối các hoạt động hỗ trợ đào tạo và phân bổ nguồn lực để nâng cao toàn diện năng lực phòng, chống tội phạm mạng trên phạm vi toàn cầu.

Lễ ký Công ước tại Hà Nội sẽ là dấu mốc lịch sử trong nỗ lực đa phương toàn cầu chống lại các rủi ro trên không gian mạng vốn đang tái định hình các nhóm tội phạm có tổ chức. Việt Nam đã thể hiện được vai trò dẫn dắt đáng biểu dương khi đăng cai và tổ chức sự kiện mang tính bước ngoặt này, nổi lên như một quốc gia đi đầu trong việc quy tụ tri thức và nỗ lực toàn cầu để chống tội phạm mạng. UNODC cam kết hợp tác chặt chẽ với Việt Nam, không chỉ trong Lễ ký mà còn trong các giai đoạn tiếp theo, nhằm tạo đà hợp tác ở cấp độ toàn cầu nhằm chống tội phạm mạng.

Chúng tôi kêu gọi các chính phủ trên toàn thế giới hãy đến Hà Nội và ký Công ước mới để cùng nhau xây dựng một tương lai số an toàn hơn cho tất cả mọi người.

Phạm Hằng