Ngăn gian lận thương mại từ tiêu chí xuất xứ hàng hóa Việt Nam

Ông Nguyễn Anh Sơn- Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) phát biểu tại hội thảo. Ảnh: Bộ Công Thương

Sự kiện nhằm triển khai nhiệm vụ được Chính phủ, Lãnh đạo Chính phủ phân công cho Bộ Công Thương chủ trì, nghiên cứu xây dựng Nghị định quy định tiêu chí xác định hàng hóa có xuất xứ Việt Nam đối với hàng hóa lưu thông trong nước.
Phát biểu tại hội thảo, ông Nguyễn Anh Sơn, Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu cho biết, tại Việt Nam, nhiều văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến xuất xứ hàng hóa đã được ban hành, chủ yếu áp dụng cho hàng xuất khẩu và hàng nhập khẩu, nhằm đảm bảo hàng hóa được hưởng ưu đãi từ các cam kết thương mại quốc tế. Tuy nhiên, hiện nay vẫn chưa có quy định cụ thể về việc xác định tiêu chí để một sản phẩm được coi là sản xuất tại Việt Nam khi lưu thông trong nước.

Do vậy, nhằm đáp ứng yêu cầu quản lý thực tiễn và chủ động trong việc bảo vệ thị trường nội địa, Chính phủ đã giao Bộ Công Thương chủ trì nghiên cứu xây dựng Nghị định quy định tiêu chí xác định xuất xứ Việt Nam đối với hàng hóa lưu thông trong nước. Việc ban hành Nghị định là cơ sở quan trọng để doanh nghiệp áp dụng thống nhất trong sản xuất, xây dựng thương hiệu, khẳng định uy tín hàng hóa Việt Nam và bảo vệ quyền lợi chính đáng của người tiêu dùng, đồng thời góp phần ngăn chặn hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng trà trộn vào thị trường.
Nhấn mạnh đến sự cần thiết phải làm rõ, thống nhất khái niệm, tiêu chí và cách hiểu về hàng hóa có xuất xứ Việt Nam tránh gây hiểu lầm và gian lận thương mại, bà Trịnh Thị Thu Hiền, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu cho hay: Trước nay vẫn nghe cụm từ hàng hóa có xuất xứ Việt Nam nhưng cần hiểu rõ đây là khái niệm khác với Made in Vietnam hay việc dán nhãn hàng Việt Nam trên sản phẩm.
Mặc dù đã có Nghị định 31/2018/NĐ-CP quy định về xuất xứ hàng hóa áp dụng cho xuất khẩu và nhập khẩu nhưng với hàng hóa lưu thông trong nước vẫn đang có nhiều cách hiểu khác nhau và chưa có bộ tiêu chí chính thức để xác định.
Theo bà Trịnh Thị Thu Hiền, có những đôi giày bán trên thị trường được dán nhãn Made in Vietnam nhưng thực chất không có giấy chứng nhận xuất xứ (C/O) Việt Nam. Trong khi đó, nhiều sản phẩm có C/O hợp lệ khi xuất khẩu lại không có quy định bắt buộc gắn nhãn rõ ràng khi tiêu thụ trong nước. Giấy chứng nhận xuất xứ giúp hàng hóa được hưởng ưu đãi thuế quan theo cam kết quốc tế, còn truy xuất nguồn gốc là để minh bạch quá trình từ sản xuất đến phân phối sản phẩm đến tay người tiêu dùng.

Quang cảnh hội thảo. Ảnh: Bộ Công Thương

Hiện tại, nhiều nước như Thụy Sĩ, EU, Hoa Kỳ đều áp dụng nguyên tắc nơi thực hiện công đoạn cuối cùng làm thay đổi bản chất sản phẩm là nơi xác định xuất xứ. Do đó, không thể xem công đoạn như đánh bóng giày dép hay đóng gói đơn giản là yếu tố xác định xuất xứ Việt Nam mà cần phân biệt đâu là gia công đơn giản, đâu là gia công tạo ra giá trị bản chất, làm căn cứ rõ ràng để ghi nhãn và công nhận hàng Việt Nam.
Đại diện Bộ Khoa học và Công nghệ, bà Bùi Thị Thùy Dương chia sẻ: Hiện tại, vẫn chưa có quy định nào về tiêu chí cụ thể xác định hàng hóa được coi là sản xuất tại Việt Nam nếu lưu thông nội địa. Điều này gây lúng túng trong thực thi, đồng thời thiếu căn cứ pháp lý để xử lý hành vi gắn nhãn sai xuất xứ. Tuy nhiên, nhiều sản phẩm chỉ qua công đoạn gia công, lắp ráp đơn giản nhưng vẫn được gắn nhãn Made in Vietnam gây tổn hại đến quyền lợi người tiêu dùng, tạo bất bình đẳng cạnh tranh và gây khó cho cơ quan quản lý kiểm tra, xử lý vi phạm.
Bà Bùi Thị Thùy Dương đề xuất ứng dụng công nghệ trong quản lý và truy xuất nguồn gốc như nhãn điện tử, mã số định danh sản phẩm, hệ thống khai báo tự động để hỗ trợ doanh nghiệp minh bạch hơn trong ghi nhãn, đồng thời tạo công cụ giám sát hiệu quả cho cơ quan quản lý.
Ông Trần Việt Hùng, đại diện Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương) cho biết: Trước bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng, thị trường nội địa phát triển mạnh, nhất là thương mại điện tử bùng nổ, việc quản lý xuất xứ hàng hóa ngày càng quan trọng. Đây là nền tảng để bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, uy tín doanh nghiệp và xây dựng thị trường minh bạch, công bằng. Tuy nhiên, tình trạng gian lận thương mại, đặc biệt là gian lận về xuất xứ vẫn diễn biến phức tạp, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức cạnh tranh của hàng Việt.
Do vậy, ông Trần Việt Hùng đề xuất hoàn thiện tiêu chí xác định xuất xứ Việt Nam, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ như blockchain, QR code trong truy xuất nguồn gốc, xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia liên thông, nâng cao năng lực giám sát không gian mạng và tổ chức đào tạo cho lực lượng chức năng... Đồng thời nhấn mạnh vai trò chủ động, tự giác của doanh nghiệp và người tiêu dùng trong việc minh bạch thông tin về nguồn gốc sản phẩm, góp phần tạo lập môi trường kinh doanh lành mạnh, nâng cao năng lực cạnh tranh hàng Việt Nam.
Cũng trong khuôn khổ hội thảo, các đại biểu đã thảo luận một số nội dung đề xuất quy định về tiêu chí xác định xuất xứ và công tác quản lý hàng hóa có xuất xứ Việt Nam đối với hàng hóa nước ngoài. Ông Đậu Anh Tuấn, Ủy viên Ban Thường trực, Phó Tổng Thư ký Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) nhấn mạnh: Việc xác định rõ ràng, minh bạch xuất xứ hàng hóa Việt Nam không chỉ giúp chống hàng gian, hàng giả mà còn là giải pháp rất quan trọng để thúc đẩy sản xuất trong nước. Đơn cử, có những sản phẩm khung, sườn nhập khẩu còn phần mềm là của người Việt Nam. Thế nhưng để chứng minh được phần mềm ấy có nguồn gốc Việt Nam không hề dễ dàng. Hơn nữa, chi phí để doanh nghiệp giải trình quy trình sản xuất, chứng minh xuất xứ rất lớn.
Ông Đậu Anh Tuấn cũng đưa ra cảnh báo không nên đưa ra quy định cứng ngay lập tức cho toàn bộ hàng hóa lưu thông trong nước vì có thể dẫn tới áp lực tuân thủ rất lớn cho doanh nghiệp, cần tính toán kỹ tính khả thi và chi phí thực hiện.
Về việc nhập vải cuộn từ nước ngoài, cắt thành mẫu nhỏ 4x6 cm để khách chọn màu, ông Nguyễn Anh Tài, Phó Trưởng ban Giám sát quản lý về Hải quan (Bộ Tài chính) cho rằng: Một số quy tắc như quy trình cắt, may, lắp ráp… cơ bản chỉ mang tính định hướng để xác định hàng hóa có thể được xem là có xuất xứ Việt Nam. Vì thế, không thể chỉ nhìn từ góc độ nhà sản xuất, mà cần hài hòa giữa ba yếu tố: người tiêu dùng, cơ quan quản lý và công nghệ sản xuất. Đặc biệt, việc đặt lợi ích của người tiêu dùng lên hàng đầu là điều quan trọng nhất.
Hơn nữa, cần có tiêu chí rõ ràng để xác định hàng hóa sản xuất tại Việt Nam lưu thông trong nước. Có thể lựa chọn một bộ tiêu chí chuẩn như của ASEAN hoặc một số tổ chức uy tín để áp dụng. Điều này sẽ tạo thuận lợi cho tiêu thụ hàng hóa và phân biệt với hàng hóa từ các nước trong khu vực như Lào, Campuchia. Khi xác định được tiêu chí xuất xứ Việt Nam, chính sách liên quan như ưu đãi, hỗ trợ sản xuất hay quản lý giá sẽ dễ dàng và hiệu quả hơn.
Hiện tại, Việt Nam đã ban hành nhiều quy định về xuất xứ hàng hóa; trong đó, quy định điều kiện để một sản phẩm được coi là có xuất xứ Việt Nam để phục vụ hàng hóa sản xuất để xuất khẩu. Các quy định này mới chỉ áp dụng cho hàng xuất khẩu và hàng nhập khẩu, giúp hàng hóa được hưởng ưu đãi thuế nhập khẩu theo cam kết tại các hiệp định thương mại tự do hoặc phục vụ các mục tiêu khác của quản lý ngoại thương. Với hàng hóa lưu thông trong nước hiện chưa có cơ sở pháp lý hoàn thiện quy định tiêu chí xác định hàng hóa có xuất xứ Việt Nam.

Uyên Hương/Bnews/vnanet.vn