Ngân hàng đang 'ôm' 8,5 tỷ trái phiếu doanh nghiệp, liệu có rủi ro?

Tính đến cuối tháng 6/2023, thống kê từ báo cáo tài chính 27 ngân hàng cho thấy tổng giá trị trái phiếu doanh nghiệp nắm giữ hơn 200.000 tỷ đồng. Trong đó, MB vẫn là nhà băng nắm nhiều nhất hệ thống, những vị trí tiếp theo thuộc về Techcombank, VPBank, TPBank, SHB.

Tại MB ghi nhận 40.428 tỷ đồng trái phiếu doanh nghiệp sẵn sàng để bán, giảm hơn 3.100 tỷ đồng so với cuối năm trước. Đây là trái phiếu có kỳ hạn từ 3 đến 15 năm, có lãi suất từ 7,3% đến 13,8%/năm.

Còn theo số liệu thống kê của FiinRatings, tính đến thời điểm cuối quý II/2023, quy mô trái phiếu doanh nghiệp (không bao gồm các trái phiếu do ngân hàng phát hành) được nắm giữ bởi 31 ngân hàng là khoảng 203.000 tỷ đồng (8,5 tỷ USD), đã giảm khoảng 33.000 tỷ đồng (gần 1,4 tỷ USD) so với thời điểm cuối năm 2022.

Áp lực trái phiếu chuyển thành thành nợ xấu

Chia sẻ với Vnbusiness về độ rủi ro của số trái phiếu trên, ông Nguyễn Thế Minh - Giám đốc phân tích công ty chứng khoán Yuanta cho biết, chiếm tỷ trọng phần lớn trong lượng trái phiếu các ngân hàng thương mại đang nắm giữ là doanh nghiệp bất động sản. “Về cơ bản, trái phiếu của riêng nhóm này có độ rủi ro, song các ngân hàng đều có tài sản đảm bảo cho số trái phiếu này và mỗi đơn vị đều có góc độ đánh giá chất lượng tài sản của riêng mình. Vì vậy, tỷ lệ trái phiếu doanh nghiệp trên tổng tài sản các ngân hàng hiện nay vẫn chưa gây ra áp lực rủi ro cho toàn bộ hệ thống”, ông Minh phân tích.

Nếu tình hình vẫn còn khó khăn trong năm sau, các ngân hàng sẽ phải đối mặt với áp lực trái phiếu chuyển thành thành nợ xấu.

Tuy nhiên, việc đánh giá rủi ro của trái phiếu doanh nghiệp còn phụ thuộc vào khả năng hồi phục của nền kinh tế trong năm 2024, khi năm 2023, đà phục hồi của các nền kinh tế phát triển bị giảm tốc đã ảnh hưởng đến Việt Nam, khiến tình hình kinh tế của chúng ta cũng rất khó khăn. Do đó, hiện tượng default (trễ thanh toán trái phiếu và lãi vay) đã xảy ra hàng loạt tại các doanh nghiệp, trong đó có doanh nghiệp bất động sản trong thời gian vừa rồi. Hiện tượng này còn kéo nợ xấu tiềm ẩn có nguy cơ tăng lên.

“Rủi ro trên chỉ được giải quyết khi nền kinh tế hồi phục trở lại, nếu tình hình vẫn còn khó khăn trong năm sau, các ngân hàng sẽ phải đối mặt với áp lực trái phiếu chuyển thành thành nợ xấu”, vị chuyên gia nhấn mạnh.

Còn theo ý kiến của ông Lê Hồng Khang - Giám đốc Xếp hạng Tín nhiệm FiinRatings của Tập đoàn FiinGroup, đối với các ngân hàng nắm giữ các trái phiếu hoặc cho vay các doanh nghiệp bất động sản có năng lực tín dụng ở mức trung bình hoặc yếu kém, khả năng ảnh hưởng dây chuyền đến các khoản nợ vay, trái phiếu do ngân hàng nắm giữ của các doanh nghiệp này là có và mang tính hiện hữu.

“Trường hợp xảy ra các sự kiện vi phạm được quy định trong giao ước giữa tổ chức phát hành và tổ chức cho vay, ví dụ như việc tổ chức phát hành chậm trả các khoản nợ khác, điều khoản cross-default (vỡ nợ chéo) lúc này có thể được áp dụng và cho phép tổ chức cho vay thu hồi sớm các khoản nợ vay để bảo toàn lợi ích của tổ chức cho vay”, ông nói.

Ngoài ra, ông Minh cũng cho rằng, Thông tư 03 của Ngân hàng Nhà nước tạo điều kiện cho một số ngân hàng thương mại có thể mua lại trái phiếu riêng lẻ vốn trước kia họ đã thực hiện phân phối ra thị trường sẽ trợ giúp cho các doanh nghiệp giải quyết được các vấn đề sau khủng hoảng trái phiếu năm 2022 vừa rồi. Giải pháp mua lại trái phiếu chỉ mang tính tạm thời để giải quyết tính thanh khoản cho trái phiếu của các doanh nghiệp phát hành.

Ngược lại, nếu ngân hàng tăng cường mua lại trái phiếu doanh nghiệp, khả năng rủi ro sẽ chuyển sang cho các nhà băng. Mặc dù tài sản đảm bảo dựa trên hệ thống thanh khoản của ngân hàng trước mắt vẫn đảm bảo được tính rủi ro, nhưng nếu về dài hạn, trong trường hợp nền kinh tế không thể hồi phục trong thời gian tới, rủi ro và gánh nặng cho hệ thống sẽ có chiều hướng tăng lên.

Thị trường trái phiếu sẽ trở lại vào đầu năm 2024

Nói về triển vọng của thị trường trái phiếu trong thời gian tới, ông Nguyễn Thế Minh cho rằng, có nhiều dự báo về bức tranh nền kinh tế năm 2024 sẽ dần hồi phục, nếu điều này xảy ra, có thể những áp lực, rủi ro trong tình hình trái phiếu hiện nay của các doanh nghiệp sẽ được “cởi trói” bớt.

Theo đó, lượng trái phiếu chiếm phần lớn trong quy mô trái phiếu của của các ngân hàng thương mại đang đầu tư là bất động sản, mà hiện nay, Chính phủ đang có hai phương án “gỡ rối” cho nhóm bất động sản như giải quyết tính pháp lý của thị trường này hay gỡ ách tắc dòng vốn tín dụng để bơm thanh khoản vào hệ thống. “Tôi kỳ vọng hai giải pháp trên sẽ giúp vực dậy thanh khoản của các doanh nghiệp bất động sản, từ đó họ có thể tìm ra con đường sáng để đảm bảo tính thanh khoản cho trái phiếu đã phát hành”, ông Minh nhấn mạnh.

Thanh khoản có thể cải thiện nhờ lãi suất cho vay đang giảm, phát hành trái phiếu thuận lợi hơn khi gỡ rối được Nghị định 08 và việc vận hành thị trường trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ vừa rồi.

Từ cuối năm ngoái, Nghị định 08 cho phép cơ cấu lại nợ trái phiếu đã phần nào xử lý được vấn đề chậm thanh toán lãi và gốc trái phiếu. Tuy nhiên, vị chuyên gia cũng cho rằng, đây chỉ là điều kiện cần, điều kiện đủ để giải bài toán mất thanh khoản sẽ phụ thuộc vào tình hình kinh tế trong thời gian tới.

Đồng quan điểm, ông Lê Hồng Khang cho rằng, chúng ta cũng sẽ đối mặt một số trường hợp “hạ cánh mềm” tức là cần thêm thời gian để tiếp tục cấu trúc lại nợ kể cả sau khi đã được tái cấu trúc lại nợ hoặc bơm vốn thêm. Hoặc tình huống xấu hơn là nợ xấu có thể lớn hơn nếu dự án đó được bơm vốn nhưng vẫn không thể hồi phục và khi đó thì có thể xem là “hạ cánh cứng”.

Những kịch bản này ra sao sẽ tùy thuộc vào môi trường vĩ mô, các chính sách hỗ trợ pháp lý dự án và đặc biệt là việc phân loại và đánh giá các dự án trong quá trình tái cấu trúc nợ tín dụng của ngân hàng và trái phiếu doanh nghiệp”, ông Khang chia sẻ.

Ông Minh nhận định, thị trường trái phiếu sẽ trở lại vào đầu năm 2024 với điều kiện bối cảnh kinh tế phải có sự chuyển biến tích cực. Tín hiệu khá là tốt gần đây là các đợt phát hành đang bắt đầu trở lại bởi lãi suất ngân hàng đang giảm, khiến các nhà đầu tư có xu hướng đổ tiền vào cổ phiếu, trái phiếu. Lãi suất trái phiếu cao hơn lãi suất gửi tiết kiệm rất nhiều.

Thanh Hồng