Ngân hàng Nhà nước 10 năm liền không cung vàng miếng ra thị trường
Do nguồn cung vàng miếng hạn chế, một số doanh nghiệp, TCTD đã lợi dụng kinh doanh trái phép, hợp thức hóa vàng lậu/vàng tặc, trốn thuế, tung tin thất thiệt gây ảnh hưởng đến tâm lý của người dân để đầu cơ trục lợi.
NHNN nắm giữ nguồn cung vàng miếng chính thức duy nhất
Theo báo cáo tổng kết của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) về tình hình thực hiện Nghị định số 24 của Chính phủ về quản lý hoạt động kinh doanh vàng, thời gian qua, có hiện tượng một số doanh nghiệp, tổ chức tín dụng (TCTD) lợi dụng chức năng kinh doanh vàng để kinh doanh trái phép, hợp thức hóa vàng lậu/vàng tặc, trốn thuế, tung tin thất thiệt gây tác động đến tâm lý người dân về giá vàng và ngoại tệ để đầu cơ trục lợi.
NHNN cho rằng, cách thức độc quyền sản xuất vàng miếng, xuất khẩu và nhập khẩu nguyên liệu để sản xuất vàng miếng đã bộc lộ một số hạn chế.
Cụ thể như việc tiếp tục phụ thuộc vào Công ty SJC, trong khi công nghệ, thiết bị đã lỗi thời, gây khó khăn cho NHNN trong việc chủ động nguồn cung vàng miếng SJC trong trường hợp cần phải can thiệp với khối lượng lớn.
Với vai trò độc quyền sản xuất vàng miếng của SJC, NHNN nắm giữ nguồn cung vàng miếng chính thức duy nhất. Vì vậy, khi thị trường thiếu nguồn cung, cơ quan này cần phải thực hiện can thiệp, bình ổn thị trường bằng cách sử dụng ngoại tệ từ Quỹ bình ổn tỷ giá và quản lý thị trường vàng để nhập khẩu vàng, gia công thành vàng miếng và bán ra thị trường.
Ảnh minh họa. Nguyễn Huế
Trong khi đó, hệ thống phân phối vàng miếng hiện cơ bản do khối doanh nghiệp tư nhân kiểm soát.
Thị trường tồn tại các sản phẩm vàng trang sức mỹ nghệ (hàm lượng 99,99%) có tính chất dùng để đầu tư, tích lũy tương tự như vàng miếng. Trong đó, có những sản phẩm như Âu Vàng Phúc Long, Kim Giáp... của công ty DOJI có giá ngang bằng với giá vàng miếng SJC và được đổi sang vàng miếng SJC.
Qua công tác thanh tra, kiểm tra, NHNN phát hiện nhiều trường hợp mua vàng nguyên liệu không rõ nguồn gốc để sản xuất các sản phẩm vàng trang sức hàm lượng cao (99,99%) được sử dụng như vàng đầu tư, có tính chất tương tự vàng miếng, giá tương đương vàng miếng. Hiện tượng này xảy ra trong bối cảnh giá vàng thế giới tăng liên tục, chênh lệch giá vàng miếng SJC và giá vàng thế giới ở mức cao.
Nguyên nhân, theo NHNN, là bởi giá vàng thế giới liên tục biến động theo chiều hướng tăng cao trong khi các kênh đầu tư khác kém hấp dẫn đã làm tăng tình trạng đầu cơ, tích trữ vàng của người dân và doanh nghiệp.
Đáng chú ý, vàng không thuộc danh mục hàng hóa bình ổn giá, trong khi ngoại tệ cần được ưu tiên sử dụng cho các mục đích cần thiết hơn. Điều này dẫn tới thực tế từ năm 2014 đến năm 2023, NHNN không cung thêm vàng miếng ra thị trường.
Nhà nước độc quyền sản xuất vàng miếng và sử dụng duy nhất thương hiệu SJC, hình thành tâm lý ưa chuộng nắm giữ vàng miếng SJC. Hệ quả, mỗi khi giá vàng biến động, tình trạng khan hiếm vàng SJC làm cho thị trường biến động mạnh hơn.
Bên cạnh đó, một số quy định tại Nghị định 24 không còn phù hợp với thực tiễn hiện nay. Các quy định về quản lý Nhà nước đối với hoạt động kinh doanh vàng còn chưa đồng bộ.
Việc mua vàng miếng cũng có thể coi là một hình thức đầu tư, tuy nhiên hoạt động mua bán vàng miếng của cá nhân chưa bị đánh thuế. Chưa có sự phân biệt giữa sắc thuế áp dụng đối với vàng miếng và vàng trang sức. Điều này gây khó khăn cho việc thực hiện mục tiêu chống "vàng hóa" trong nền kinh tế.
Xóa độc quyền, cấp phép theo hạn mức
Để khắc phục bất cập, NHNN kiến nghị sửa đổi Nghị định 24 theo hướng: xóa bỏ cơ chế Nhà nước độc quyền sản xuất, xuất nhập khẩu vàng nguyên liệu cho sản xuất vàng miếng.
Thay vào đó, quy định hoạt động sản xuất vàng miếng là hoạt động kinh doanh có điều kiện và phải được NHNN cấp giấy phép. Chuyển từ cơ chế độc quyền sản xuất vàng miếng sang cơ chế cấp phép hoạt động sản xuất vàng miếng.
Theo đề xuất mới, các tổ chức tín dụng và doanh nghiệp có đủ năng lực tài chính, tuân thủ đầy đủ quy định pháp luật sẽ được cấp phép sản xuất vàng miếng. Cơ quan quản lý sẽ chuyển sang cơ chế cấp hạn mức hàng năm và cấp phép từng lần xuất, nhập khẩu vàng miếng, vàng nguyên liệu.
Đồng thời, NHNN đề xuất bãi bỏ chức năng "tổ chức xuất nhập khẩu vàng nguyên liệu để sản xuất vàng miếng" của cơ quan này, nhằm triệt để xóa cơ chế độc quyền nhà nước trong việc xuất khẩu vàng nguyên liệu.
Các doanh nghiệp sản xuất vàng trang sức khi bán vàng nguyên liệu mua từ tổ chức tín dụng phải xuất hóa đơn điện tử, lưu trữ đầy đủ và kết nối dữ liệu với cơ quan quản lý.
TCTD và doanh nghiệp sản xuất vàng miếng phải đảm bảo minh bạch về nguồn gốc vàng nhập khẩu, xây dựng và báo cáo NHNN về quy trình nội bộ và chịu hoàn toàn trách nhiệm trước pháp luật về chất lượng vàng miếng, vàng nguyên liệu nhập khẩu.
