Ngành gỗ trước biến số thuế quan (Phần 1): Có nên lo DN ngoại 'tráng men' thương hiệu Việt để xuất khẩu?

Khối FDI chiếm 48,3% tổng kim ngạch xuất khẩu toàn ngành trong năm 2024

Báo cáo hoạt động của doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài trong (FDI) ngành gỗ năm 2024 do Tổ chức Forest Trends phối hợp với VIFOREST thực hiện cho biết, năm 2024, ngành gỗ Việt Nam tiếp tục chứng kiến làn sóng chuyển dịch đầu tư giữa các khu vực và quốc gia trên thế giới với vai trò ngày càng tăng của FDI.

Theo đó, có 16 quốc gia và vùng lãnh thổ đầu tư các dự án mới vào ngành gỗ, nhưng số vốn đầu tư chủ yếu tập trung từ các thị trường như Trung Quốc, Singapore, Hồng Kông (Trung Quốc), Đài Bắc (Trung Quốc). Trong đó, Trung Quốc đầu tư nhiều nhất với 25 dự án, vốn đầu tư 185,3 triệu USD, chiếm 41% về số dự án và chiếm 35,7% về tổng vốn đầu tư nước ngoài vào ngành gỗ, tập trung vào chế biến gỗ, mặt hàng giường tủ, bàn, ghế, sofa,… Sau đó là Singapore với 9 dự án (số vốn 96,09 triệu USD) và Đài Bắc (Trung Quốc) với 5 dự án mới (số vốn 129,62 triệu USD).

Bên cạnh đó, năm 2024 có 46 lượt góp vốn mua cổ phần các dự án, đạt 139 triệu USD về số vốn góp, tăng 27,8% về số lượng và giảm 0,5% về số vốn so với năm 2023.

Đầu tư FDI vào ngành gỗ Việt Nam giai đoạn 2021 - 2024. Nguồn: VIFOREST, FPA Bình Định, HAWA, BIFA, DOWA và Forest Trends tổng hợp.

Theo báo cáo, có 4.200 doanh nghiệp xuất khẩu trực tiếp gỗ và sản phẩm gỗ, tổng kim ngạch thu về đạt 15,89 tỷ USD. Trong đó khu vực FDI có 777 doanh nghiệp tham gia, chiếm 18,5% số lượng các doanh nghiệp xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ . Kim ngạch của khối FDI đạt 7,67 tỷ USD, chiếm tới 48,3% tổng kim ngạch chung của toàn ngành.

Số dự án FDI đầu tư mới và tổng vốn FDI đầu tư mới vào ngành gỗ giai đoạn 2021 - 2024. Nguồn: VIFOREST, FPA Bình Định, HAWA, BIFA, DOWA và Forest Trends tổng hợp.

"Trong năm 2024, các dự án đầu tư mới ngành gỗ có xu hướng tăng mạnh về số vốn, trong khi góp vốn mua cổ phần tăng số lượt và giảm nhẹ về số vốn góp; và điều chỉnh vốn tăng vốn của các doanh nghiệp FDI tiếp tục tăng mạnh trong ngành gỗ so với năm 2023. Sự gia tăng mạnh trong các hoạt động đầu tư của các doanh nghiệp FDI cho thấy định vị ngày càng tăng của ngành gỗ Việt Nam, nhất là ảnh hưởng của các chính sách của Chính phủ Hoa Kỳ trong nhiệm kỳ 4 năm tới", TS Tô Xuân Phúc, Tổ chức Forest Trends nhận định.

Đồng thời, các chuyên gia cũng đánh giá, trong bối cảnh căng thẳng thương mại gia tăng, xu hướng gia tăng các dự án FDI vào ngành gỗ Việt Nam là khó tránh khỏi. Điều này vừa tạo ra cơ hội lớn, vừa đặt ra những thách thức và nguy cơ tiềm ẩn, đòi hỏi sự hợp tác chặt chẽ giữa khối doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp Việt Nam.

Có nên lo doanh nghiệp nước ngoài "mượn danh" xuất xứ Việt để tránh thuế?

Ngành gỗ đang đòi hỏi sự hợp tác chặt chẽ hơn nữa giữa khối doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp nội địa. Ảnh: Mai Trang.

Mới đây, Tổng thống Donald Trump đã ký quyết định nâng thuế đối với các đối tác thương mại, trong đó có Trung Quốc. Theo đó, tất cả hàng hóa Trung Quốc nhập khẩu vào Hoa Kỳ phải chịu mức thuế 10%, có hiệu lực từ ngày 4/2. Sau đó chưa đầy 20 ngày, theo thông báo từ phía Nhà Trắng, ông Trump sẽ chồng thêm 10% thuế với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc, tăng tổng mức thuế lên 20%.

Trước tình hình trên, một số doanh nghiệp ngành gỗ bày tỏ lo ngại sẽ có việc lấy Việt Nam làm “bãi đáp” để gian lận xuất xứ, lẩn tránh thuế để xuất khẩu vào thị trường Hoa Kỳ. Điều này sẽ dẫn đến nguy cơ gỗ Việt đối diện với các cuộc khởi kiện và khởi xướng điều tra để áp đặt các biện pháp phòng vệ thương mại.

Thông tin với chúng tôi, lãnh đạo một doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu gỗ tại Bình Dương bày tỏ băn khoăn khi số lượng các dự án FDI từ Trung Quốc đến Bình Dương khá nhiều, nhưng số vốn rót vào lại tương đối thấp so với quy mô của một doanh nghiệp gỗ.

“Thời gian gần đây, số dự án đầu tư vốn FDI vào ngành gỗ ở Bình Dương và Bình Phước rất lớn. Năm ngoái có 22 dự án FDI ở Bình Dương, 25 dự án ở Bình Phước. Năm nay Bình Dương có 7 dự án và Bình Phước 8 dự án. Doanh nghiệp FDI từ Trung Quốc đến đầu tư rất nhiều, tuy nhiên, mức đầu tư bình quân chỉ khoảng 5 triệu USD/dự án, đây là điều bất thường.

Bởi lẽ nếu chủ doanh nghiệp lớn đầu tư đàng hoàng, mua đất đầu tư nhà máy, tổng mức đầu tư 1 nhà máy ít nhất cũng 30-40 triệu USD. Mức đầu tư bình quân 5 triệu USD/dự án là do doanh nghiệp Trung Quốc chỉ sang thuê xưởng, thuê máy móc thiết bị hoặc nhập hàng “second hand” (đã qua sử dụng). Hoặc có thể họ làm chuỗi doanh nghiệp nhỏ, trong đó 1 doanh nghiệp “trụ cột” đầu tư để làm xuất khẩu, còn nhiều doanh nghiệp khác thuê xưởng nhỏ làm ghế, bàn, giường… rồi chuyển cho doanh nghiệp “trụ cột” đó”, vị này nói.

Trước những lo lắng của doanh nghiệp, ông Ngô Sỹ Hoài, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký VIFOREST cho biết, chưa có số liệu thống kê hay thông tin chính thức nào cho thấy nguy cơ của vấn đề này.

Theo vị này, Hoa Kỳ thực hiện 3 biện pháp chính trong phòng vệ thương mại, bao gồm chống bán phá giá, chống trợ cấp, và chống lẩn tránh thuế. Về vấn đề lẩn tránh thuế, họ đã thực hiện điều tra gỗ Việt Nam 2 lần, nhưng không tìm ra dấu hiệu vi phạm.

Khi điều tra về gỗ dán, Bộ Thương mại Hoa Kỳ (DOC) đã phát hiện một số cách thức để lẩn tránh thuế. Cụ thể, nếu gỗ dán xuất khẩu từ Việt Nam có lớp lõi làm từ gỗ khai thác ở Việt Nam, nhưng lớp gỗ lạng được dán lên lại nhập khẩu từ Trung Quốc hoặc một quốc gia khác, thì sản phẩm này sẽ không bị áp thuế chống bán phá giá và chống trợ cấp như thuế đang áp dụng với gỗ dán nhập khẩu từ Trung Quốc.

Mức thuế có thể giao động từ 25% đến trên 200%, áp dụng đối với các lô hàng được nhập khẩu vào Hoa Kỳ kể từ ngày 17/6/2020.

Sau gần 2 năm điều tra, DOC đã ra phán quyết đưa 37 doanh nghiệp vào "danh sách đen", không thể xuất khẩu gỗ dán sang Hoa Kỳ. Tuy nhiên lý do được đưa ra không phải vì những bằng chứng vi phạm các kịch bản do DOC xác định và lẩn tránh thuế, mà là vì “không hợp tác” do khai báo và xuất trình các thông tin không đầy đủ và nhất quán, kể cả một số doanh nghiệp đã chi phí thuê luật sư rất tốn kém.

Còn với tủ bếp và bàn trang điểm, Hoa Kỳ cũng tiến hành điều tra gần 2 năm, nhưng phán quyết cuối cùng là Việt Nam không vi phạm các kịch bản và DOC đã hủy bỏ điều tra.

“Tuy nhiên, các doanh nghiệp cần tuân thủ nghiêm ngặt các quy định của thị trường xuất khẩu, thực hành hệ thống trách nhiệm giải trình (DDS) một cách cẩn trọng và chuẩn bị tâm thế sẵn sàng ứng phó với các cuộc điều tra có tần suất xuất hiện ngày càng nhiều hơn”, ông Hoài nhấn mạnh.

Trao đổi với phóng viên DNVN về vấn đề số dự án FDI vào ngành gỗ tăng đáng kể (đặc biệt từ thị trường Trung Quốc), thúc đẩy định vị ngày càng tăng trong ngành gỗ Việt, ông Hoài cho hay: "Tôi không nhìn doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp Việt bằng sự phân biệt đối xử".

Ông cho rằng sự lo ngại về việc doanh nghiệp nước ngoài vào Việt Nam và mang lợi nhuận về quốc gia của họ là không cần thiết. "Trên thực tế, cũng không có quốc gia nào phân biệt FDI và doanh nghiệp trong nước. Thậm chí nhiều quốc gia không nhắc tới khái niệm FDI. Quan trọng là nếu sản phẩm ghi "Made in Vietnam" thì đó là sản phẩm của Việt Nam, bất kể là do doanh nghiệp Việt hay nước ngoài sản xuất.

Việt Nam luôn nhất quán chính sách thu hút đầu tư từ nhiều nguồn lực, dù là trong nước hay nước ngoài. Tuy nhiên, tại những địa phương đã phát triển ngành gỗ khá mạnh như Bình Dương, Đồng Nai, thành phố Hồ Chí Minh, Bình Định,... việc cấp phép cho FDI cũng cần được cân nhắc, nên hướng nhà đầu tư chuyển dịch ra các tỉnh phía Bắc, những nơi có nhiều rừng trồng nguyên liệu và nguồn nhân lực dồi dào hơn", đại diện VIFOREST chia sẻ.

Tuy nhiên, các doanh nghiệp và nhà đầu tư, cho dù là nước ngoài hay thuần Việt đều phải tuân thủ pháp luật kinh doanh của Việt Nam, đặc biệt là việc thực hiện các nghĩa vụ đóng thuế, tránh chuyển giá và lẩn tránh thuế. Những năm đầu mới mở cửa, Việt Nam có chủ trương dành nhiều ưu đãi để thu hút đầu tư nước ngoài. "Tôi cho rằng, cần rà soát lại, bỏ các ưu đãi không còn cần thiết, tạo sân chơi bình đẳng cho mọi loại hình doanh nghiệp", ông Hoài nhấn mạnh.

Trang Mai