Ngành vận tải biển toàn cầu lao đao

Các containers tại cảng Antwerp, Bỉ. Ảnh: Reuters.

Trong năm qua, ngành vận tải biển đã gặp rất nhiều khó khăn, hệ quả của căng thẳng địa chính trị trong khu vực Biển Đỏ đã buộc các tàu chở hàng phải tránh kênh đào Suez và đi vòng qua Mũi Hảo Vọng khiến thời gian di chuyển tăng lên. Điều này đã đẩy chi phí của các hãng tàu tăng cao, kéo theo cước vận tải biển phi mã.

Tình trạng thiếu container rỗng từng xảy ra năm 2020-2021 một lần nữa lặp lại trong năm nay bởi việc các hãng tàu mất nhiều thời gian hơn do phải đi đường vòng khiến các vòng quay container bị kéo dài. Tương tự, việc luân chuyển tàu biển cũng không thể bình thường, thông thoáng như trước.

Chưa dừng lại ở đó, ngành vận tải biển cũng đang phải đối mặt với một cuộc khủng hoảng thiếu hụt thuyền viên trên toàn cầu.

Bài toán nan giải về nhân lực

Chia sẻ với CNBC, Rhett Harris, chuyên gia phân tích nhân sự cấp cao tại Drewry cho biết số lượng tàu biển vẫn tăng mạnh mỗi năm, nhưng nhân lực cần thiết để vận hành những con tàu này lại không theo kịp.

“Các công ty buộc phải tuyển dụng những thuyền viên có ít kinh nghiệm hơn so với mong muốn”, Harris nói, đồng thời nhấn mạnh rằng các vị trí cấp cao, đặc biệt là kỹ sư, đang thiếu hụt nghiêm trọngso với nhân viên boong tàu.

Theo giới chuyên gia, những cuộc tấn công của phiến quân Houthi ở Biển Đỏ và xung đột Nga - Ukraine cũng ảnh hưởng đến nguồn cung thuyền viên có tay nghề. Daejin Lee, Giám đốc nghiên cứu toàn cầu tại FertiStream, cho biết: “Trước xung đột, Ukraine và Nga cung cấp một lượng lớn thuyền viên chuyên nghiệp. Nhưng chiến tranh đã khiến nguồn cung nhân lực từ cả hai quốc gia này giảm sút”.

Theo báo cáo năm 2021 của Phòng Thương mại Quốc tế (ICS) và Công hội Hàng hải Quốc tế và Vùng Baltic (BIMCO), các quốc gia như Philippines, Trung Quốc, Nga, Ukraine và Indonesia là những nhà cung cấp thuyền viên lớn nhất thế giới.

Trước khi xung đột Nga - Ukraine trở nên căng thẳng vào tháng 2/2022, thuyền viên từ hai quốc gia này chiếm gần 15% lực lượng lao động vận tải biển toàn cầu. ICS dự báo đến năm 2026, ngành này sẽ thiếu khoảng 90.000 thuyền viên qua đào tạo.

Tổ chức này kêu gọi: “Các nhà hoạch định chính sách cần xây dựng chiến lược quốc gia để giải quyết tình trạng thiếu hụt thuyền viên. Vấn nạn này là một trong những thách thức lớn nhất đối với ngành vận tải biển hiện tại”.

Tình trạng thiếu hụt nhân lực có thể khiến các tàu bị trì hoãn tại cảng và gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu. Ảnh: Reuter.

Sức hút nghề đi biển giảm

Thực tế, thế hệ trẻ ngày nay không còn mặn mà với nghề thuyền viên - một công việc đòi hỏi phải xa nhà trong thời gian dài, thiếu sự kết nối và không còn hấp dẫn về tài chính như trước.

Henrik Jensen, CEO Danica Crewing Specialists Group nhận định ngày càng nhiều nhân sự hàng hải chuyển sang các công việc trên bờ, trong khi thế hệ trẻ không còn mặn mà với nghề. “Trước đây, lương thuyền viên đủ cao để thu hút nhân tài. Nhưng giờ đây, giới trẻ ưu tiên cân bằng cuộc sống hơn”, Lee của FertiStream cho biết.

Ngoài ra, cuộc sống thiếu kết nối internet liên tục trên tàu không còn phù hợp với thế hệ sinh ra trong thời đại công nghệ số.

Để thu hút nhân lực trẻ, nhiều công ty đã cải thiện điều kiện làm việc như trang bị phòng gym, khu giải trí và rút ngắn hành trình xuống còn 2-4 tháng. Tuy nhiên, những nỗ lực này vẫn chưa đủ để khắc phục tình trạng thiếu hụt nhân lực.

Hồ sơ giả, tai nạn và áp lực an toàn

Tình trạng thiếu hụt thuyền viên dẫn đến việc tăng lương để thu hút nhân tài, nhưng đồng thời cũng tạo điều kiện cho các hồ sơ giả mạo tràn lan. Nhiều người làm đẹp CV để ứng tuyển các vị trí mà họ không đủ năng lực.

“Hàng nghìn hồ sơ đã bị làm giả, với thông tin không chính xác về kinh nghiệm làm việc để đạt mức lương cao hơn”, Jensen nói, sau khi phát hiện hàng nghìn hồ sơ giả trong quá trình xác minh thông tin từ các nhà tuyển dụng cũ.

Hệ quả là chất lượng nhân lực đi xuống, dẫn đến nhiều tai nạn và rủi ro gia tăng trên các chuyến tàu. Một thuyền trưởng giấu tên chia sẻ: “Chúng tôi buộc phải nhận bất kỳ ai có bằng cấp, nhưng không ít người không đủ năng lực. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến hiệu quả làm việc mà còn đặt áp lực lớn lên những thuyền viên khác”.

Vì thiếu người, các thuyền viên hiện tại phải liên tục ra khơi. Sự mệt mỏi và căng thẳng phát sinh từ những chuyến đi liên tục có thể dẫn tới tổn thương tâm lý đối với một số người và thậm chí gây ra tai nạn trên tàu.

Theo một nghiên cứu năm 2024 của Đại học Hàng hải Thế giới, 93% trong số 9.214 thuyền viên được khảo sát cho biết mệt mỏi là thách thức an toàn lớn nhất. Khoảng 78% thuyền viên không có một ngày nghỉ suốt hợp đồng, kéo dài nhiều tháng liền.

Với hơn 80% giá trị thương mại toàn cầu được vận chuyển bằng đường biển, tình trạng thiếu hụt nhân lực đang đe dọa sự ổn định của chuỗi cung ứng. Các con tàu bị trì hoãn tại cảng, chi phí vận hành tăng cao và giá cước vận tải dự kiến ở mức cao cũng gây thêm áp lực lạm phát.

“Đây là một trong những thách thức lớn nhất mà ngành vận tải biển phải đối mặt”, Daejin Lee từ FertiStream nhận định. Nếu không có giải pháp kịp thời, ngành này sẽ tiếp tục lao đao trước bài toán nhân lực và những hệ lụy kéo theo.

Phương Linh