Ngày 30-4-1975, những tiếng reo vui bằng thơ

Những bài thơ vô cùng giàu cảm xúc đã đành, nhưng cũng tràn ngập các chi tiết thực được lưu giữ rất tinh tế nên quý báu như những trang sử liệu bằng thơ vậy.

Ấy là hình ảnh “những cánh rừng tràn vào thành phố” trong thơ của nhà thơ Nguyễn Đức Mậu, hình ảnh “những người đi tới biển” trong thơ của nhà thơ Thanh Thảo, hay cái chi tiết rất thú vị trong thơ của nhà thơ Vương Trọng, khi ông kể chuyện thấy một cô giao liên từng gặp ở Trường Sơn đang giương cao lá cờ trên tay đi giữa phố xá Sài Gòn ngày 30-4 ấy, liền hỏi vui là chiếc gậy Trường Sơn quen thuộc từng cùng em dắt mọi người trèo đèo lội suối giờ ở đâu rồi, thì liền nhận được câu trả lời bất ngờ:

Gậy em ngày ấy cầm tay

Bây giờ thành cán cờ này đó anh

Một chi tiết nhỏ mà đủ sức bao gồm cả một nội hàm bao la! Đúng là chỉ có con mắt của nhà thơ mới nhìn ra. Đủ biết sức mạnh của các chi tiết trong nghệ thuật lớn biết dường nào!

Riêng tôi, tôi đã viết cả chùm mấy chục bài thơ theo kiểu “thơ nhật ký” trong sổ tay ghi chép và sáng tác của mình, mỗi bài thơ như một bài báo nhỏ hay một bức ảnh chụp vội cũng được. Riêng tôi, bài “Mắc võng ở Sài Gòn”, với mấy câu kết vừa thực vừa mơ vẫn là một trong những kỷ niệm đẹp nhất trong đời:

Ru anh như chiếu như giường

Đệm chăn đầu không bén gối

Trong mơ chợt nghe tiếng suối

Mở mắt quạt trần đang quay

Tôi đã chọn chi tiết về đêm ngủ đầu tiên ở Sài Gòn vào giờ phút đầu tiên của hòa bình. Nhưng một nhà thơ khác, anh Hữu Thỉnh lại chọn chi tiết về bữa ăn đầu tiên và thời khắc buổi chiều lịch sử của ngày 30-4-1975 để lưu lại cho mai sau-bài thơ “Bữa cơm chiều trong Dinh Độc Lập” là một loạt chi tiết hết sức thú vị mà tôi tin sẽ có sức trường tồn cùng thời gian, nhất là mỗi dịp đến ngày 30-4.

BỮA CƠM CHIỀU TRONG DINH ĐỘC LẬP

Cơm dã chiến nấu bằng bếp điện

Rau muống xanh như hái tự ao nhà

Trời còn đầy ắp hoa và pháo

Nhìn nhau chưa vội mở vung ra

Màu xanh sân cỏ xanh mải miết

Quây quần đồng đội đến vui chung

Hàng cây so đũa cùng ta đó

Ăn bữa cơm ở đích cuối cùng

Khách thường:Thưòng mấy anh nhà báo

Theo tăng băng dốc mấy mươi ngày

Sáng chiếm núi Bông, chiều Cửa Thuận

Vượt đèo Phước Tượng buổi nhiều mây

Tăng vẫn dàn theo hình chiến đấu

Xích còn vương đất đỏ Phan Rang

Vừa mới vào mâm, anh nuôi bận

Chia thêm tổng-thống-ngụy-đầu-hàng.

Kìa gắp đi anh, ai nấy giục

Có gắp chi đâu, mải ngắm trời

Tự do xanh quá, mênh mông quá

Vượt mấy ngàn bom mới tới nơi

Bỏ lại đàng sau bao trận đánh

Kịp vào thành phố sáng tên Người

Độc lập theo tăng vào cổng chính

Cờ treo trên đỉnh nước non ơi!

Ta trẻ như cờ ta trẻ lắm

Ta reo trời đất cũng reo cùng

Ta no cười nói, say đôi mắt

Bát canh ngày hẹn cũng mênh mông.

(HỮU THỈNH)

Chẳng cần bình bán gì nhiều, tôi tin bạn đọc cũng thấy những lối sử dụng chi tiết và hình ảnh tài tình của tác giả. Điều tác giả nhấn mạnh nhất là thời điểm lịch sử: Giờ phút cuối cùng kết thúc chiến tranh, mà Sài Gòn được gọi là “cái đích cuối cùng” như không thể khác. Bởi vậy, không chỉ người lính có mặt trong bữa ăn lịch sử mà muôn vật và trời đất đều tụ về lúc ấy:

Hàng cây so đũa cùng ta đó

Ăn bữa cơm ở đích cuối cùng

Lại có những lối nói mà chỉ có nhà thơ mới dùng được, ấy là sức mạnh của các liên tưởng hình ảnh “Vượt đèo Phước Tượng buổi nhiều mây”-một thứ chiến công rất thơ mộng, hoặc nữa:

Tự do xanh quá, mênh mông quá

Vượt mấy ngàn bom mới tới nơi

Và cách nói từ thực đến hư, từ cụ thể mà gồm hết khái quát: “Độc lập theo tăng vào cổng chính”…

Nhưng thú vị nhất có lẽ là chi tiết đang vào bữa cơm lính tráng thì anh nuôi có nhiệm vụ đột xuất:

Vừa mới vào mâm anh nuôi bận

Chia thêm tổng-thống-ngụy-đầu-hàng

Vâng, ai chẳng biết ngay là chi tiết… hư cấu của thi sĩ, nhưng hư cấu trên cái nền thực tế nhãn tiền như thế thì người không tin là thực cũng phải “ok” mà phục tài nhà thơ sâu mà hóm này thôi!

Thiết nghĩ, với một bài thơ như bài này và những bài thơ mang tính ghi nhanh kịp thời về thời khắc lịch sử 30-4-1975 như ta đã biết thì chẳng cần ai phải bình luận gì nhiều. Cả người viết và người đọc đã cùng chung tâm thế, đã quá hiểu nhau thì chỉ cần đọc lên là tất cả đều tán thưởng, vừa chung vui.

Thế là, thơ về ngày đại thắng cũng như lòng người ngày sum họp, tất cả chỉ gồm trong một tiếng reo vui bất tận:

Ta trẻ như cờ, ta trẻ lắm

Ta reo trời đất cũng reo cùng!

Vâng, những vần thơ viết về ngày đại thắng chính là tiếng reo vui của trái tim toàn dân tộc Việt Nam, chẳng có gì khác hơn.

Nhà thơ ANH NGỌC