Ngày Dân số Việt Nam (26-12): Chất lượng dân số quyết định tương lai của đất nước

Nhân viên y tế chăm sóc trẻ sơ sinh tại Bệnh viện Hoàn Mỹ Đồng Nai. Ảnh: Hạnh Dung

Thời gian qua, Đảng và Nhà nước đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách nhằm chuyển trọng tâm của công tác dân số từ “kế hoạch hóa gia đình” sang “dân số và phát triển”.

Thời cơ xen lẫn thách thức

Phát biểu tại Lễ mít tinh hưởng ứng ngày Dân số Việt Nam năm 2025, Thứ trưởng Bộ Y tế Đỗ Xuân Tuyên cho biết: Sau nhiều thập kỷ thực hiện chính sách kế hoạch hóa gia đình, Việt Nam đã đạt được những kết quả quan trọng. Từ chỗ mỗi phụ nữ sinh trung bình từ 6-7 con, đến nay tổng tỷ suất sinh đã giảm mạnh. Năm 2024, mức sinh trung bình cả nước giảm còn 1,91 con/phụ nữ, mức thấp nhất trong lịch sử. Năm 2025, mức sinh tăng nhẹ lên 1,93 con/phụ nữ, song vẫn chưa đạt mức sinh thay thế là 2,1 con/phụ nữ.

Chất lượng dân số từng bước được nâng cao, tuổi thọ bình quân của người Việt Nam đạt khoảng 74,7 tuổi. Tuy nhiên, số năm sống khỏe mạnh chỉ khoảng 65 năm.

Chủ đề của ngày Dân số Việt Nam năm 2025 là Đầu tư cho công tác dân số là đầu tư cho phát triển bền vững. Đó là đầu tư cho từng em bé được sinh ra khỏe mạnh, cho mỗi người lao động được học tập, cống hiến, cho mỗi người cao tuổi được sống vui, sống khỏe, sống có ích…

Ông Lê Thanh Dũng, Cục trưởng Cục Dân số (Bộ Y tế) cho rằng: Mức sinh giảm sâu và kéo dài đang là thách thức lớn của công tác dân số. Số liệu thống kê cho thấy, năm 2025, có 11 tỉnh, thành (trong đó có Đồng Nai) có mức sinh thấp, dưới 2 con/phụ nữ. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng này, trong đó phải kể đến áp lực chi phí nuôi dạy con, nhà ở, việc làm, giáo dục ngày càng lớn, đặc biệt ở các đô thị lớn. Nhiều cặp vợ chồng trẻ trì hoãn kết hôn, sinh ít con, thậm chí không muốn sinh con. Điều này ảnh hưởng đến chất lượng dân số và khiến tốc độ già hóa dân số tại Việt Nam ngày càng nhanh.

Một thách thức khác là tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh. Năm 2024, tỷ số giới tính khi sinh tại Việt Nam ở mức 111,4 bé trai/100 bé gái. Tại Đồng Nai, con số này là 108 bé trai/bé gái. Nếu không có giải pháp quyết liệt, tình trạng dư thừa nam giới trong tương lai sẽ kéo theo nhiều hệ lụy xã hội.

Sự chênh lệch về thể lực, tầm vóc, khả năng tiếp cận dịch vụ y tế, giáo dục giữa miền núi và đồng bằng, giữa nông thôn và đô thị vẫn còn rõ nét. Tại Đồng Nai còn một thách thức khác là địa bàn rộng, dân cư phân bố không đều, có nhiều khu vực vùng sâu, vùng xa khiến việc tiếp cận dịch vụ y tế, dân số gặp không ít trở ngại.

Hướng mở cho công tác dân số

Đảng, Nhà nước ta đã xác định rõ: Dân số là yếu tố quan trọng hàng đầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Công tác dân số là nhiệm vụ chiến lược, vừa cấp thiết vừa lâu dài. Trước bối cảnh công tác dân số đang phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức, đầu tháng 12-2025, Quốc hội khóa XV đã thông qua Luật Dân số, tạo hành lang pháp lý đồng bộ, toàn diện cho công tác dân số trong giai đoạn mới.

Thạc sĩ Võ Thị Ngọc Lắm, Phó Giám đốc Sở Y tế Đồng Nai cho hay: Luật Dân số được kỳ vọng sẽ tạo bước ngoặt quan trọng cho công tác dân số cả nước nói chung và Đồng Nai nói riêng. Trước đây, luật quy định mỗi cặp vợ chồng chỉ có từ 1-2 con thì nay đã trao quyền tự quyết cho mỗi cặp vợ chồng, cá nhân về thời điểm, số lượng và khoảng cách sinh con, trên cơ sở điều kiện sức khỏe, kinh tế và hoàn cảnh cụ thể.

Đặc biệt, luật quy định nhiều chính sách mới nhằm khuyến khích các cặp vợ chồng sinh con như: Hỗ trợ tài chính khi sinh con đối với: phụ nữ dân tộc thiểu số rất ít người; phụ nữ ở tỉnh, thành phố có mức sinh dưới mức sinh thay thế; phụ nữ sinh đủ 2 con trước 35 tuổi. Kéo dài thời gian nghỉ thai sản cho phụ nữ từ 6 tháng lên 7 tháng, người chồng được nghỉ 10 ngày để cùng chăm sóc gia đình. Ưu tiên mua nhà ở xã hội cho gia đình sinh đủ 2 con. Nghiêm cấm việc lựa chọn giới tính thai nhi dưới mọi hình thức…

Để nâng cao chất lượng dân số trên địa bàn tỉnh, thời gian tới, Đồng Nai xác định tiếp tục đẩy mạnh truyền thông, thay đổi hành vi về mức sinh, bình đẳng giới, nâng cao chất lượng dịch vụ dân số, y tế, đặc biệt là sàng lọc trước sinh, sơ sinh. Bên cạnh đó, tỉnh sẽ củng cố tổ chức bộ máy và đội ngũ cán bộ dân số, tăng cường phối hợp liên ngành, huy động sự tham gia của toàn xã hội.

Hạnh Dung