Ngày đầu bị cấm vào mạng xã hội, trẻ em Úc dễ dàng vượt rào

Nhiều trẻ em Úc vẫn vượt rào vào mạng xã hội

Đây không chỉ là một thay đổi về mặt pháp lý đơn thuần tại xứ sở chuột túi, mà còn được xem là một "cuộc thử nghiệm vĩ đại" mang tính toàn cầu. Động thái táo bạo này của Canberra đang đặt các gã khổng lồ công nghệ vào thế khó, đồng thời tạo ra một tiền lệ quan trọng mà các nhà hoạch định chính sách từ châu Âu đến châu Á đang nín thở theo dõi. Tuy nhiên, có một điều ít báo đề cập là trong ngày đầu áp dụng lệnh giới nghiêm, trẻ em Úc chỉ áp dụng một chút công nghệ là đã vượt rào vào mạng xã hội.

Cú hích pháp lý và sự thỏa hiệp của những gã khổng lồ công nghệ

Khi nước Úc chuyển sang ngày 10.12, bức tường kỹ thuật số đã chính thức được dựng lên. Lệnh cấm này nhắm trực diện vào 10 dịch vụ mạng xã hội phổ biến nhất hành tinh, bao gồm YouTube của Alphabet, Instagram của Meta, TikTok của ByteDance, cùng với Reddit, Snapchat và cả nền tảng X (trước đây là Twitter) của tỷ phú Elon Musk. Quy định mới buộc các nền tảng này phải thực hiện "các bước hợp lý" để ngăn chặn trẻ em dưới độ tuổi quy định truy cập dịch vụ.

Điểm đáng chú ý nhất trong giai đoạn thực thi ban đầu này không chỉ nằm ở quy mô của lệnh cấm, ước tính sẽ ảnh hưởng đến hàng triệu tài khoản của trẻ em Úc, mà còn ở thái độ của các công ty công nghệ. Trước áp lực pháp lý mạnh mẽ, tất cả các nền tảng nằm trong danh sách mục tiêu đều đã đồng ý tuân thủ ở một mức độ nhất định. Ngay cả nền tảng X của Elon Musk, vốn nổi tiếng với lập trường cứng rắn về tự do ngôn luận và thường xuyên là "kẻ cứng đầu" cuối cùng trong các cuộc tranh luận về kiểm duyệt, cũng đã phát đi tín hiệu tuân thủ vào phút chót.

Để thực thi quy định này, các nền tảng buộc phải triển khai các phương pháp xác minh độ tuổi người dùng. Đây không phải là những câu hỏi "Bạn bao nhiêu tuổi?" đơn giản như trước kia, mà là các giải pháp công nghệ phức tạp hơn nhiều. Chúng bao gồm việc suy luận độ tuổi dựa trên hành vi trực tuyến, ước tính khuôn mặt thông qua ảnh selfie, yêu cầu tải lên giấy tờ tùy thân, hoặc thậm chí liên kết với thông tin ngân hàng.

Tuy nhiên, tác động của chính sách này vượt xa biên giới nước Úc. Nó đang thiết lập một chuẩn mực mới, một phép thử thực tế cho các chính phủ khác đang cân nhắc các lệnh cấm tương tự đối với thanh thiếu niên, bao gồm Đan Mạch, Na Uy, Pháp, Tây Ban Nha, Malaysia và New Zealand. Nếu Úc thành công, hoặc thậm chí chỉ cần chứng minh được khả năng khả thi ở mức độ chấp nhận được, hiệu ứng domino pháp lý trên toàn cầu là điều hoàn toàn có thể dự báo trước.

Cuộc tranh luận về "Tự do" và "Bảo vệ": Lợi bất cập hại?

Mặc dù một cuộc khảo sát của YouGov thực hiện trước khi luật được thông qua cho thấy có tới 77% người dân Úc ủng hộ lệnh cấm này, việc triển khai thực tế đã vấp phải những luồng ý kiến trái chiều gay gắt và sự kháng cự không nhỏ. Bức tranh toàn cảnh về lệnh cấm này hiện lên như một cuộc đấu tranh giữa hai luồng tư tưởng: bảo vệ sức khỏe tâm thần cho thế hệ trẻ và bảo vệ quyền tự do tiếp cận thông tin.

Ở phe ủng hộ, lập luận chính xoay quanh việc bảo vệ trẻ em khỏi những tác hại đã được chứng minh của mạng xã hội, bao gồm bắt nạt qua mạng, khủng hoảng sức khỏe tâm thần, và nguy cơ tiếp xúc với những kẻ săn mồi tình dục hoặc nội dung khiêu dâm. Jonathan Haidt, nhà tâm lý học xã hội nổi tiếng và là tác giả của cuốn sách bán chạy năm 2024 "The Anxious Generation" (tạm dịch: Thế hệ lo âu), là một trong những người ủng hộ nhiệt thành nhất.

Ông đã lên tiếng ca ngợi các nhà hoạch định chính sách Úc vì đã dũng cảm "giải thoát trẻ em dưới 16 tuổi khỏi cái bẫy mạng xã hội". Trong một bài đăng trên nền tảng X, Haidt nhận định rằng dù sẽ có những khó khăn trong những tháng đầu tiên, nhưng thế giới đang ủng hộ sự thành công của Úc và nhiều quốc gia khác sẽ sớm nối gót.

Ngược lại, phe đối lập đưa ra những lo ngại sâu sắc về quyền riêng tư và tính hiệu quả. Các tổ chức như Amnesty Tech cho rằng lệnh cấm này là một giải pháp không hiệu quả, phớt lờ các quyền và thực tế cuộc sống của thế hệ trẻ. Damini Satija, Giám đốc Chương trình của Amnesty Tech, nhấn mạnh rằng cách tốt nhất để bảo vệ trẻ em là thông qua các quy định tốt hơn về bảo vệ dữ liệu và thiết kế nền tảng an toàn hơn, thay vì cấm đoán toàn diện.

Đáng lo ngại hơn, David Inserra, một chuyên gia về tự do ngôn luận và công nghệ tại Viện Cato, cảnh báo về một tác dụng phụ nguy hiểm: việc đẩy trẻ em vào "bóng tối". Ông lập luận rằng khi bị cấm khỏi các nền tảng chính thống, trẻ em sẽ tìm cách lách luật để chuyển sang các nền tảng mới, các ứng dụng nhắn tin riêng tư như Telegram, hoặc sử dụng mạng riêng ảo (VPN). Điều này vô tình đẩy giới trẻ vào những cộng đồng biệt lập hơn, nơi các biện pháp bảo vệ lỏng lẻo hơn và việc giám sát trở nên khó khăn hơn gấp bội.

Thực tế đã chứng minh những lo ngại này là có cơ sở. Ngay trong ngày đầu tiên lệnh cấm có hiệu lực, các báo cáo địa phương tại Úc đã chỉ ra rằng nhiều trẻ em đã dễ dàng vượt qua rào cản này. Các công cụ xác minh độ tuổi đã phân loại sai người dùng và các biện pháp lách luật đơn giản như sử dụng VPN đã chứng tỏ sự hiệu quả. Bản thân các công ty công nghệ như Google cũng đã cảnh báo từ trước về sự khó khăn trong việc thực thi và các báo cáo do chính phủ đặt hàng cũng thừa nhận sự thiếu chính xác của công nghệ đoán tuổi qua ảnh selfie.

Tuy nhiên, Thủ tướng Úc Anthony Albanese dường như đã lường trước được kịch bản này. Trong một bài viết vào Chủ nhật, ông thừa nhận hệ thống sẽ không hoạt động hoàn hảo ngay từ đầu và so sánh nó với luật rượu bia.

Ông lập luận rằng việc thanh thiếu niên thỉnh thoảng tìm cách uống rượu không làm giảm đi giá trị của việc có một tiêu chuẩn quốc gia rõ ràng. Đây là một cách tiếp cận mang tính thực dụng: mục tiêu không phải là sự biến mất tuyệt đối của trẻ em trên mạng xã hội ngay lập tức, mà là thiết lập một chuẩn mực xã hội mới.

Hiệu ứng lan tỏa và bài học cho tương lai kỹ thuật số

Giới chuyên gia nhận định rằng quá trình triển khai tại Úc sẽ là một trường hợp nghiên cứu điển hình mà cả thế giới, từ các tập đoàn công nghệ tại thung lũng Silicon đến các nghị sĩ tại Brussels, đều đang theo dõi sát sao. Terry Flew, giáo sư về truyền thông kỹ thuật số và văn hóa tại Đại học Sydney, nhận xét rằng các chính phủ đang phản ứng trước sự thay đổi trong kỳ vọng của công chúng về internet. Ông cho rằng các công ty công nghệ đã thất bại trong việc tự điều chỉnh trước những lời kêu gọi đạo đức, buộc chính phủ phải can thiệp bằng biện pháp cứng rắn ("bàn tay sắt").

Sự kiện tại Úc không phải là một hiện tượng đơn lẻ mà là phát súng hiệu lệnh cho một xu hướng toàn cầu. Tại châu Âu, áp lực tương tự đang gia tăng mạnh mẽ. Nghị viện Châu Âu đã thông qua một nghị quyết không ràng buộc vào tháng 11, ủng hộ độ tuổi tối thiểu là 16 để truy cập mạng xã hội, trừ khi có sự đồng ý của cha mẹ đối với trẻ từ 13 đến 15 tuổi. Khối này cũng đang đề xuất cấm các tính năng gây nghiện như cuộn vô hạn (infinite scrolling) và tự động phát video đối với trẻ vị thành niên.

Bên ngoài châu Âu, Malaysia và New Zealand cũng đang thúc đẩy các đề xuất cấm mạng xã hội đối với trẻ em dưới 16 tuổi. Tuy nhiên, mỗi quốc gia sẽ có cách tiếp cận khác nhau về giới hạn độ tuổi và quy trình xác minh. Giáo sư Tama Leaver từ Đại học Curtin hy vọng rằng các quốc gia đi sau sẽ nhìn vào Úc để học hỏi từ những sai lầm và những điều chưa hiệu quả.

Điều quan trọng nhất rút ra từ sự kiện này có lẽ là sự thay đổi trong tư duy của chính các nền tảng công nghệ. Họ đang bắt đầu nhận ra rằng kỷ nguyên phát triển tự do không kiểm soát đã kết thúc. Nếu không muốn đối mặt với các chính sách "cổng chặn độ tuổi" (age-gating) nghiêm ngặt ở khắp mọi nơi, họ buộc phải chủ động hơn trong việc cung cấp những trải nghiệm an toàn và phù hợp hơn cho người dùng trẻ tuổi.

Lệnh cấm của Úc, dù còn nhiều tranh cãi và thách thức trong khâu thực thi, đã gửi đi một thông điệp rõ ràng: sự kiên nhẫn của các chính phủ đối với tác hại của mạng xã hội đã cạn kiệt, và trách nhiệm bảo vệ thế hệ tương lai trên không gian số giờ đây đã được luật hóa một cách cụ thể, thay vì chỉ là những lời hứa hẹn suông.

Bùi Tú