'Ngày mai trời lại sáng': Tham vọng làm sống lại vở kịch gần 70 năm trước

Trong xu thế tìm về và làm mới những giá trị văn hóa nghệ thuật đã định hình lịch sử, LucTeam đã khéo léo thổi vào tác phẩm kinh điển này hơi thở thời đại, biến nó thành một cuộc thử nghiệm giao thoa giữa hiện thực tâm lý và thủ pháp Ước lệ – Biểu hiện đã thành thương hiệu.

"Ngày mai trời lại sáng" được thổi vào hơi thở của thời đại

Làm mới một tác phẩm kinh điển

Việc NSND Trần Lực quyết định "tìm lại" Ngày mai trời lại sáng xuất phát từ niềm tin mãnh liệt vào giá trị nội tại và tính thời sự vĩnh cửu của kịch bản. Tác giả Đinh Xuân Hòa (1917–1983) là một trong số ít người Việt Nam được đào tạo bài bản về kịch nghệ và điện ảnh tại Pháp.

Ngày mai trời lại sáng là một vở kịch nổi tiếng của tác giả Đinh Xuân Hòa. Vở kịch được công diễn lần đầu tiên vào năm 1959 và ngay lập tức nhận được đánh giá cao về nội dung và hình thức.

Sau đó đã được biểu diễn tại các sự kiện như Tuần lễ Đại nhạc hội bình dân vào năm 1960 tại rạp Thanh Bình, với sự tham gia của dàn diễn viên nổi tiếng lúc bấy giờ như Kiều Hạnh, Minh Trang, Bích Huyền, Đinh Xuân Hòa, Anh Tuấn, Ánh Việt...

Tác phẩm đã tạo được nhiều hứng thú và mới lạ tại thời điểm đó, được các nhà phê bình công nhận vì đã “giải quyết vấn đề quan trọng một cách xây dựng” và “thể hiện sâu sắc đời sống vật chất, tình cảm của nhân vật một cách điển hình”.

Đối với đạo diễn Trần Lực, khác biệt căn bản giữa sân khấu và các loại hình nghệ thuật khác như văn học hay điện ảnh chính là khả năng làm mới, khả năng "phả vào đó hơi thở của thời đại".

Trần Lực nhìn nhận kịch bản không hề cũ kỹ mà ngược lại, rất hiện đại bởi nó chạm đến những vấn đề phổ quát của nhân loại, không bao giờ lỗi thời: tình yêu, hôn nhân, sự khác biệt trong quan điểm sống và bi kịch gia đình bị cuốn phăng bởi xã hội kim tiền.

Câu chuyện xoay quanh cuộc hôn nhân đầy kịch tính của đôi vợ chồng trẻ, yêu nhau tha thiết nhưng lại đối lập nhau hoàn toàn trong cách nhìn nhận và tiêu xài cuộc đời. Sự tha hóa cá nhân cùng với áp lực của xã hội đã biến khởi đầu đầy tình ái thành tội lỗi, tan nát chia lìa.

Cấu trúc kịch bản phi tuyến tính, với hiện tại (cô con gái tìm hiểu bi kịch gia đình qua lời kể của luật sư) và quá khứ diễn ra song song, là một yếu tố cấu trúc hết sức tân thời, vượt xa lối viết kịch tuân thủ "tam duy nhất" phổ biến cùng thời.

Sân khấu ước lệ của "Ngày mai trời lại sáng"

Việc đưa vở kịch này trở lại sân khấu Hà Nội, quê hương của tác giả Đinh Xuân Hòa, sau hơn 60 năm, không chỉ là sự tôn vinh di sản mà còn là hành động khẳng định một phần lịch sử văn học nghệ thuật không thể thiếu của Việt Nam.

Như NSND Trần Lực bày tỏ mong muốn: "đưa ông (Đinh Xuân Hòa) về quê hương của ông - Hà Nội. Kịch và phim của ông chưa một lần ra mắt ở nơi ông sinh ra".

Sự hòa trộn độc đáo giữa kịch tâm lý và thủ pháp ước lệ - biểu hiện

Thử nghiệm nghệ thuật lớn nhất của NSND Trần Lực trong lần dàn dựng này chính là việc ông mạnh dạn đưa phong cách ước lệ – biểu hiện, vốn là sở trường của LucTeam vào một kịch bản mang đậm chất hiện thực tâm lý.

Sau khi đã định danh với nhiều vở diễn mang phong cách ước lệ xuyên suốt, đây là lần đầu tiên đạo diễn “cố ý tiết chế ngón nghề ước lệ” để tập trung toàn lực vào việc tạo “một bệ đỡ để diễn xuất được thoải mái trưng trổ”.

Quan điểm của đạo diễn Trần Lực hết sức rõ ràng và cởi mở: đến thế kỷ XXI, sân khấu đương đại chấp nhận mọi phương pháp, mọi phong cách. Điều quan trọng nhất là làm sao để tác phẩm hay, để "chạm được tới trái tim khán giả".

Vì vậy, ông chọn một lối dàn dựng pha trộn nhuần nhuyễn giữa diễn xuất tả thực và sân khấu ước lệ.

Diễn viên được yêu cầu thể hiện theo lối tả thực, thật như ngoài đời, đi sâu khám phá nội tâm nhân vật. Sự hấp dẫn của vở kịch nằm ở chính diễn biến tâm lý từ bên trong dẫn đến những hành động bên ngoài của nhân vật.

Trong khi đó, không gian sân khấu lại được dàn dựng theo hướng tối giản và ước lệ. Điểm nhấn duy nhất là một chiếc bục gỗ đặt giữa sân khấu, được lắp ghép từ những tấm ván đơn sơ. Chiếc bục trở thành biểu tượng cho tổ ấm, ước mơ, sự bế tắc, và cuối cùng là sự tan vỡ.

Sự bùng nổ của Chủ nghĩa biểu hiện - đỉnh cao của thủ pháp dàn dựng nằm ở phần kết, khi mâu thuẫn giữa các nhân vật bị đẩy lên cao trào. Khi người vợ quyết định bỏ đi, sự bất lực, phẫn uất, hoài nghi tích tụ bấy lâu đã đẩy Lộc vào cơn loạn thần.

Cảnh trong "Ngày mai trời lại sáng"

Hành động biểu hiện mạnh mẽ nhất chính là việc nhân vật Lộc lật tung từng tấm ván của chiếc bục gỗ, tạo ra một đống đổ nát trên sân khấu.

Cảnh tượng này là một khoảnh khắc sân khấu táo bạo và đầy tính biểu tượng, khán giả phải nín thở, bàng hoàng chứng kiến sự tan vỡ của không chỉ một gia đình mà còn là sự sụp đổ, vỡ vụn tuyệt vọng của cả một thế giới tinh thần.

Sân khấu tối giản lúc này phát huy tính biểu hiện mạnh mẽ nhất, dùng vật chất để thể hiện cảm xúc, dùng sự đổ nát của không gian để nhấn mạnh bi kịch nội tâm.

Kết hợp với ánh sáng vụt tắt và tiếng khóc nức nở của cô con gái, khoảnh khắc này đã thổi một sức sống mới vào kịch bản, khiến bi kịch của Lộc không chỉ là câu chuyện của Sài Gòn thập niên 1960 mà là bi kịch mang tính phổ quát, có thể xảy ra cho bất cứ ai trong xã hội hiện đại.

Mặc dù mang tính thử nghiệm cao, Ngày mai trời lại sáng lại sở hữu những yếu tố cốt lõi để chinh phục khán giả đại chúng. NSND Trần Lực và LucTeam đã khéo léo biến những vấn đề triết lý thành một câu chuyện lôi cuốn.

Sự hấp dẫn đầu tiên đến từ chính kịch bản của Đinh Xuân Hòa. Ông viết với lớp lang "rất chặt chẽ, câu chuyện chặt chẽ, các nhân vật đều có đời sống rất nổi bật". Câu chuyện được mở dần qua lời kể của luật sư cho cô con gái, tạo nên sự bất ngờ, kịch tính, lôi cuốn người xem qua từng diễn biến nhanh và gấp gáp.

Bên cạnh đó, lời thoại của kịch bản được mô tả là "cực kỳ đời thường". Sự đời thường này giúp khán giả tiếp nhận câu chuyện một cách tự nhiên, không cần phải giải mã ngôn ngữ sân khấu bác học. Nó làm nổi bật những vấn đề xã hội, vấn đề con người ẩn đằng sau sự giản dị đó.

Trong khi các vở như Quẫn hay Bạch đàn liễu chinh phục khán giả bằng sự mới lạ của hình thể, thì vở kịch này lại đòi hỏi các diễn viên phải giỏi về tâm lý, phải có khả năng thể hiện "chiều sâu nội tâm".

LucTeam đã giao trọng trách này cho một dàn diễn viên trẻ, phần lớn là sinh viên mới ra trường của NSND Trần Lực, với độ tuổi lớn nhất chỉ khoảng 25-26 cũng là một sự táo báo.

Thử nghiệm tâm lý - Một bước ngoặt của LucTeam

Nếu các vở diễn trước của LucTeam tập trung vào khai thác tính ước lệ trong mọi mặt (từ kịch bản, diễn xuất đến không gian), thì Ngày mai trời lại sáng lại đánh dấu một bước ngoặt quan trọng: đi sâu vào khai thác tâm lý và sự hòa quyện của các phong cách.

NSND Trần Lực xem mỗi vở kịch của LucTeam là một sự thử nghiệm mới mẻ, và sân khấu Liên hoan Thử nghiệm là nơi để sân khấu của ông mang đến những tác phẩm pha trộn nhiều phương pháp biểu hiện khác nhau.

Lần này, sự thử nghiệm không nằm ở việc tạo ra một phong cách biểu hiện hoàn toàn mới mà ở việc chứng minh rằng phương pháp ước lệ có thể trở thành công cụ đắc lực để làm nổi bật "thế giới nội tâm với nhiều cung bậc cảm xúc của từng nhân vật" trong một kịch bản hiện thực.

Poster đầy tính điện ảnh của vở diễn "Ngày mai trời lại sáng"

Sự khác biệt cốt lõi nằm ở chỗ, nếu những vở trước như Quẫn, Bạch đàn liễu, Búp bê… ước lệ cả trong diễn xuất và không gian thì Ngày mai trời lại sáng với lối diễn xuất tả thực (hiện thực tâm lý), nhưng không gian lại ước lệ và tượng trưng. Sự đối lập này tạo ra một tầng nghĩa mới, một sự tương phản kịch tính trên sân khấu, giúp nhấn mạnh xung đột và cảm xúc.

Vở diễn là minh chứng cho một triết lý dàn dựng cởi mở: nghệ thuật không nên bị đóng khung bởi phương pháp. Bằng cách kết hợp nhuần nhuyễn diễn xuất tả thực, thiết kế ước lệ, và thủ pháp biểu hiện táo bạo, NSND Trần Lực đã làm cho kịch bản của thế kỷ trước hồi sinh với một sức sống mãnh liệt.

Vở kịch đã đạt được mục tiêu kép: vừa tôn vinh giá trị kinh điển, vừa mở rộng biên giới của sân khấu thử nghiệm Việt Nam, khẳng định con người dù trong hoàn cảnh nào vẫn có thể hy vọng vào tương lai – một thông điệp vĩnh cửu và cần thiết.

Vở diễn Ngày mai trời lại sáng sẽ ra mắt khán giả vào sáng ngày 21.11.2025 tại Trung tâm Hội nghị tỉnh Ninh Bình, trong khuôn khổ Liên hoan Sân khấu Quốc tế thử nghiệm 2025.

THU HỒNG