Nghề báo tự do có thể tiếp tục tồn tại trong kỷ nguyên truyền thông mới?

Mức thù lao ngày càng ít ỏi

Nhà báo người Colombia, Nubia Rojas, với hơn 18 năm kinh nghiệm làm việc tự do, đã chia sẻ rằng mức nhuận bút dành cho các bài viết đang giảm mạnh. Rojas và nhiều nhà báo khác phải làm thêm các công việc khác như nghiên cứu, tư vấn, và truyền thông chiến lược để đủ sống.

Dhruti Shah - một nhà báo tự do ở London với hơn hai thập kỷ kinh nghiệm, quyết định chuyển sang làm tự do cách đây hai năm rưỡi để theo đuổi những cơ hội khác nhau. “Tình trạng của ngành báo tự do hiện nay thực sự hỗn loạn. Mức thù lao dường như không thay đổi trong cả thập kỷ qua” - cô chia sẻ.

Nghiên cứu năm 2024 của Hiệp hội Tác giả và Nhà báo Vương quốc Anh cho thấy, thu nhập trung bình của các nhà báo tự do chỉ đạt 17.500 bảng/năm ở quốc gia này, dưới mức lương tối thiểu ở quốc gia này. Báo cáo này cũng chỉ ra rằng 40% nhà báo làm việc không có hợp đồng và 93% chưa từng nhận được khoản thanh toán từ các thỏa thuận cấp phép nội dung giữa các tổ chức tin tức và các nền tảng trực tuyến.

Dù có những bài viết được trả tới 500 bảng Anh cho 1.300 từ, nhưng các chi phí như thuế, chăm sóc sức khỏe, và thậm chí là luật sư khiến cho thu nhập thực sự của các nhà báo tự do giảm sút. “Bạn phải dành rất nhiều thời gian chuẩn bị và hy vọng rằng bạn sẽ được duyệt bài”, Shah nói. “Đó là phần thưởng quá nhỏ cho lượng công việc lớn”.

Naipanoi Lepapa là phóng viên điều tra tự do người Kenya. Cô đã được Hội đồng Truyền thông Kenya vinh danh là Nhà báo của năm trong Giải thưởng Nhà báo Xuất sắc Thường niên Kenya năm 2022, nhờ phóng sự điều tra về nạn mang thai hộ tại Kenya.

Ngành báo chí đang khủng hoảng, nhà báo tự do đứng ở đâu?

Một trong những vấn đề lớn mà các nhà báo tự do phải đối mặt là sự suy giảm giá trị của nghề báo. Nhiều tòa soạn sẵn sàng thuê nhà báo với mức thù lao thấp hoặc không trả công để đổi lấy việc có tên trên báo. “Thật đau lòng khi nói rằng nghề báo tự do là một sở thích”, Rojas nói. “Tôi không muốn như vậy, vì nó không phải vậy. Đó là một công việc và một nghề nghiệp. Nghe có vẻ khắc nghiệt, nhưng đối với nhiều nhà báo, nó đang trở thành một sở thích, thứ mà chúng tôi làm vì đam mê”.

Trong vài tháng qua, đã có nhiều cuộc trò chuyện về sự suy yếu của ngành báo chí: Từ các mô hình kinh doanh lỗi thời đến vai trò của trí tuệ nhân tạo trong hệ sinh thái tin tức. Khi thị trường việc làm báo chí tiếp tục thu hẹp, các công việc báo chí được trả lương cao càng trở nên khó tìm.

Nhiều nhà báo chia sẻ rằng, trong một năm số lượng phóng viên bị sa thải đạt kỷ lục, thị trường cho các nhà báo tự do trở nên ngày càng bão hòa. Priscila Carvalho - một nhà báo Brazil với hơn một thập kỷ kinh nghiệm, bị sa thải từ một tòa soạn lớn và sau đó được thuê lại làm việc tự do với mức lương thấp hơn.

Hy sinh sức khỏe và tinh thần vì đam mê

Anne-Claire Genthialon - một nhà báo tự do từ Pháp, đã viết một cuốn sách về kinh nghiệm của mình. Cô từng mơ ước trở thành nhà báo từ khi còn nhỏ, nhưng sau nhiều năm làm việc tự do với mức lương không đủ sống, cô đã quyết định chuyển sang ngành truyền hình để tìm kiếm sự ổn định. “Cái bẫy đam mê là bạn sẵn sàng hi sinh nhiều thứ để theo đuổi nghề báo, nhưng sau cùng bạn nhận ra công việc này không đáp lại những nỗ lực của bạn” - cô chia sẻ.

Genthialon muốn tiếp tục làm báo, nhưng công việc tự do ngày càng trở nên không thể chấp nhận khi cô bước vào độ tuổi 30. “Tôi nhận ra rằng tôi bị trả lương quá thấp và khó sống ở một thành phố như Paris, nơi tôi không đủ tiền thuê nhà. Tôi bắt đầu cảm thấy trầm cảm”, cô nói. “Chủ nghĩa tư bản đã lấy đi con người bên trong tôi”.

Nhiều nhà báo tự do phải làm thêm các công việc khác như tư vấn, viết quảng cáo, hoặc thậm chí làm thợ cắt tóc, công nhân xây dựng để kiếm sống. Justin Mason - một nhà báo tự do từ Mỹ, hiện đang làm công việc lao công tại một trường cao đẳng cộng đồng để trang trải cuộc sống. “Rất khó để tìm thời gian và năng lượng sau một ngày làm việc dài để ngồi xuống và đào sâu vào một câu chuyện và gửi bài cho nhiều tòa soạn” - anh nói.

Từ bỏ một công việc toàn thời gian để làm báo tự do không phải là một sự đặt cược tài chính mà nhiều người có thể làm. Ngay cả những nhà báo tự do có thể kiếm sống bằng công việc này cũng cho biết sức khỏe tinh thần của họ bị ảnh hưởng do nhiều vấn đề - sự không ổn định về tài chính, sự không chắc chắn, sự từ chối liên tục và công việc không ngừng nghỉ.

Ảnh minh họa. Nguồn: Kosmo

Một trong những nhà báo đó là Nozha Khelalef từ Algeria. “Tôi đã có thể đủ sống, nhưng đó là cái giá phải trả cho sức khỏe tinh thần của tôi, đôi khi vì khối lượng công việc tăng đột biến khi các cuộc khủng hoảng xảy ra; đặc biệt là trong khu vực của chúng tôi, vì tôi làm việc cho các phương tiện truyền thông ở Trung Đông” - cô chia sẻ.

Do tác động của công việc tự do, Khelalef đang tìm kiếm một công việc cố định tại một tòa soạn. “Tôi không coi mình là một nhà báo tự do vì chúng tôi không tự do theo bất kỳ cách nào”, cô nói. “Chúng tôi làm chính xác những gì mà bất kỳ ai có công việc cố định làm, nhưng chúng tôi không có những lợi ích mà họ có. Chúng tôi không có bảo hiểm. Chúng tôi không có cuối tuần. Chúng tôi không có kỳ nghỉ phép. Chúng tôi không được trả lương khi nghỉ bệnh”.

Báo chí tự do như một dịch vụ cộng đồng

Sarah Hannan - một nhà báo tự do ở Sri Lanka, cho biết thu nhập từ báo chí tự do chỉ đủ để trả tiền internet hoặc tiền điện. Tuy nhiên, cô vẫn tiếp tục công việc này vì cảm thấy đó là một dịch vụ cộng đồng. “Công việc này không chỉ là một phương tiện để kiếm tiền mà còn là một cách để cống hiến cho cộng đồng của tôi”, cô nói. “Bằng cách đưa tin tức đến với người dân, tôi cảm thấy mình đang làm một điều gì đó có ý nghĩa”.

Ijasini Ijani - một nhà báo tự do từ Nigeria, chia sẻ rằng số tiền anh kiếm được từ báo chí đã giúp xây dựng một lớp học cho cộng đồng của mình. “Dù công việc không mang lại nhiều thu nhập, nhưng tôi thấy giá trị của nó qua những gì tôi có thể làm cho cộng đồng của mình” - anh nói.

Nhiều nhà báo tự do cho biết họ không thể sống bằng thu nhập từ báo chí mà phải làm thêm các công việc khác. Tuy nhiên, họ vẫn tiếp tục công việc này vì lòng yêu nghề và mong muốn đưa tin tức đến với cộng đồng. “Tôi biết rằng tôi có thể kiếm được nhiều tiền hơn nếu làm việc trong các lĩnh vực khác, nhưng báo chí là đam mê của tôi”, Hannan nói. “Tôi không thể tưởng tượng mình làm gì khác ngoài việc này”.

Anh Minh