Nghị quyết 18 - 'cú hích' để báo chí nâng cao chất lượng và làm mới mình

Nghị quyết 18 tạo ra cho báo chí cơ hội để tự làm mới mình. (Ảnh: Thành Long)

Phiên thảo luận về Nghị quyết 18 và yêu cầu đổi mới nhân sự báo chí, diễn ra chiều 20/6 tại Diễn đàn Báo chí toàn quốc 2025 đã thu hút nhiều ý kiến. Từ đó, đặt ra yêu cầu không chỉ tinh gọn tổ chức mà còn chuyển biến toàn diện về tư duy, nhân sự, mô hình tòa soạn, đào tạo và thích ứng với trí tuệ nhân tạo (AI).

Cơ hội để cơ quan báo chí tự làm mới mình

Hiện nay, nhiều cơ quan báo chí từ cấp bộ, ngành Trung ương đến các cơ quan báo chí địa phương đang phải tiến hành sáp nhập, hợp nhất. Đặc biệt, có những cơ quan báo chí phải giải thể, chấm dứt nhiệm vụ; một số khác phải đối diện với tình trạng "nhập chồng". Đó là những bối cảnh cụ thể mà các cơ quan báo chí đang phải thích ứng.

Chủ trì phiên thảo luận, nhà báo Nguyễn Minh Đức, Tổng Biên tập báo Hà Nội Mới cho biết, trong hoàn cảnh hiện nay, nhiều cơ quan báo chí buộc phải điều chỉnh phương thức hoạt động, thậm chí có đơn vị phải dừng hoạt động. Tất cả đều đặt trong tinh thần của Nghị quyết 18 - tinh gọn, sắp xếp lại, nhằm hướng đến một hệ thống báo chí hoạt động hiệu quả hơn, mạnh mẽ hơn, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong giai đoạn mới, khi chúng ta thực hiện mô hình chính quyền địa phương hai cấp.

Với bối cảnh như vậy, diễn đàn này đặt ra nhiều vấn đề rất nóng như: các cơ quan báo chí cần xây dựng mô hình tổ chức mới như thế nào để thích ứng? Trong quá trình sáp nhập, các đơn vị áp dụng nguyên tắc nào, theo mô hình gì để đảm bảo phù hợp với Luật Báo chí đang được sửa đổi và chuẩn bị trình Quốc hội trong thời gian tới? Việc áp dụng mô hình tổ hợp truyền thông tại Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh và Hải Phòng đang triển khai ra sao?

Ông Phạm Văn Tuấn, Giám đốc Trung tâm Báo chí và Truyền thông TP. Hải Phòng cho biết: Hải Phòng là một trong những địa phương đi đầu cả nước trong việc hợp nhất báo và đài, thành lập trung tâm báo chí - truyền thông, chính thức đi vào hoạt động từ ngày 1/3/2025.

Việc hợp nhất bước đầu đã giảm được đầu mối, tinh giản cơ học bộ máy. Tuy nhiên, khó khăn lớn nhất không nằm ở tổ chức mà ở việc thay đổi tư duy, thói quen làm việc của đội ngũ nhà báo. Trước đây, mỗi đơn vị có cách thức vận hành khác nhau, khi nhập vào một cơ quan chung, không chỉ đòi hỏi sự đa nhiệm, mà còn cần sự chuyển biến văn hóa làm việc.

“Trước đây một sự kiện có thể cử vài ba người đi tác nghiệp, nay chỉ một người đảm đương toàn bộ quy trình viết tin, quay hình, dựng video”, ông Tuấn cho biết.

Bài toán đặt ra không chỉ là kỹ năng đa phương tiện, mà còn là chế độ đãi ngộ, cơ chế vận hành, sự thích nghi với môi trường hội tụ. Trung tâm cũng đang đề xuất thống nhất tên gọi cơ quan báo chí sau hợp nhất, đảm bảo đúng quy định và tránh nhầm lẫn trong nhận diện. Đến nay, bộ máy đã tinh gọn từ 21 đầu mối còn 15, từng bước ổn định, hướng tới vận hành hiệu quả trong giai đoạn tiếp theo.

"Việc hợp nhất trước đây thừa có thừa mà thiếu cũng thiếu rất nhiều. Bản thân Đài truyền hình Hải Phòng có phương án tái đào tạo. Chúng tôi sẵn sàng tiếp nhận phóng viên phù hợp với vị trí truyền thông đa phương tiện, đặc biệt thiếu nhân lực chất lượng cao dù đơn vị có cơ chế riêng", ông Tuấn chia sẻ.

Nhà báo Nguyễn Văn Hoài, Tổng Biên tập Báo Nông thôn Ngày nay (Điện tử Dân Việt) chia sẻ tại phiên thảo luận. (Ảnh: Thành Long)

Trong khi đó, nhà báo Nguyễn Văn Hoài, Tổng Biên tập Báo Nông thôn Ngày nay (Điện tử Dân Việt) cho biết, với đơn vị này, quá trình tái cơ cấu theo Nghị quyết 18 đã diễn ra từ rất sớm, trước cả thời điểm nhiều cơ quan báo chí bắt đầu thực hiện. Từ ngày 1/3, Báo Nông thôn Ngày nay đã hoàn tất việc hợp nhất giữa tờ báo in, báo điện tử và tạp chí Nông thôn Mới, đồng thời sắp xếp lại toàn bộ tổ chức bộ máy, tinh gọn các phòng ban, văn phòng đại diện, từ 22 đầu mối xuống còn 12.

Theo ông Hoài, việc sáp nhập không chỉ đơn giản là giảm số lượng mà thực chất là thay đổi căn bản phương thức vận hành, tạo ra động lực mới. “Chúng tôi yêu cầu phóng viên không chỉ viết bài mà phải biết cả tổ chức sự kiện, sản xuất video, làm MC dẫn chương trình. Một người làm nhiều việc, thay vì nhiều người làm một việc như trước”, Tổng Biên tập Báo Nông thôn Ngày nay nhấn mạnh.

Ông Hoài cũng nhìn nhận, ban đầu có những khó khăn nhất định về sự khác biệt văn hóa, lề lối làm việc giữa các bộ phận, nhưng sau ba tháng, đội ngũ đã thích nghi tốt, hiệu quả công việc được nâng cao rõ rệt. Đặc biệt, quá trình sáp nhập giúp đơn vị phát hiện và phát huy tốt hơn thế mạnh của từng cá nhân, mở ra không gian phát triển mới cho cả tổ chức và con người.

“Tôi cho rằng, Nghị quyết 18 tạo ra cho báo chí một cơ hội để tự làm mới mình”, ông Hoàng khẳng định.

Chuyển biến về tư duy để thích nghi và phát triển

Ông Nguyễn Minh Đức cho biết, một trong những thách thức hiện nay của tòa soạn Báo Hà Nội Mới là cơ cấu nhân sự đang mất cân đối về độ tuổi. “Tuổi trung bình hiện nay của đội ngũ là 49, điều này cho thấy chúng tôi đang thiếu hụt nghiêm trọng lực lượng trẻ, đặc biệt là ở các vị trí chuyên sâu về báo chí đa phương tiện”, ông Đức chia sẻ.

Các vị trí như thiết kế đồ họa, công nghệ, quảng cáo trực tuyến, SEO hay phóng viên đa nền tảng đang rất cần nhưng chưa được bổ sung kịp thời. Trong khi đó, yêu cầu chuyển đổi số và sản xuất nội dung đa phương tiện đang đặt ra ngày càng rõ nét với các cơ quan báo chí.

“Tinh gọn bộ máy không đồng nghĩa với đủ người. Thực tế là nhiều vị trí việc làm vẫn còn đang thiếu, nhất là trong các mảng chuyên môn mới”, ông Đức nhấn mạnh.

Ở góc nhìn đào tạo, TS. Lê Thu Hà, Phó Viện trưởng Viện Báo chí Truyền thông, Học viện Báo chí và Tuyên truyền cho biết, trong nhiều năm qua, sự thay đổi mạnh mẽ của thị trường truyền thông và yêu cầu ngày càng cao về nguồn nhân lực đã thúc đẩy các cơ sở đào tạo báo chí, trong đó có Học viện Báo chí và Tuyên truyền, chủ động đổi mới để thích ứng.

“Chúng tôi không đợi đến khi có Nghị quyết 18 mới thay đổi, mà đã sớm đón đầu xu thế về công nghệ, sáng tạo nội dung và yêu cầu mới từ thị trường lao động. Việc đào tạo ngày nay phải mang tính liên ngành, ứng dụng cao, để sinh viên khi tốt nghiệp có thể đáp ứng được yêu cầu thực tiễn của các tòa soạn hiện đại”, bà Hà nhấn mạnh.

Trước những lo ngại về xu hướng tuyển sinh ngành báo chí giảm, bà Hà cho biết, thực tế lại cho thấy tín hiệu tích cực. “Tuyển sinh sau đại học đợt 1 năm nay tăng mạnh, nhiều nhà báo quay lại học để nâng cao trình độ. Ở bậc đại học, số lượng đăng ký chưa có biến động đáng kể. Nếu có giảm, chúng tôi cũng xem đó là cơ hội để lựa chọn những người thực sự yêu nghề và sẵn sàng vượt qua thử thách”.

Theo TS. Lê Thu Hà, sinh viên báo chí hiện nay không chỉ cần kỹ năng nghề truyền thống, mà còn phải rèn luyện các kỹ năng số, quản trị mạng xã hội, phân tích công chúng và nắm bắt xu hướng truyền thông mới. Bên cạnh đó, phẩm chất nghề nghiệp, đạo đức báo chí và kỹ năng mềm như giao tiếp, ứng xử và thích nghi với môi trường truyền thông biến động cũng là những năng lực cốt lõi được chú trọng.

Từ góc độ nghiên cứu, TS. Phan Văn Kiền, Viện trưởng Viện Đào tạo Báo chí và Truyền thông, Trường ĐH KHXH&NV, Đại học Quốc gia Hà Nội nhận định: "Nghị quyết 18 không chỉ là tinh gọn mà là một cuộc cách mạng về tư duy và tổ chức. Nếu hiểu tinh gọn là cắt giảm số lượng mà không nâng chất lượng, hệ thống sẽ càng khó vận hành hiệu quả. Cần giảm trùng lặp, tăng đa nhiệm, phát huy năng lực của từng người".

TS. Kiền cũng nhấn mạnh, trong môi trường báo chí hiện đại, tính đa nhiệm là yêu cầu tất yếu. Mỗi phóng viên không chỉ viết mà còn phải biết chụp ảnh, quay phim, dựng hình, làm nội dung đa phương tiện. Tổ chức tòa soạn hội tụ phải gắn liền với đào tạo đội ngũ phóng viên toàn diện. Điều quan trọng là cần phát triển nguồn nhân lực linh hoạt hơn.

"Nghị quyết 18 là cơ hội thực sự để báo chí Việt Nam đổi mới toàn diện. Quan trọng là mọi cá nhân trong hệ thống từ nhà quản lý đến phóng viên, sinh viên đều cần chuyển biến về tư duy để thích nghi và phát triển trong bối cảnh mới", TS. Phan Văn Kiền nhấn mạnh.

Có thể thấy, Nghị quyết 18 không chỉ đặt ra nhiệm vụ tinh giản cơ học, mà là "cú hích" để báo chí Việt Nam tái cấu trúc sâu rộng và nâng cao chất lượng. Trong tiến trình ấy, chuyển biến về tư duy, phát huy năng lực đội ngũ, xây dựng mô hình tòa soạn hội tụ, ứng dụng công nghệ và nâng cao chất lượng đào tạo là những yếu tố then chốt.

Phiên thảo luận nhận được sự quan tâm của đông đảo người làm báo. (Ảnh: Thành Long)

AI sẽ làm xói mòn chất lượng và bản sắc thông tin

Chia sẻ tại diễn đàn, chuyên gia truyền thông và AI, ông Nguyễn Anh Phong cho rằng, AI đang tạo ra những thay đổi căn bản trong hoạt động của tòa soạn báo chí. Nếu các vị trí như thư ký toàn soạn, phóng viên, biên tập viên thuần thục công cụ AI, năng suất lao động có thể tăng lên đáng kể, đặt ra câu hỏi thực tế: liệu có còn cần tuyển thêm người như trước?

Ông Phong đưa ra cảnh báo rằng AI không thể thay thế hoàn toàn con người, nhưng nếu không có định hướng đúng, AI sẽ làm xói mòn chất lượng và bản sắc thông tin. Theo ông, nhân sự báo chí cần được đào tạo song song hai năng lực, đó là kỹ thuật công nghệ và tư duy phản biện báo chí.

Ông Phong chỉ ra, nhiều công việc đơn giản từng là bước đệm cho sinh viên mới ra trường, như gỡ băng phỏng vấn, xử lý văn bản... đang dần bị thay thế bởi các công cụ AI. Điều này đồng nghĩa với việc yêu cầu đầu vào đối với sinh viên báo chí ngày càng cao hơn, bởi họ phải chứng minh được năng lực vượt trội ngay từ khi mới bước chân vào nghề.

“Không cần sinh viên quá chuyên sâu ngay từ đầu, nhưng điều quan trọng là khả năng học hỏi nhanh và làm chủ công nghệ, phương thức sáng tạo mới”, ông Phong cho hay.

Tuy nhiên, ông Phong cũng cảnh báo rằng việc ứng dụng AI không khiến người làm báo nhàn hơn, trái lại, áp lực tư duy sẽ tăng lên vì tốc độ phản ứng và xử lý thông tin của AI là cực kỳ nhanh. Chỉ một nhóm nhỏ những người hiểu sâu và biết cách khai thác AI mới thực sự tạo ra khác biệt. Do đó, các cơ sở đào tạo cần chú trọng rèn luyện khả năng học hỏi, tư duy phản biện và năng lực sử dụng công cụ công nghệ một cách chủ động, không phụ thuộc.

“AI là công cụ hỗ trợ, không phải thay thế con người. Điều quan trọng là con người phải làm chủ được nó”, ông Phong nhấn mạnh.

Phi Khanh