Ngôi làng có 503 liệt sĩ, 111 Mẹ Việt Nam anh hùng, mỗi năm làm giỗ chung 1 ngày

"Cứ ra ngõ là gặp anh hùng"

Tháng 7, nắng như thiêu trên vùng cát trắng Điện Bàn. Trong ngôi nhà thờ giữa khối phố Cẩm Sa (phường Điện Bàn Đông, TP Đà Nẵng), ông Nguyễn Văn Phước (67 tuổi) cúi mình châm nén nhang. Khói nhang mỏng tang nhưng ký ức thì nặng trĩu.

Gia đình ông có 14 liệt sĩ và 4 người được phong Mẹ Việt Nam anh hùng.

“Nội tôi, má tôi, cô ruột và thím đều là Mẹ Việt Nam anh hùng. 3 anh ruột của tôi - 1 người là trung tướng, 2 người đã hy sinh. Nhưng ở làng này, vậy vẫn chưa phải là đặc biệt”, ông Phước nói, chậm rãi như thể đang lật lại từng trang ký ức đã ố màu.

Nhà thờ của gia đình ông Phước, nơi thờ 14 liệt sĩ và 4 Mẹ Việt Nam anh hùng. Ảnh: Hà Nam

Cẩm Sa từng là làng chài nhỏ ven biển, thuộc xã Điện Nam Bắc, thị xã Điện Bàn (tỉnh Quảng Nam cũ). Mảnh đất cằn cỗi ấy trong suốt kháng chiến, là “vành đai lửa” - nơi ban ngày người dân ra đồng, đêm hóa thành giao liên, du kích.

Những năm 1967 - 1968, làng nhiều lần bị đốt phá, càn quét. Nhưng mỗi lần đổ nát, người Cẩm Sa lại trở về, dựng lại từ đôi bàn tay trắng.

Trong danh sách liệt sĩ và Mẹ Việt Nam anh hùng tại Đài tưởng niệm phường Điện Nam Bắc (cũ), có hàng trăm người quê làng Cẩm Sa. Ảnh: Hà Nam

Ngôi làng nhỏ này có đến 503 liệt sĩ, 111 Mẹ Việt Nam anh hùng, là quê hương của 5 vị tướng. Trong đó có Thiếu tướng Phạm Bân - Anh hùng Lực lượng vũ trang, nguyên Tỉnh đội trưởng Quảng Nam - Đà Nẵng; Trung tướng Nguyễn Văn Thảng - nguyên Chính ủy Quân khu 5, cũng là anh ruột của ông Phước.

"Làng tôi, đi đâu cũng gặp người từng mất mát do chiến tranh. Gặp ai cũng có thể là con cháu của liệt sĩ. Ở đây, ra ngõ là gặp anh hùng - nói nghe như đùa nhưng lại là sự thật", ông Phước chia sẻ.

Cổng vào làng Cẩm Sa. Ảnh: Hà Nam

Ngày giỗ của cả làng

Ngày 27/7 hằng năm, cả làng như bước vào một đại lễ tri ân. Nhà nhà nổi trống, con cháu từ xa trở về dâng hương, bày lễ tại các nhà thờ tộc. Những gia đình không còn người thân cũng được hàng xóm thắp hương, làm giỗ thay.

Gia đình ông Phước cũng vậy. "Nếu giỗ riêng từng người thì không xuể. Chúng tôi giỗ chung vào ngày 27/7 để nhớ hết những người đã ngã xuống", ông nói.

Ông Phước thắp hương cho những người thân của mình đã hi sinh vì đất nước. Ảnh: Hà Nam

Dẫn chúng tôi đến Nhà bia tưởng niệm 7 liệt sĩ - dũng sĩ Điện Nam, ông Phước dừng lại rất lâu trước tấm bia ghi lại trận đánh ngày 19/1/1972.

Hôm ấy, một tiểu đoàn địch với xe tăng, pháo binh, trực thăng, ca-nô yểm trợ bất ngờ tràn vào xã. Bị bao vây tứ phía, 7 cán bộ và du kích địa phương đã chiến đấu đến cùng, tiêu diệt 47 địch, bắn cháy xe tăng, hạ trực thăng HU1A, rồi hy sinh.

Một trong 7 dũng sĩ đó là liệt sĩ Nguyễn Thảng - anh ruột của ông Phước, cũng là em của Trung tướng Nguyễn Văn Thảng. "Anh ấy nằm lại ngay trên mảnh đất mình sinh ra. Giờ chỉ còn cái tên khắc trên đá", ông Phước nói khẽ.

Những tấm bằng Tổ quốc ghi công của người thân ông Phước. Ảnh: Hà Nam

Từng trải qua những năm tháng chiến tranh khốc liệt, ông Trần Quốc Dũng (70 tuổi), Trưởng khối phố Cẩm Sa, vẫn nhớ như in đêm mùng 8 tháng Chạp năm Mậu Thân 1968. "Pháo từ Cồn Khe dội xuống như trút", ông trải lòng.

Gia đình ông Dũng có 15 liệt sĩ, bà nội là Mẹ Việt Nam anh hùng, mẹ ông là thương binh. Bản thân ông từng chiến đấu ở Campuchia, nay là thương binh hạng 3.

Ông Dũng cho biết, năm 2019, người dân địa phương đã chung tay xây dựng Nhà bia tưởng niệm 7 liệt sĩ - dũng sĩ Điện Nam. Ảnh: Hà Nam

Chiến tranh đã lùi xa nhưng ký ức chưa từng nguôi trong lòng người dân Cẩm Sa. Những mái tranh xác xơ ngày nào nay đã thành nhà xây kiên cố. Trẻ con ríu rít đến trường, đường sá khang trang, sạch đẹp.

Cuộc sống yên bình đã trở lại - nhưng lòng biết ơn thì còn nguyên vẹn.

Tại nhà truyền thống làng Cẩm Sa, tấm bia ghi danh liệt sĩ và Mẹ Việt Nam anh hùng được đặt trang trọng trong gian thờ chính. Ở giữa là lá cờ Tổ quốc và tượng Bác Hồ.

Trên cùng của tấm bia là tên các mẹ, phía dưới là tên con - những cái tên nối tiếp nhau như một dòng máu liền mạch, chảy xuyên qua bao thế hệ, gắn bó không rời. Từng dòng khắc như lặng lẽ kể lại những mất mát, hy sinh vì nước nhà.

"Năm nào trên tấm bia cũng có thêm tên mới. Có người được truy tặng muộn, nhưng không ai bị lãng quên...", ông Dũng bộc bạch.

Ngôi làng nhỏ có đến 503 liệt sĩ, 111 Mẹ Việt Nam anh hùng. Ảnh: Hà Nam

Sau ngày hòa bình, dòng máu anh hùng ấy vẫn tiếp tục chảy trong những người còn lại. Nhiều con cháu gia đình liệt sĩ, thương binh đã trưởng thành, trở thành sĩ quan quân đội, công an nối tiếp truyền thống, góp sức xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Người ta hay dùng câu "ra ngõ là gặp anh hùng" như một cách ví von. Nhưng ở Cẩm Sa, đó là sự thật.

Trên mảnh đất từng thấm đẫm khói bom, những ngôi nhà vẫn đỏ lửa mỗi mùa giỗ chung. Không ai nhắc về quá khứ bằng những lời lớn lao, họ chỉ sống sao cho xứng đáng với những cái tên đã hóa thành bất tử, thành nhịp thở của làng mình.

Hà Nam