Người Ca Dong đổi đời từ cây chuối mốc

Cây chuối mốc (tên gọi khác của chuối sứ, chuối xiêm) có tên khoa học là Musa sp thuộc họ Musaceae, là loại cây ăn quả có nguồn gốc nhiệt đới. Trong trái chuối có nhiều vitamin A, B1, B2, C… và là loại quả cung cấp nhiều năng lượng.

Chuối mốc là loại cây dễ trồng, ít vốn, ít tốn công chăm sóc và phân bón, thường cho thu hoạch sau khi trồng từ 9-12 tháng, mỗi buồng chuối chỉ có từ 5 - 8 nải, thời gian thu hoạch gối vụ rất nhanh và cho thu hoạch thường xuyên. Chuối mốc cũng dễ nhân giống nên bà con có thể tự nhân giống, chỉ mất một lần chi phí đầu tư giống ban đầu, sau đó có thể thu hoạch trong nhiều năm nếu biết cách chăm sóc.

Chuối mốc là loại cây dễ trồng, ít vốn, ít tốn công chăm sóc và phân bón

Khác với các giống chuối khác, chuối mốc được trồng trên đất sét và sét pha ven theo bờ kinh, nương, sông rạch. So với các loại chuối khác như: chuối hột; chuối mốc có kích thước vừa, hương vị ngọt thơm nhiều dưỡng chất hơn. Khi chín có màu vàng sẫm, trái to tròn, 1 nải tầm 20 quả nặng 2-3kg. Chuối mốc có thể sử dụng để chế biến món ăn, làm bánh chuối, làm kem, làm giấm hay làm đẹp,…

Trước kia, bà con đồng bào Ca Dong trồng chuối để phục vụ nhu cầu ăn uống trong gia đình. Lúc nhiều thì mang bán lẻ tại các chợ hoặc bán cho thương lái với giá dao động khoảng 8.000 - 10.000 đồng/nải. Từ cây trồng phụ, nay bà con đã mạnh chuyển đổi qua trồng chuối do thu được lợi nhuận cao.

Cây chuối mốc ở Sơn Tây đã được bà con mở rộng diện tích canh tác và nhờ ứng dụng khoa học kỹ thuật nên đã đạt tăng năng suất, chất lượng cao hơn. Toàn huyện Sơn Tây hiện có khoảng 100 ha chuối và phân bổ tại tất cả các xã.

Từ cây trồng phụ, nay bà con đã mạnh chuyển đổi qua trồng chuối do thu được lợi nhuận cao.

Để cây ăn quả phát triển bền vững, nâng cao đời sống cho đồng bào dân tộc Ca Dong, huyện đã triển khai Dự án “Ứng dụng kỹ thuật mới trong sản xuất bưởi da xanh và chuối mốc theo hướng hàng hóa tại huyện miền núi Sơn Tây” tại 2 xã Sơn Bua và Sơn Liên với diện tích trồng bưởi da xanh là 10 ha, diện tích trồng chuối mốc là 5ha.

Dự án thuộc Chương trình Hỗ trợ ứng dụng, chuyển giao tiến bộ khoa học và công nghệ thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội nông thôn, miền núi, vùng dân tộc thiểu số giai đoạn 2016 - 2025. Mục tiêu của dự án là xây dựng thành công các mô hình bưởi da xanh và cây chuối mốc đạt tiêu chuẩn VietGap trên cơ sở ứng dụng các tiến bộ khoa học công nghệ trong canh tác.

Dự án đã hỗ trợ người dân địa phương nâng cao hiệu quả canh tác từ loại cây chuối mốc bản địa với 5ha mô hình trồng theo tiêu chuẩn VietGAP ở xã Sơn Liên, cùng với đó, huyện đã tổ chức các lớp tập huấn kỹ thuật cho bà con trồng đạt hiệu quả nhất.

“Giai đoạn đầu thực hiện dự án, người dân ở đây rất băn khoăn, lúng túng. Họ quen với cách trồng truyền thống, không chăm sóc, không theo quy trình kỹ thuật, do đó chất lượng quả không tốt, cây sâu bệnh nhiều. Từ lúc được tham gia các lớp tập huấn, được "cầm tay chỉ việc", họ tiến bộ hơn, cây trồng nhờ đó có tốc độ sinh trưởng tốt, sâu bệnh hạn chế”, ông Đinh Công Lập - Đại diện huyện Sơn Tây cho biết.

Cây chuối mốc trồng theo mô hình VietGAP ở huyện Sơn Tây phát triển tốt, trỗ nải to hơn so với kiểu trồng truyền thống của bà con địa phương trước đây. Ảnh: N.Đ.

Với kinh phí thực hiện dự án hơn 4 tỷ đồng, sau 42 tháng triển khai thực hiện, Ngày 29/12/2023, dự án đã được nghiệm thu với kết quả đánh giá đạt loại khá. Năng suất bưởi da xanh đạt gần 2,5 tấn/ha/năm và chuối mốc đạt hơn 35 tấn/ha/năm. Dự án đã xây dựng và chuyển giao 8 quy trình công nghệ sản xuất cây bưởi da xanh và chuối mốc theo hướng VietGAP; 4 mô hình thực nghiệm sản xuất và 2 mô hình liên kết sản xuất và tiêu thụ sản phẩm.

Ngoài các sản phẩm theo mục tiêu dự án đề ra, các đối tượng tham gia liên kết cũng đã nghiên cứu chế biến sâu các sản phẩm từ quả chuối mốc nhằm đa dạng hóa sản phẩm, gia tăng giá trị sản phẩm, tăng thu nhập cho người dân.

Anh Đinh Văn Trị (trú thôn Nước Vương, xã Sơn Liên) cho biết, trước đây nhà anh cũng trồng giống chuối này nhưng ít chăm sóc, chuối ra ít nải, trái nhỏ nên bán rất rẻ. Sau khi được tập huấn kỹ thuật và cấp cây giống, anh đã mạnh dạn trồng chuối theo mô hình trên diện tích 1,5ha đất rẫy. Hiện, vườn chuối của gia đình đã trỗ nải to, mang lại một nguồn thu nhập khá.

Nhằm mở rộng quy mô sản xuất, hướng đến xây dựng thương hiệu cho cây chuối mốc Sơn Tây, bà con dân tộc nơi đây đã tổ chức liên kết theo chuỗi sản phẩm từ sản xuất đến tiêu thụ, dưới hình thức hợp tác xã, doanh nghiệp và nông dân cùng làm. Điều này đã thay đổi nhận thức của người dân từ sản xuất nhỏ lẻ sang phát triển sản xuất theo hướng hàng hóa. Người dân yên tâm sản xuất khi sản phẩm của họ được các tổ hợp tác và hợp tác xã bao tiêu.

Một hợp tác xã ở xã Sơn Bua, huyện Sơn Tây thu mua chuối mốc của nông dân. Ảnh: Viên Nguyễn

Năm 2019, Tổ sản xuất chuối mốc xã Sơn Liên được thành lập do anh Đinh Văn Trị làm Tổ trưởng. Trước khi tham gia vào tổ sản xuất, anh Trị trồng hơn 50 cây chuối mốc trong vườn nhà. Mỗi lần thu hoạch, anh phải tự chở chuối từ xã Sơn Liên về trung tâm huyện Sơn Tây để bán cho các cửa hàng tạp hóa.

“Thương lái đâu thể tốn chi phí xăng xe chạy gần 10km từ trung tâm huyện tới tận nhà mình chỉ để mua vài buồng chuối. Bởi vậy, nếu mình làm mô hình nhỏ lẻ thì đầu ra của sản phẩm sẽ khó khăn. Vậy nên, muốn việc mua bán thuận lợi, phải phát triển được vùng trồng với diện tích lớn”, anh Trị chia sẻ kinh nghiệm.

Từ khi được thành lập, Tổ sản xuất đã phát triển vùng trồng chuối tập trung tại địa phương 7,5ha. Sau khi gây dựng được vùng trồng chuối tập trung, việc tiêu thụ nông sản trở nên thuận lợi hơn. Khi cung ứng được sản phẩm với số lượng lớn, các hợp tác xã tại địa phương và thương lái cho xe tải đến tận vườn để thu mua, nhờ đó, người dân không còn phải đi bán nhỏ lẻ từng buồng chuối như trước. Có đầu ra ổn định, các thành viên của tổ hợp tác bắt đầu vận động người dân địa phương cùng tham gia. Năm 2023, sau gần 4 năm thành lập, tổ hợp tác từ 3 thành viên, giờ đã lên 15 thành viên.

Các sản phẩm chuối mốc của Tổ hợp tác sản xuất đã được Công ty TNHH Tư vấn chứng nhận và Công bố chất lượng VITEST tổ chức đánh giá và cấp chứng chỉ sản phẩm đạt tiêu chuẩn VietGAP. Đồng thời, được doanh nghiệp tư nhân Tài Nguyên thu mua, phân phối theo cam kết tại hợp đồng liên kết sản xuất và tiêu thụ. Nhờ đó thành viên của các tổ hợp tác có thu nhập ổn định.

Từ hiệu quả hoạt động của tổ sản xuất chuối mốc Sơn Liên, xã Sơn Liên đã tiếp tục phát triển các nhóm liên kết sản xuất như: Tổ sản xuất bưởi da xanh xã Sơn Liên, nhóm trồng bưởi VietGap…

Hợp tác xã Nông nghiệp và Dịch vụ Sơn Liên được thành lập vào cuối năm 2019, với nhiều thành viên là người đồng bào dân tộc thiểu số ở vùng cao huyện miền núi Sơn Tây, tỉnh Quảng Ngãi. Hợp tác xã đã liên kết cùng người dân địa phương thành lập các tổ, nhóm thực hiện các mô hình sản xuất nông sản sạch, ứng dụng tiến bộ khoa học công nghệ vào sản xuất, từ đó đưa nhiều nông sản sạch và các nông sản qua chế biến ra thị trường, thu hút sự quan tâm của đông đảo người tiêu dùng.

Cửa hàng “Son Tay mart” của Hợp tác xã là điểm giới thiệu, bày bán hơn 50 sản phẩm của các tổ hợp tác, HTX và người dân huyện miền núi Sơn Tây.

Đến tháng 6/2023, Hợp tác xã đã ra mắt cửa hàng bán những sản phẩm nông nghiệp sạch của huyện Sơn Tây tại Thành phố Quảng Ngãi. Cửa hàng “Son Tay mart” của Hợp tác xã là điểm giới thiệu, bày bán hơn 50 sản phẩm của các tổ hợp tác, HTX và người dân huyện miền núi Sơn Tây.

Thời gian gần đây, HTX Nông nghiệp và Dịch vụ Sơn Liên đã cùng Tổ sản xuất chuối mốc Sơn Liên quảng bá sản phẩm chuối mốc tại 2 hội chợ giới thiệu hàng nông sản. Đồng thời, giới thiệu và bán hàng qua kênh thương mại điện tử như Facebook... giúp sản phẩm chuối mốc nhanh chóng tiếp cận khách hàng trong và ngoài tỉnh.

Chị Lê Thị Ánh, một người con của dân tộc Ca Dong chính là người tiên phong mở lối tiêu thụ rộng hơn cho cây chuối vùng Sơn Tây. “Những năm bị dịch Covid-19, thấy trên các rẫy của người dân có quá nhiều chuối chín mà không biết làm gì, thoáng trong đầu tôi một câu hỏi: “Tại sao mình không biến những buồng chuối chín kia thành những sản phẩm có ích, vừa giúp bà con có cái ăn, lại vừa có một sản phẩm mới từ loại cây quen thuộc này?”, chị Ánh chia sẻ.

Chị Lê Thị Ánh, Giám đốc Hợp tác xã sản xuất nông lâm nghiệp và thương mại dịch vụ Sơn Bua, huyện Sơn Tây (Quảng Ngãi) bên các sản phẩm được chế biến từ chuối mốc

Trăn trở với “đầu ra” cây chuối, năm 2020, chị Ánh quyết định nghỉ việc, bắt đầu con đường khởi nghiệp. Tháng 12/2020, chị Ánh thành lập Hợp tác xã Sản xuất nông lâm nghiệp và thương mại dịch vụ Sơn Bua (xã Sơn Dung, huyện Sơn Tây), đầu tư xây dựng nhà máy chế biến chuối với tổng kinh phí gần 5 tỷ đồng. Để có nguồn nguyên liệu ổn định, chị Ánh đến từng nhà hướng dẫn bà con cách chăm sóc cây chuối cũng như mở rộng diện tích để có sản phẩm chuối ổn định.

Hiện tại, HTX liên kết với hơn 100 hộ nông dân và mở rộng vùng trồng chuối hơn 100ha. Theo chị Ánh, cây chuối cho thu nhập nhanh, ít công chăm sóc nên rất phù hợp để người dân làm kinh tế. Một héc ta có thể trồng gần 1.000 cây chuối, cho thu nhập mỗi năm hơn 100 triệu đồng, hơn hẳn trồng mì, cau.

Từ đầu năm 2024 đến nay, tất cả chuối mốc ở huyện Sơn Tây đều được Hợp tác xã sản xuất nông lâm nghiệp và thương mại dịch vụ Sơn thu mua để chế biến thành các sản phẩm như: Rượu chuối, chuối sấy dẻo, giấm chuối, mật chuối...

Việc có nhà máy chế biến nguyên liệu tại chỗ sẽ mở ra hướng phát triển cho cây chuối tại huyện Sơn Tây.

Các sản phẩm do HTX sản xuất đến nay đã tạo được thương hiệu, không đủ cung cấp cho thị trường trong nước. Mỗi tháng, HTX cung cấp ra thị trường hơn 600kg chuối sấy dẻo, hàng trăm kílôgam trà búp ổi... Hợp tác xã đang thực hiện các bước để được cấp chứng nhận OCOP 3 sao đối với các sản phẩm từ chuối, trà ổi và măng.

Không chỉ giải quyết đầu ra sản phẩm cho nông dân, nhà máy chế biến chuối sấy còn đang giải quyết việc làm cho khoảng 10 lao động tại địa phương. Huyện Sơn Tây hiện có khoảng 100ha chuối và phân bổ tại tất cả các xã. Do đó, việc có nhà máy chế biến nguyên liệu tại chỗ sẽ mở ra hướng phát triển cho cây chuối tại địa phương thời gian tới.

Khánh Vy