Người đam mê lưu giữ văn hóa nhà sàn qua mô hình thu nhỏ

Anh Lương Ngọc Tú thực hiện mô hình Nhà sàn Bác Hồ. (Ảnh: NVCC)

Ít ai biết, mô hình này là sản phẩm được làm từ bàn tay tài hoa của chàng trai dân tộc Tày Lương Ngọc Tú, người đam mê lưu giữ văn hóa nhà sàn qua những mô hình thu nhỏ.

Lớn lên trong không gian nhà sàn ở xóm Tân Thành, xã Thần Sa, tỉnh Thái Nguyên, từ nhỏ đã thường xuyên theo bố đi dựng nhà sàn cho người dân địa phương, cho nên tình yêu với những nếp nhà sàn hình thành trong Lương Ngọc Tú như một lẽ tự nhiên. Từ lúc là học sinh Trung học cơ sở rồi Trung học phổ thông, chàng trai sinh năm 1989 đã mày mò làm những mô hình nhà sàn thu nhỏ đơn giản để tham gia trưng bày ở các hội trại của nhà trường, xóm, xã và coi đó như thú vui riêng.

Tốt nghiệp Trung học phổ thông, phải đi học xa gia đình, nỗi nhớ ngôi nhà sàn ở quê nhà càng khiến Tú say mê thực hiện những mô hình. Cho đến lúc anh biết đọc những bản vẽ kiến trúc, cũng là lúc những sản phẩm của anh dần trở nên tinh tế, sống động hơn. Không chỉ tái hiện gần như chính xác không gian nhà sàn Việt Bắc với hệ thống kèo, cột, cửa, gian nhà, cầu thang, bàn thờ tổ, bếp lửa… theo tỷ lệ gần giống như thực tế, anh còn thổi hồn cho những công trình thu nhỏ bằng nhiều chi tiết sinh động như chum, vại phía trước nhà, hay hình các con vật như trâu, bò dưới gầm nhà sàn…

Khi đưa các mô hình lên fanpage cá nhân, Lương Ngọc Tú bất ngờ nhận được sự tán thưởng từ cộng đồng. Ở thời điểm đó, anh chưa nghĩ đến chuyện tạo thu nhập từ thú vui này. Chỉ đến khi xưởng may của Tú gặp khó khăn do đại dịch Covid-19 thì cũng là lúc anh nhận được ngỏ ý của một số người muốn đặt mua sản phẩm mô hình nhà sàn. Và cũng từ đây, Lương Ngọc Tú quyết định biến đam mê của mình thành công việc toàn thời gian. Anh hiểu rằng càng phải dồn nhiều tâm huyết hơn để gia tăng tính thẩm mỹ cũng như độ bền của các ngôi nhà sàn thu nhỏ.

Anh bắt đầu tìm đến những xưởng gỗ để thu mua những miếng gỗ nhỏ chất liệu tốt; đồng thời đầu tư thêm máy móc và chế lại để có được những chiếc máy xẻ, máy cắt, máy bào có khả năng tạo ra những chi tiết gỗ nhỏ, nhẵn như ý muốn. Anh tìm hiểu những nơi có khả năng sản xuất những miếng ngói nung hay các đồ trang trí tiểu cảnh có kích thước siêu nhỏ được đặt theo khuôn riêng; rồi lại lọ mọ nghiên cứu cách pha sơn để tạo ra mầu sắc chân thật, ưng ý nhất…

Dù giá thành vật liệu không đắt nhưng để làm ra một mô hình ưng ý là cả quá trình đòi hỏi sự tính toán tỉ mỉ, kiên trì, từ công đoạn lên bản vẽ, dựng khung, tới ráp từng chi tiết, trang trí, sơn phủ bóng… Mỗi sản phẩm đều được làm hoàn toàn thủ công, giống như những “đứa con tinh thần” được anh nắn nót, chăm chút từng chút một.

Lương Ngọc Tú cho biết, thời gian để hoàn thành một mô hình thường kéo dài từ 1 tuần đến 1 tháng, tùy theo kích thước, độ phức tạp của chi tiết. Tính đến nay, anh Tú đã thực hiện hàng nghìn mô hình nhà sàn. Càng làm, anh càng thấy yêu và trân trọng công việc của mình, nhất là khi theo thời gian, những ngôi nhà sàn dựng theo kiểu truyền thống dần biến mất.

Lương Ngọc Tú chia sẻ, để có được những mô hình ưng ý, bên cạnh sự khéo léo, cẩn thận, người thực hiện còn cần trang bị kiến thức nhất định để thể hiện đúng nhất nét văn hóa, tinh thần nhà sàn của từng tộc người, từng vùng đất khác nhau. “Công việc này giúp tôi có điều kiện mở rộng thêm hiểu biết về văn hóa nhà sàn, từ đó góp phần bảo tồn, lan tỏa nét văn hóa này qua những mô hình thu nhỏ”, anh Tú chia sẻ.

Trong số khoảng 40 mẫu nhà sàn đã thực hiện theo yêu cầu riêng của khách, anh Lương Ngọc Tú dành nhiều cảm xúc nhất cho mô hình Nhà sàn Bác Hồ trong Khu Di tích Phủ Chủ tịch. Anh cho hay, từ vài năm trước, chỉ dựa trên những bản vẽ, video trên mạng về Nhà sàn Bác Hồ, anh đã có thể thực hiện những mô hình thu nhỏ đầu tiên. Nhưng phải tới khi ra Thủ đô, được trực tiếp tham quan công trình này - nơi Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ở và làm việc trong 11 năm cuối đời (1958-1969), những rung cảm mạnh mẽ trong anh mới được đánh thức để tạo ra một phiên bản mới chân thật, tinh tế hơn ở từng chi tiết, từ bộ bàn ghế nơi Bác ngồi làm việc đến chiếc giường nơi Bác nghỉ ngơi…

“Mỗi lần làm mô hình Nhà sàn Bác Hồ, tôi lại nhớ đến những câu chuyện về Bác, hình dung ra hình bóng Bác và cố gắng chuyển tải cảm xúc đó vào sản phẩm”, anh Lương Ngọc Tú chia sẻ. Ngoài mô hình Nhà sàn Bác Hồ dựng theo tỷ lệ 1/35 để làm quà tặng lưu niệm của Khu Di tích Phủ Chủ tịch, anh Tú còn thực hiện nhiều mô hình có kích thước lớn hơn để trưng bày theo đơn đặt hàng của các trường học, đơn vị, doanh nghiệp. Bên cạnh mô hình Nhà sàn Bác Hồ, anh còn nghiên cứu làm các mô hình Bến Nhà Rồng, Lăng Bác, lán bác ở tại ATK… để phục vụ các đơn vị tái hiện không gian văn hóa Hồ Chí Minh.

Đến nay, với lượng đơn hàng ngày càng nhiều, Lương Ngọc Tú đang trực tiếp tạo sinh kế cho một số người dân địa phương cũng gắn bó với không gian nhà sàn, bằng cách vận động họ tham gia vào một số công đoạn thực hiện. Đó là cách để anh vừa mang lại thu nhập cho đồng bào vùng cao, vừa góp phần bảo tồn, lưu giữ văn hóa nhà sàn - bản sắc độc đáo của nhiều dân tộc.

TRANG ANH