Người đang dùng thuốc trị tiểu đường cần tránh những thực phẩm nào?

Thuốc điều trị tiểu đường hoạt động theo nhiều cơ chế như tăng sản xuất insulin, cải thiện độ nhạy insulin, đến giảm hấp thu glucose... Tuy nhiên, một số thực phẩm hàng ngày có thể ảnh hưởng tiêu cực đến tác dụng của thuốc, khiến lượng đường trong máu dao động hoặc gây các triệu chứng khó chịu như buồn nôn, đầy hơi...

Hiểu rõ các tương tác này sẽ giúp người bệnh lựa chọn thực phẩm phù hợp, giữ mức đường huyết ổn định và phát huy tối đa hiệu quả của thuốc. Dưới đây là năm loại thực phẩm và đồ uống không nên kết hợp với thuốc điều trị tiểu đường:

1. Thực phẩm nhiều chất béo và tác động đến thuốc điều trị tiểu đường

Không phải tất cả chất béo đều có hại, nhưng tiêu thụ nhiều thực phẩm giàu chất béo bão hòa hoặc chất béo không lành mạnh có thể gây ra vấn đề cho người đang dùng thuốc điều trị tiểu đường. Bữa ăn có hàm lượng chất béo cao làm chậm quá trình tiêu hóa, khiến dạ dày làm rỗng chậm hơn. Điều này đồng nghĩa với việc một số loại thuốc tiểu đường mất nhiều thời gian hơn để bắt đầu phát huy tác dụng, dẫn đến lượng đường trong máu duy trì ở mức cao trong thời gian dài hơn.

Đặc biệt, những người dùng thuốc chủ vận thụ thể GLP-1 (ví dụ thuốc tiêm giúp kiểm soát đường huyết và quản lý cân nặng) có thể gặp các tác dụng phụ nghiêm trọng hơn như buồn nôn, nôn, đầy hơi hoặc tiêu chảy khi ăn đồ chiên, món ăn nhiều kem béo, thịt chế biến sẵn hoặc tráng miệng nhiều dầu mỡ.

Theo một nghiên cứu được công bố trên Tạp chí Nội tiết lâm sàng & Chuyển hóa, các bữa ăn nhiều chất béo làm chậm quá trình làm rỗng dạ dày, từ đó làm chậm tốc độ phát huy tác dụng của thuốc và các chất dinh dưỡng. Nghiên cứu cho thấy tiêu thụ thực phẩm giàu chất béo làm thay đổi phản ứng đường huyết sau bữa ăn, đồng thời liên quan đến tình trạng kháng insulin. Kháng insulin khiến cơ thể khó sử dụng insulin hiệu quả, làm lượng đường trong máu tăng cao hơn bình thường.

Do đó, kiểm soát lượng chất béo và lựa chọn các loại chất béo lành mạnh trong bữa ăn là rất quan trọng để tối ưu hóa hiệu quả của thuốc điều trị tiểu đường và duy trì lượng đường huyết ổn định.

Để giảm thiểu tác dụng phụ, nên ưu tiên chất béo lành mạnh từ các loại hạt, hạt giống, quả bơ và dầu ô liu, đồng thời cân bằng bữa ăn với chất xơ và tránh ăn nhiều thực phẩm giàu chất béo cùng lúc với thuốc.

Các bữa ăn nhiều chất béo làm chậm quá trình làm rỗng dạ dày, từ đó làm chậm tốc độ phát huy tác dụng của thuốc và các chất dinh dưỡng.

2. Thực phẩm chứa nhiều đường bổ sung và ảnh hưởng đến thuốc tiểu đường

Thực phẩm giàu đường bổ sung gây tăng đột biến lượng đường trong máu, khiến thuốc điều trị tiểu đường khó duy trì mức đường huyết ổn định. Các loại thực phẩm như kẹo, nước ngọt, ngũ cốc ăn sáng có đường, sữa lắc, tráng miệng đóng gói và nước ép trái cây có thể làm cơ thể quá tải glucose chỉ trong thời gian ngắn. Tiêu thụ thường xuyên những thực phẩm này còn góp phần gây kháng insulin, tăng cảm giác đói và lượng calo nạp vào, từ đó làm mất ổn định việc kiểm soát đường huyết. Theo thời gian, tình trạng này làm tăng nguy cơ biến chứng và khiến việc kiểm soát bệnh tiểu đường trở nên khó khăn hơn.

Mặc dù những thực phẩm này không hoàn toàn vô hiệu hóa tác dụng của thuốc, nhưng chúng tạo ra "cuộc chiến dai dẳng" trong cơ thể: Thuốc có thể hạ đường huyết, nhưng lượng đường bổ sung lại đẩy mức đường huyết tăng trở lại, dẫn đến nhiều biến động và cảm giác khó chịu, đồng thời gây khó kiểm soát cơn thèm ăn.

Để duy trì lượng đường huyết ổn định, nên ưu tiên các nguồn carbohydrate từ thực phẩm nguyên cám thay vì đường bổ sung. Trái cây, rau củ, đậu, đậu lăng và ngũ cốc nguyên hạt cung cấp chất xơ tự nhiên, giúp làm chậm quá trình giải phóng glucose vào máu và hỗ trợ hiệu quả điều trị tiểu đường tốt hơn.

3. Carbohydrate được chế biến và tinh chế cao

Carbohydrate tinh chế hoạt động tương tự như đường bổ sung khi vào cơ thể. Các thực phẩm như bánh mì trắng, bánh quy, bánh quy giòn, khoai tây chiên, bánh sừng bò, bánh phồng, mì làm từ bột mì tinh chế và gạo trắng được phân hủy rất nhanh, gây tăng đột biến lượng đường trong máu ngay sau bữa ăn.

Đối với những người sử dụng thuốc có tác dụng vào giờ ăn, đặc biệt là insulin tác dụng nhanh, sự gia tăng đường huyết đột ngột có thể là thách thức. Thuốc có thể hạ đường huyết quá mạnh sau đó, dẫn đến nguy cơ hạ đường huyết sau bữa ăn.

Nếu vẫn muốn ăn carbohydrate tinh chế, việc kết hợp chúng với protein hoặc chất béo lành mạnh có thể giúp làm chậm quá trình tiêu hóa. Tuy nhiên, những thực phẩm này không nên chiếm phần lớn chế độ ăn. Hầu hết hướng dẫn kiểm soát bệnh tiểu đường đều khuyến nghị ưu tiên carbohydrate chế biến tối thiểu, giàu chất xơ như yến mạch, hạt diêm mạch, ngũ cốc nguyên hạt, đậu, đậu lăng và rau củ. Những lựa chọn này giúp duy trì lượng đường huyết ổn định và tối ưu hóa hiệu quả của thuốc điều trị.

4. Caffeine và nguy cơ mất nước khi dùng thuốc tiểu đường

Việc thường xuyên uống nước tăng lực, nhiều tách cà phê đậm đặc hoặc uống quá nhiều trà có thể làm tăng lượng nước tiểu, gây thêm áp lực lên thận và tăng nguy cơ mất nước.

Caffeine hoạt động như một chất lợi tiểu, làm tăng lượng nước tiểu. Đối với những người dùng thuốc ức chế SGLT2 – một nhóm thuốc điều trị tiểu đường cũng làm tăng lượng nước tiểu để loại bỏ glucose dư thừa – việc tiêu thụ quá nhiều caffeine có thể làm tăng nguy cơ mất nước. Mất nước quá mức có thể gây chóng mặt, đau đầu và mất cân bằng điện giải.

Lượng caffeine tiêu thụ vừa phải (tối đa khoảng 400 mg mỗi ngày, tương đương ba đến bốn tách cà phê) nhìn chung là an toàn. Tuy nhiên, việc thường xuyên uống nước tăng lực, nhiều tách cà phê đậm đặc hoặc uống quá nhiều trà có thể làm tăng lượng nước tiểu, gây thêm áp lực lên thận và tăng nguy cơ mất nước. Người dùng thuốc SGLT2 nên cân nhắc lượng caffeine hàng ngày để duy trì cân bằng nước và an toàn sức khỏe.

5. Rượu bia

Rượu có thể ảnh hưởng đến khả năng điều hòa glucose của gan, ức chế quá trình giải phóng đường dự trữ vào máu, có thể dẫn đến hạ đường huyết, đặc biệt ở những người đang dùng insulin hoặc thuốc kích thích giải phóng insulin. Nguy cơ này càng cao khi uống rượu lúc bụng đói.

Rượu cũng có thể làm trầm trọng thêm các tác dụng phụ thường gặp của thuốc, như buồn nôn hoặc khó tiêu. Đối với người dùng thuốc vốn gây mất nước, rượu làm tăng thêm áp lực, làm tăng nguy cơ biến chứng nghiêm trọng như mất nước hoặc nhiễm toan ceton do tiểu đường. Ngoài ra, rượu còn có thể ảnh hưởng đến khả năng hấp thụ hoặc chuyển hóa một số loại thuốc, khiến chúng kém hiệu quả hoặc tiềm ẩn nguy cơ nguy hiểm. Giãn cách thời gian giữa các liều rượu và thuốc giúp giảm thiểu những rủi ro này.

Hầu hết các hướng dẫn khuyến cáo uống rượu điều độ: 1 ly mỗi ngày đối với phụ nữ và tối đa 2 ly đối với nam giới. Tuy nhiên, luôn ưu tiên làm theo lời khuyên cụ thể từ bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng.

Lưu ý: Bài viết nhằm mục đích cung cấp thông tin chung và không thay thế cho lời khuyên, chẩn đoán hoặc điều trị y tế…

Mời độc giả xem thêm:

DS. Thu Giang