Người giữ hồn đờn ca tài tử Nam Bộ tại Đồng Nai
Với gần nửa thế kỷ gắn bó với đờn ca tài tử (ĐCTT), nghệ nhân dân gian Lê Văn Lợi (nghệ danh Năm Lợi) không chỉ là người am hiểu sâu sắc về loại hình nghệ thuật truyền thống, mà còn tận tâm truyền lửa cho thế hệ trẻ.
Nghệ nhân dân gian Năm Lợi (phải) biểu diễn tiết mục hòa đờn, phục vụ nhân dân trên địa bàn Đồng Nai. Ảnh: L.Na
Những đóng góp miệt mài của nghệ nhân Năm Lợi trong nhiều năm qua đã, đang được ghi nhận và ông vinh dự được đề nghị xét tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú năm 2024 - sự tri ân xứng đáng cho hành trình bảo tồn và phát huy di sản văn hóa phi vật thể ĐCTT.
Từ cậu bé mê nhạc lễ đến nghệ nhân tài hoa
Sinh ra và lớn lên trên vùng đất Đồng Nai, nơi ĐCTT thấm vào từng hơi thở, nghệ nhân Năm Lợi sớm bén duyên với loại hình nghệ thuật ĐCTT. Gia đình ông có truyền thống nhạc lễ Nam Bộ, từ nhỏ ông được tiếp xúc với các loại nhạc cụ dân tộc như: trống, bộ gõ, đàn kìm, đàn cò, đàn sến... Từ năm 12 tuổi, ông đã theo cha học nhạc lễ, làm quen với từng nhịp phách, biểu diễn các loại đàn. Đến năm 16 tuổi, ông theo học thêm đàn guitar với thầy Út Long - một nghệ nhân giỏi trong giới ĐCTT ở Biên Hòa - Đồng Nai.
Từ năm 1975, nghệ nhân Năm Lợi tích cực tham gia Phong trào Văn nghệ quần chúng ở địa phương và sinh hoạt ĐCTT ở những tụ điểm gia đình với các nghệ nhân lớn tuổi. Không chỉ chơi nhạc cụ giỏi, nghệ nhân Năm Lợi còn có một kho tàng kiến thức sâu rộng về các bài bản ĐCTT. Ông nắm vững các lòng bản, điệu thức Bắc, Nam, oán, hạ…; đồng thời, biên soạn hàng chục bản đờn cho các nhạc cụ khác nhau để truyền dạy cho nhiều thế hệ học trò trong và ngoài tỉnh.
Nghệ nhân Năm Lợi chia sẻ: “Tháng 10-1997, Câu lạc bộ (CLB) ĐCTT tỉnh Đồng Nai được thành lập trực thuộc Trung tâm Văn hóa - thông tin Đồng Nai, nay là Trung tâm Văn hóa - điện ảnh Đồng Nai, tôi được bầu làm Phó chủ nhiệm CLB. 28 năm qua, tôi cùng các thành viên trong CLB tham gia nhiều hoạt động truyền dạy, biểu diễn, giao lưu trong và ngoài tỉnh với nỗ lực bảo tồn và lan tỏa mạnh mẽ ĐCTT tại Đồng Nai, gìn giữ bản sắc văn hóa Nam Bộ trước sự phát triển không ngừng của đời sống hiện đại”.
Sự tận tâm và nỗ lực của nghệ nhân Năm Lợi trong việc dạy nhạc lễ, nhạc cụ dân tộc cho các thế hệ học trò không chỉ giúp họ nắm vững kỹ thuật, mà còn nuôi dưỡng niềm đam mê với ĐCTT. Đến nay, ông đã dìu dắt hơn 80 học trò, trong số đó có nhiều người đang nắm giữ và thực hành ĐCTT, góp phần quan trọng vào việc bảo tồn và quảng bá tinh hoa nghệ thuật truyền thống Nam Bộ tại Đồng Nai.
“Tôi chỉ mong lớp trẻ tiếp tục đam mê và giữ gìn bộ môn nghệ thuật này. Còn sức khỏe, tôi còn đờn, còn sáng tác, biên soạn các bài bản tài tử, cải lương và còn dạy học trò” - nghệ nhân Năm Lợi chia sẻ.
Dù đã bước sang tuổi 75 song nghệ nhân dân gian Năm Lợi vẫn đều đặn tham gia các buổi biểu diễn, giao lưu trong và ngoài tỉnh, đặc biệt là các lớp truyền dạy ĐCTT. Với ông, truyền nghề không chỉ là trách nhiệm, mà còn là niềm vui, là cách để ĐCTT tiếp tục sống mãi trong lòng người yêu nhạc.
Vinh danh những cống hiến thầm lặng
Nhiều năm qua, nghệ nhân Năm Lợi tích cực tham gia các liên hoan, hội diễn ĐCTT ở địa phương, khu vực và toàn quốc. Với kỹ thuật đờn điêu luyện và sự am hiểu sâu sắc về âm nhạc truyền thống, ông và các thành viên trong CLB ĐCTT tỉnh Đồng Nai đã vinh dự đoạt nhiều giải cao, bằng khen, huy chương lĩnh vực ĐCTT, góp phần khẳng định tài năng và vị thế của mình trong làng âm nhạc dân gian dân tộc.
Nổi bật như: Giải biểu diễn xuất sắc Liên hoan Nhạc lễ Nam Bộ tỉnh Đồng Nai lần thứ 1-2003; giải 3 độc tấu đờn cò - Liên hoan ĐCTT tỉnh Bình Dương mở rộng năm 2005; huy chương bạc tiết mục hòa đờn Liên hoan ĐCTT quốc gia lần thứ 3-2022 tại thành phố Cần Thơ; giải A - Liên hoan ĐCTT mở rộng tỉnh Long An năm 2023; huy chương vàng tiết mục hòa đờn Hội diễn Tiếng hát miền Đông năm 2024 tại tỉnh Bình Thuận… Đặc biệt, năm 2017, ông vinh dự được Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam trao danh hiệu Nghệ nhân dân gian.
Mới đây nhất, ông tiếp tục được ngành văn hóa lập hồ sơ, lấy ý kiến cộng đồng trình Hội đồng Xét tặng danh hiệu Nghệ nhân Nhân dân, Nghệ nhân Ưu tú tỉnh Đồng Nai năm 2024 đề nghị xét tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú. Đây không chỉ là niềm tự hào, ghi dấu chặng đường cống hiến không mệt mỏi cho nghệ thuật của nghệ nhân Năm Lợi, mà còn là niềm vui chung của những người yêu ĐCTT Nam Bộ.
Nói về nghệ nhân Năm Lợi, Giám đốc Trung tâm Văn hóa - điện ảnh Đồng Nai Tôn Thị Thanh Tình chia sẻ: “Nhiều năm qua, nghệ nhân Năm Lợi đã và đang miệt mài với công việc truyền dạy và biểu diễn ĐCTT trên vùng đất Biên Hòa - Đồng Nai. Không chỉ đam mê, nghệ nhân Năm Lợi còn là người rất trách nhiệm, tâm huyết bảo tồn và phát huy các giá trị ĐCTT. Ông là nghệ sĩ luôn nỗ lực, cống hiến không ngừng để giữ gìn một phần hồn cốt của văn hóa Nam Bộ”.
