Người giữ mạch nguồn văn hóa Mường

Nghiên cứu, sáng tác, truyền dạy văn hóa Mường

Nghệ nhân Đinh Quang Chưởng bắt đầu tiếp cận, ghi nhớ và tập hát các làn điệu dân ca từ năm 15 tuổi. Ban đầu là những buổi ngồi nghe người già trong bản hát đối, rồi các đêm lễ hội, đám cưới, sinh hoạt cộng đồng. Dần dà những câu hát đang, hát ví của người Mường ngấm vào ông một cách tự nhiên, trở thành một phần máu thịt.

Từ chỗ chỉ là người nghe, rồi tập hát theo, ông Chưởng dần hiểu sâu, thuộc kỹ các làn điệu, chủ động sưu tầm, ghi chép, đối chiếu, lưu giữ. Đến nay, ông đã có bộ sưu tập dân ca Mường đáng kể, cả trong trí nhớ lẫn trên giấy tờ, băng đĩa, phục vụ cho công việc nghiên cứu, giảng dạy và biểu diễn.

“Không chỉ nghiên cứu, sưu tầm về văn hóa Mường, tôi còn sáng tác, truyền dạy và quảng bá nét văn hóa đặc sắc về ví Mường, đang Mường. Khi có lời mời, tôi đi biểu diễn phục vụ nhân dân cũng như các chương trình truyền hình”, ông Chưởng cho biết.

NNƯT Đinh Quang Chưởng (bên trái) biểu diễn tại Ngày hội Văn hóa Mường lần thứ II, năm 2025. Ảnh: Tuấn Minh

Theo ông Chưởng, dân ca Mường có ba thể loại chính, gồm: bộ Mẹng, người Mường gọi là nói, mang tính chất kể chuyện; đang Mường - thể loại hát với nhiều chủ đề như đang đồn, đang ảng, hay đang ca ngợi quê hương đất nước; ví Mường - hình thức hát đối đáp có ba, bốn giai điệu khác nhau.

Ông Chưởng giới thiệu: “Nếu người Kinh có những bài hát ca ngợi quê hương đất nước, ca ngợi Đảng, Bác Hồ, thì người Mường cũng có những làn điệu mang nội dung tương tự. Những bài hát đó được thể hiện bằng tiếng Mường, giai điệu Mường, nhịp phách Mường. Những làn điệu dân ca Mường không chỉ là hình thức nghệ thuật, mà còn là “sách giáo khoa” về lối sống. Trong đó, có đủ lời khuyên răn, nhắc nhở con cháu sống biết kính trên nhường dưới, không sa vào thói hư tật xấu, biết yêu gia đình, bản làng, quê hương. Chính vì vậy, tâm huyết lớn nhất của tôi là làm sao để lớp trẻ hiểu, thuộc và yêu những câu hát ấy”.

Nỗ lực gieo những hạt mầm để di sản không bị đứt gãy

Sau vài năm được công nhận danh hiệu Nghệ nhân ưu tú, ông Chưởng bắt tay vào vận động thành lập Câu lạc bộ dạy và sinh hoạt dân ca Mường ngay tại nhà văn hóa bản Tang Lang. Những ngày đầu, ông mất khá nhiều công sức để vận động bà con tham gia câu lạc bộ; thuyết phục họ hiểu ý nghĩa, mục đích, tầm quan trọng của việc duy trì di sản văn hóa của người Mường, tránh sự mai một.

Không chỉ vận động từng hộ dân, ông Chưởng còn chủ động gặp Đảng ủy, chính quyền cơ sở, các ban, ngành, đoàn thể trong xã để đề xuất, nhằm tạo điều kiện cho Câu lạc bộ hoạt động, trao cơ hội cho hội viên, cũng như hỗ trợ địa điểm sinh hoạt và biểu diễn. Tháng 6/2025, tỉnh Sơn La mở lớp truyền dạy đang Mường cho 60 thành viên ở các lứa tuổi. Tuy nhiên, theo ông Chưởng, quan trọng vẫn là người trẻ, bởi “mỗi người trẻ biết và hát được những làn điệu đang Mường là thêm một 'mầm' để di sản không bị đứt gãy”.

Người Mường tỉnh Sơn La trình diễn văn hóa truyền thống tại Ngày hội Văn hóa Mường lần thứ II năm 2025. Nguồn: VH

Câu lạc bộ do ông Chưởng làm Chủ nhiệm thường xuyên tham gia biểu diễn trong các dịp lễ, Tết, những sự kiện của bản, xã. Đặc biệt, vào Ngày Đại đoàn kết toàn dân tộc hàng năm, Câu lạc bộ đều tham gia biểu diễn. Những buổi sinh hoạt, tập luyện, biểu diễn ấy không chỉ là dịp để mọi người cùng nhau hát, múa và giao lưu, gặp gỡ, mà còn là không gian để các làn điệu dân ca, dân vũ và đang Mường được cất lên, trao truyền giữa các thế hệ. Từ đó, bản sắc Mường được nuôi dưỡng ngay trong chính đời sống thường ngày.

Nhờ công sức của ông Chưởng cùng Câu lạc bộ dạy và sinh hoạt dân ca Mường, bà con giờ đã có ý thức gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa dân tộc Mường trong phát triển du lịch cộng đồng. Khi có du khách, đặc biệt là khách nước ngoài đến địa phương, bà con sẵn sàng tham gia biểu diễn, giới thiệu những lời ca, điệu múa, nếp sống truyền thống để vừa phục vụ du khách, vừa quảng bá văn hóa Mường.

"Các đoàn khách trong và ngoài nước đến địa phương không chỉ ngắm cảnh mà còn để trải nghiệm cuộc sống. Họ trải nghiệm văn hóa, ẩm thực, đời sống thường ngày của người dân khi tự nướng thịt, khoai, sắn bên bếp lửa, trong khi đó chúng tôi lại hát những lời mời, lời chúc bằng dân ca Mường. Những điều tưởng chừng giản đơn ấy khiến du khách, đặc biệt là khách nước ngoài rất thích thú", nghệ nhân cho hay.

(Vụ Pháp chế - Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp thực hiện)

Hương Sen