'Người trong cuộc' chia sẻ thuận lợi và khó khăn khi theo đuổi ngành Hóa học

Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia đã khẳng định tầm quan trọng của các ngành khoa học cơ bản trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế-xã hội và khoa học-công nghệ.

Là một trong những lĩnh vực nền tảng, Hóa học không chỉ gắn liền với dược phẩm, vật liệu mới, công nghệ môi trường mà còn giữ vai trò then chốt trong nhiều ngành công nghiệp hiện đại.

Hiện nay, nhiều trường đại học tại Việt Nam đã và đang đào tạo ngành Hóa học, cung cấp nguồn nhân lực chất lượng cho cả trong và ngoài nước. Dù công tác tuyển sinh lĩnh vực này vẫn đối mặt với một số thách thức, nhưng nhiều sinh viên sau khi tốt nghiệp đã khẳng định được năng lực chuyên môn, góp phần quan trọng vào sự phát triển của ngành.

Hứng thú với ngành Hóa học từ khi còn là học sinh

Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Mai Thanh Đức - cựu sinh viên ngành Hóa học, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên (Đại học Quốc gia Hà Nội), hiện là giảng viên, nghiên cứu viên Đại học Paris Saclay (Pháp) cho biết: “Hồi trung học phổ thông, sau khi thử sức và trải nghiệm học nâng cao các môn trong khối tự nhiên như Toán học và Vật lý, tôi cảm thấy các môn này hơi khô cứng so với tính cách của bản thân.

Tuy nhiên, riêng đối với môn Hóa học, tôi lại thấy hứng thú với các buổi thí nghiệm vì chúng rất gần gũi với đời sống. Trong đó, nhiều hiện tượng xảy ra hàng ngày ở thực phẩm và trong cơ thể con người.

Từ đó, tôi bắt đầu yêu thích và theo đuổi Hóa học ở bậc đại học và cao học ở Trường Đại học Khoa học Tự nhiên (Đại học Quốc gia Hà Nội). Sau đó, tôi đã hoàn thành chương trình thực tập tại Đan Mạch và đạt học vị Tiến sĩ tại Thụy Sĩ”.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Mai Thanh Đức - cựu sinh viên ngành Hóa học, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên (Đại học Quốc gia Hà Nội). (Ảnh: NVCC)

Thầy Đức cho biết, bản thân thường xuyên tiếp nhận sinh viên Việt Nam ở cả bậc thạc sĩ và tiến sĩ cho nhóm nghiên cứu ở Pháp, đồng thời đã có nhiều năm làm việc cùng các bạn sinh viên và nghiên cứu sinh ở Việt Nam. Do đó, thầy nhận thấy về trình độ chuyên môn, gồm kể cả nền tảng lý thuyết và kỹ năng thực hành, sinh viên Việt Nam đều rất giỏi, ngang bằng, thậm chí vượt hơn so với sinh viên Pháp.

Tuy nhiên, trở ngại lớn nhất mà các bạn sinh viên Việt Nam gặp phải chính là ngoại ngữ và khả năng tự đánh giá, thể hiện năng lực khi giao tiếp với đồng nghiệp hoặc đối tác. Nếu khắc phục được hai điểm này, cơ hội giành học bổng, học tập và làm việc tại nước ngoài sẽ rộng mở hơn rất nhiều.

Theo thầy Đức, một trong những bước ngoặt quan trọng trong sự nghiệp là khi được hướng dẫn bởi Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Hùng Việt (Trung tâm Nghiên cứu Công nghệ Môi trường và Phát triển bền vững, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội).

“Thầy Việt không chỉ định hướng phong cách nghiên cứu mà còn giúp tôi nâng cao kỹ năng trình bày trong các hoạt động khoa học. Ngoài ra, nhờ có cơ hội tham gia dự án quốc tế VietAs do Đan Mạch tài trợ, tôi đã tích lũy được nhiều kinh nghiệm quý báu về môi trường làm việc quốc tế.

Bước ngoặt quan trọng tiếp theo là khi tôi được nhận vào chương trình tiến sĩ tại Đại học Basel, Thụy Sĩ. Chính tại đây, tôi tìm thấy hướng nghiên cứu mà mình thực sự đam mê và theo đuổi lâu dài. Đồng thời, quá trình này cũng giúp tôi xây dựng và duy trì mối quan hệ hợp tác chiến lược với Đại học Quốc gia Hà Nội trong suốt 15 năm qua”, thầy Đức nêu quan điểm.

Thầy Đức bày tỏ, các môn học cơ bản về Hóa học trong hai năm đầu đại học đóng vai trò nền tảng quan trọng để tiếp thu những kiến thức chuyên sâu hơn, dù ở trong nước hay quốc tế. Ngoài ra, hai kỹ năng cần thiết nhất mà sinh viên ngành Hóa học cần rèn luyện là khả năng tự tìm kiếm thông tin qua sách, tài liệu và ngoại ngữ đủ tốt để có thể giao tiếp và làm việc.

“Sau khi tốt nghiệp Đại học Khoa học Tự nhiên (Đại học Quốc gia Hà Nội), tôi có lợi thế về ngoại ngữ và đạt bằng giỏi nên ngay lập tức được nhận vào một dự án quốc tế. Từ đó, tôi tiếp tục theo học thạc sĩ và tiến sĩ ở nước ngoài. Khó khăn lớn nhất tôi gặp phải trong quá trình tìm việc là khi ứng tuyển vào vị trí phó giáo sư và cán bộ nghiên cứu tại Đại học Paris Saclay. Bởi công việc yêu cầu tôi sử dụng tiếng Pháp để hướng dẫn sinh viên và nghiên cứu, trong khi trước đó tôi chỉ sử dụng tiếng Anh và tiếng Đức.

Về mức lương của sinh viên ngành Hóa học mới ra trường, thực tế mức lương khởi điểm ở Việt Nam còn thấp. Tuy nhiên, cơ hội tăng thu nhập trong ngành là rất lớn. Để mở rộng các cơ hội này, sinh viên cần tích lũy kiến thức chuyên môn, kinh nghiệm thực tế và đặc biệt là ngoại ngữ.

Do đó, các bạn cần tận dụng thời gian đại học để học tốt ngoại ngữ, sau đó sẵn sàng làm việc với mức lương thấp trong 2-3 năm đầu để tích lũy kinh nghiệm. Khi đã có nền tảng vững chắc, các bạn hoàn toàn có thể bứt phá, xin học bổng đi học nước ngoài và cải thiện thu nhập đáng kể”, thầy Đức nêu quan điểm.

Tháng 2/2025, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Mai Thanh Đức được Chứng nhận HDR tương đương bằng Tiến sĩ Khoa học. Theo tìm hiểu, Chứng nhận HDR (Habilitation à Diriger des Recherches) là một chứng chỉ học thuật cao cấp tại Pháp, được cấp cho các nhà nghiên cứu đã đạt được trình độ khoa học và năng lực nghiên cứu độc lập ở mức độ cao. Đây là điều kiện cần để có thể hướng dẫn nghiên cứu sinh tiến sĩ và được bổ nhiệm vào các vị trí giáo sư tại các trường đại học Pháp.

Trong khi đó, Thạc sĩ Vũ Thị Cúc - cựu sinh viên ngành Hóa học, Trường Hóa và Khoa học sự sống (Đại học Bách khoa Hà Nội), hiện phụ trách phòng xét nghiệm nước, quan trắc môi trường và môi trường lao động tại Trung tâm xét nghiệm, Đại học Y tế công cộng bày tỏ, ngành Hóa học là một lĩnh vực quan trọng, đóng vai trò thiết yếu trong nhiều ngành công nghiệp và nghiên cứu khoa học.

“Niềm yêu thích Hóa học của tôi bắt đầu từ trung học cơ sở, khi được học với một giáo viên truyền cảm hứng, giúp tôi nhận ra sự kỳ diệu của những phản ứng hóa học và ứng dụng thực tế của chúng. Chính vì vậy, khi bước vào đại học, tôi đã quyết tâm theo đuổi ngành này và chọn một chương trình đào tạo phù hợp để phát triển bản thân.

Theo tôi, học ngành Hóa học tại một trường đại học kỹ thuật không phải là điều dễ dàng. Trong năm đầu tiên, tôi và các bạn cùng khóa phải đối mặt với khối lượng kiến thức lớn từ các môn học đại cương như Toán cao cấp, Xác suất thống kê. Đây là giai đoạn thử thách nhất vì sự khác biệt lớn giữa cách học ở phổ thông và đại học. Tuy nhiên, từ năm thứ hai, khi bắt đầu học các môn chuyên ngành như Hóa vô cơ, Hóa hữu cơ, Hóa phân tích, tôi cảm thấy có động lực hơn bởi những kiến thức này thực sự gần gũi với niềm đam mê của mình", chị Cúc chia sẻ.

Thạc sĩ Cúc cho hay, một trong những điều bản thân nhận thấy rõ nét khi theo học ngành Hóa học là sự kết hợp giữa lý thuyết và thực hành. Các giờ thí nghiệm không chỉ giúp sinh viên hiểu sâu hơn về bản chất các phản ứng mà còn rèn luyện sự cẩn thận, chính xác. Đây cũng là những kỹ năng quan trọng áp dụng vào trong công việc sau này.

Thạc sĩ Vũ Thị Cúc - cựu sinh viên ngành Hóa học, Trường Hóa và Khoa học sự sống (Đại học Bách khoa Hà Nội). (Ảnh: NVCC)

"Thực tế, không phải ai học Hóa học cũng có định hướng giống nhau. Một số bạn bè của tôi lựa chọn nghiên cứu chuyên sâu, một số lại làm trong lĩnh vực sản xuất, kiểm định chất lượng, hay thậm chí chuyển hướng sang các ngành liên quan như dược phẩm, môi trường. Điều đó chứng tỏ ngành Hóa học có cơ hội nghề nghiệp rất rộng mở.

Sau khi tốt nghiệp với tấm bằng loại giỏi, mặc dù tôi đã có khoảng thời gian băn khoăn về con đường sự nghiệp của mình nhưng vẫn quyết định theo đuổi lĩnh vực Hóa học. Ban đầu, công việc có phần khác biệt so với những gì tôi đã học, nhưng nhờ nền tảng kiến thức vững chắc từ trường đại học, tôi đã dần thích nghi. Đến nay, đã gần 10 năm, tôi làm việc và gắn bó với Trung tâm xét nghiệm, Đại học Y tế công cộng”, Thạc sĩ Cúc nêu quan điểm.

Ngành Hóa học đa dạng cơ hội việc làm nhưng mức độ cạnh tranh cao

Hiện nay, một trong những vấn đề mà nhiều sinh viên ngành Hóa học lo lắng là khả năng áp dụng kiến thức đã học vào thực tiễn công việc.

Bày tỏ quan điểm về vấn đề này, Thạc sĩ Vũ Thị Cúc cho hay: “Dù chương trình học đôi khi có phần thiên về lý thuyết, nhưng nếu sinh viên chủ động tìm kiếm cơ hội thực tập, làm thêm hoặc tham gia các dự án nghiên cứu ngay từ khi còn trên ghế nhà trường, họ sẽ có nhiều lợi thế hơn sau khi tốt nghiệp. Bên cạnh đó, việc trau dồi các kỹ năng mềm như làm việc nhóm, giao tiếp và tư duy phản biện cũng rất quan trọng, giúp sinh viên thích nghi với môi trường làm việc chuyên nghiệp.

Hiện nay, mặc dù cơ hội việc làm trong lĩnh vực Hóa học khá đa dạng, nhưng mức độ cạnh tranh cũng rất cao. Các doanh nghiệp và tổ chức thường ưu tiên những ứng viên có khả năng ứng dụng công nghệ, sử dụng thành thạo thiết bị phân tích hiện đại và có kinh nghiệm thực tế. Do đó, để thành công trong ngành này, sinh viên không chỉ cần giỏi chuyên môn mà còn phải linh hoạt, sẵn sàng học hỏi và cập nhật kiến thức mới”.

Sinh viên không chỉ cần giỏi chuyên môn mà còn phải linh hoạt, sẵn sàng học hỏi và cập nhật kiến thức mới. (Ảnh minh họa: website Đại học Bách Khoa Hà Nội)

Bên cạnh đó, cựu sinh viên ngành Hóa học, Trường Hóa và Khoa học sự sống (Đại học Bách khoa Hà Nội) nhấn mạnh, ngành Hóa học đang có nhiều thay đổi để phù hợp với xu hướng phát triển bền vững. Các lĩnh vực như hóa học xanh, năng lượng tái tạo và vật liệu tiên tiến đang mở ra nhiều cơ hội cho những ai đam mê nghiên cứu và sáng tạo, đồng thời cũng đặt ra thách thức trong việc nâng cao trình độ chuyên môn để bắt kịp xu thế mới.

“Nhìn lại hành trình của mình, tôi cảm thấy biết ơn vì đã lựa chọn ngành Hóa học. Dù có những giai đoạn khó khăn, nhưng nhờ vào niềm đam mê và sự kiên trì, tôi đã tìm được một công việc phù hợp và có cơ hội phát triển. Tôi tin, nếu bạn thực sự yêu thích ngành này và sẵn sàng nỗ lực, bạn sẽ tìm thấy con đường riêng cho mình, dù đó là nghiên cứu, sản xuất hay bất kỳ lĩnh vực nào liên quan đến Hóa học”, Thạc sĩ Cúc nhắn nhủ.

Trên thực tế, trong những năm gần đây, nhiều thí sinh có xu hướng chọn các ngành kinh tế, công nghệ thông tin hay truyền thông vì nghĩ rằng đây là những ngành “hot” và dễ xin việc. Trong khi đó, ngành Hóa học và các ngành khoa học cơ bản như Hóa học lại bị xem là khô khan, ít hấp dẫn.

Bày tỏ quan điểm về vấn đề này, cựu sinh viên ngành Hóa học, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên (Đại học Quốc gia Hà Nội) cho hay, bất cứ ngành nào cũng có cơ hội để thăng tiến và gia tăng thu nhập, quan trọng là sinh viên có đam mê và quyết tâm theo đuổi. Riêng ngành Hóa học, nhiều lĩnh vực vẫn đang rất phát triển và có mức thu nhập cao trên thế giới, chẳng hạn như hóa dược, hóa sinh, công nghệ hóa nano hay công nghệ vật liệu mới.

“Với những bạn trẻ đam mê ngành Hóa học nhưng còn băn khoăn về cơ hội việc làm, theo tôi, các bạn hãy tận dụng tối đa thời gian để trải nghiệm công việc, rèn luyện kỹ năng thực tế và trau dồi ngoại ngữ. Ngành Hóa học, cũng như bất kỳ ngành nào khác, đòi hỏi sự kiên trì và tích lũy kinh nghiệm. Khi bạn đủ giỏi và đủ tự tin, đặc biệt là có thể làm việc trong môi trường quốc tế, thì cơ hội việc làm và thu nhập sẽ tự nhiên đến với bạn”, thầy Đức nhấn mạnh.

Thu Thủy