Người trồng 'vàng đen' làm giàu nhờ canh tác bền vững

Trước năm 2015, người dân xã Lâm San (nay là xã Sông Ray) đối mặt với nhiều khó khăn. Dù là "thủ phủ" hồ tiêu của tỉnh Đồng Nai với hơn 1.500ha và 1.565 hộ trồng, nhưng việc lạm dụng thuốc bảo vệ thực vật và phân bón hóa học đã khiến sản phẩm không đạt chất lượng an toàn.

Thay đổi từ gốc rễ

Điều này dẫn đến một tình trạng đáng buồn: việc liên kết tiêu thụ với HTX Nông nghiệp Lâm San gặp rất nhiều trở ngại. Theo các thành viên HTX, trước đó, chỉ có khoảng 25% – 30% số mẫu tiêu đạt tiêu chuẩn an toàn, khiến sản phẩm khó tìm được chỗ đứng trên thị trường. Người nông dân rơi vào vòng luẩn quẩn: sản xuất theo thói quen, sản phẩm không đạt chuẩn, giá trị thấp và thu nhập bấp bênh.

Trồng tiêu theo hướng bền vững giúp nâng cao hiệu quả kinh tế.

Tuy nhiên, bước ngoặt đã đến khi người dân địa phương nhận ra rằng, để phát triển bền vững, không có cách nào khác ngoài việc thay đổi từ chính gốc rễ của vấn đề – phương thức canh tác. Họ đã mạnh dạn thay đổi thói quen truyền thống, chuyển sang sản xuất an toàn theo tiêu chuẩn VietGAP và GlobalGAP. Sự thay đổi này đã mang lại những kết quả đầy khích lệ. Đến nay, tỷ lệ mẫu tiêu an toàn đã tăng vọt lên hơn 90%, một con số ấn tượng khẳng định chất lượng vượt trội của sản phẩm.

Sự chuyển đổi này không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn bảo vệ sức khỏe cho người nông dân. Ông Phạm Xuân Hoàn, một nông dân trồng tiêu tại xã Sông Ray, chia sẻ: “Khoảng 6 năm nay, tôi đã tham gia Dự án Cánh đồng lớn trồng tiêu an toàn theo hướng hữu cơ tại HTX Lâm San. Làm theo hướng hữu cơ không chỉ có lợi cho cây trồng mà còn bảo vệ sức khỏe cho bản thân và gia đình. Vì đất khỏe, cây khỏe kết hợp với chủ động phòng bệnh, cây có sức chống chịu tốt sẽ kiểm soát được dịch bệnh, hạn chế được lượng thuốc hóa học trong trị bệnh”.

Vai trò quyết định của HTX

Sự thay đổi về tư duy của người dân không thể thành công nếu thiếu đi vai trò dẫn dắt và hỗ trợ của các HTX. HTX đã đóng vai trò là cầu nối quan trọng, liên kết sản xuất và tiêu thụ, giải quyết bài toán đầu ra cho người nông dân. Hiện tại, xã Lâm San đã có 3 HTX, 18 tổ hợp tác với 977 thành viên và 1 cánh đồng lớn sản xuất tiêu với 721 hộ tham gia, liên kết sản xuất và tiêu thụ sản phẩm an toàn trên diện tích 877,5ha.

Mô hình liên kết này đã chứng minh được hiệu quả vượt trội. HTX không chỉ thu mua sản phẩm cho nông dân mà còn đảm bảo mức giá ưu đãi, cao hơn so với thị trường.

Đặc biệt, vào chuỗi liên kết, nông dân được hỗ trợ một phần vật tư sản xuất, hỗ trợ tiếp cận về khoa học kỹ thuật trong sản xuất. Tiêu an toàn tham gia chuỗi liên kết có HTX bao tiêu với giá cao hơn 2 ngàn đồng/kg so với mặt bằng ngoài thị trường nên nông dân càng yên tâm sản xuất. Điều này không chỉ giúp nông dân có nguồn thu nhập ổn định mà còn khuyến khích họ tuân thủ nghiêm ngặt quy trình sản xuất an toàn.

Hồ tiêu là một trong những loại cây trồng có giá bán cao trong thời điểm gần đây.

Mô hình này không chỉ giới hạn tại Sông Ray. Tại Đồng Nai, nhiều HTX cũng đang đi theo hướng này để nâng cao giá trị hạt tiêu. Đơn cử là HTX sản xuất tiêu sạch bền vững Hưng Phước tại xã Hưng Phước.

Được thành lập từ năm 2016, HTX này đã có 80 hộ dân, canh tác 150ha theo tiêu chuẩn VietGAP. Các hộ dân phải tuân thủ nghiêm ngặt 10 tiêu chí R.A (chuẩn mực sản xuất) và sử dụng các loại phân bón, thuốc bảo vệ thực vật đã được kiểm định, không có dư lượng độc hại. Đến nay, sản lượng thu hoạch tiêu của HTX đạt từ 350-400 tấn/năm và đang thu hút thêm nhiều hộ trồng tiêu đăng ký tham gia.

Liên kết vững chắc

Để đảm bảo đầu ra ổn định, các HTX đã chủ động liên kết với các doanh nghiệp lớn. HTX Hưng Phước đã thành công trong việc liên kết với Công ty Chế biến gia vị Nedspice. Sự hợp tác này giúp sản phẩm tiêu sạch có đầu ra ổn định, đồng thời thắt chặt mối liên kết giữa doanh nghiệp và nông dân. Điều này cũng hình thành nên các cánh đồng mẫu lớn, nơi sản phẩm được tập trung sản xuất với số lượng lớn, đạt giá trị cao, đủ sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Tương tự, các HTX tại Sông Ray cũng đã tạo ra chuỗi liên kết sản xuất hiệu quả với doanh nghiệp. Giá tiêu gần đây có thời điểm tăng vọt và việc tham gia chuỗi liên kết vẫn mang lại lợi ích lâu dài cho người dân. Họ được bao tiêu sản phẩm với mức giá ổn định và cao hơn thị trường, tạo sự an tâm để chú trọng chăm sóc vườn, thậm chí là trồng mới lại vườn tiêu đã già cỗi.

Trước đây, khi giá tiêu thấp, nhiều nông dân đã bỏ bê vườn tược hoặc chặt bỏ để chuyển sang cây trồng khác. Giờ đây, với mô hình sản xuất bền vững và giá cả thuận lợi, họ đã mạnh dạn đầu tư trở lại. Nhờ vậy, tổng sản lượng của xã Sông Ray vẫn duy trì hàng nghìn tấn hạt tiêu đen mỗi năm, đảm bảo nguồn cung ổn định cho thị trường.

Có thể thấy, việc thay đổi từ canh tác truyền thống sang sản xuất an toàn theo tiêu chuẩn, kết hợp với vai trò then chốt của HTX trong việc liên kết sản xuất và tiêu thụ đã giúp người nông dân làm chủ được đầu ra, nâng cao thu nhập một cách bền vững.

Đây là một mô hình cần được nhân rộng không chỉ trong ngành hồ tiêu mà còn cho nhiều loại nông sản khác. Khi người nông dân, HTX và doanh nghiệp cùng đồng lòng, hạt tiêu Việt Nam sẽ không chỉ là một sản phẩm nông nghiệp thông thường, mà còn là một thương hiệu chất lượng, có sức cạnh tranh cao trên thị trường toàn cầu.

Minh Nhương