Nguy cơ các dự án điện khí tại Việt Nam khó về đích

Tình trạng thiếu hụt tuabin khí toàn cầu có thể khiến các dự án điện khí tại Việt Nam và Philippines tiếp tục bị chậm tiến độ và tăng chi phí đầu tư, Viện Kinh tế Năng lượng và phân tích tài chính (IEEFA) cảnh báo trong báo cáo mới đây.

Cả hai quốc gia đều đặt mục tiêu mở rộng nhanh công suất điện khí trong thập kỷ tới, song các nhà sản xuất tuabin hàng đầu thế giới hiện đang trong tình trạng quá tải đơn hàng và khuyến nghị các nhà phát triển dự án nên lên kế hoạch mua sắm tuabin trước 7 - 8 năm.

"Tình trạng thiếu tua-bin chỉ là một mắt xích mới trong danh sách dài các trở ngại về tài chính và pháp lý đang khiến các dự án điện khí ở Việt Nam và Philippines trì trệ", ông Sam Reynolds, tác giả báo cáo kiêm Trưởng nhóm nghiên cứu LNG/Khí của IEEFA châu Á, nhận định.

Trong khi đó, năng lượng tái tạo chi phí thấp cùng công nghệ lưu trữ đang phát triển nhanh chóng, có thể thu hẹp đáng kể vai trò dài hạn của khí và LNG, vị này nhận định.

Theo báo cáo, Việt Nam được dự báo sẽ không đạt mục tiêu 2030, với thiếu hụt tổng cộng hơn 25GW công suất điện khí (bao gồm khí nội địa và LNG). Trong khi đó, Quy hoạch điện VIII điều chỉnh đặt mục tiêu đến năm 2030 có 22,5 GW điện LNG và 14,9 GW điện khí nội địa.

Hiện chỉ có hai dự án điện LNG tại Việt Nam công bố đã ký hợp đồng tuabin, song vẫn đối mặt nhiều rào cản lớn như chưa có hợp đồng mua bán điện (PPA), hợp đồng cung cấp khí, bảo lãnh thanh toán và chuyển đổi ngoại tệ.

Các dự án hiện hữu tại Việt Nam và Philippines đều sử dụng tuabin từ GE Vernova, Siemens Energy và Mitsubishi Heavy Industries (MHI) - ba “ông lớn” chiếm tới 90% đơn hàng tuabin khí hạng nặng toàn cầu kể từ năm 2015.

Cạnh tranh toàn cầu vì nguồn cung hạn chế

Lượng đặt hàng tuabin từ Mỹ và Trung Đông tăng mạnh, cộng với gián đoạn chuỗi cung ứng, đã gây ra tình trạng thiếu hụt tuabin toàn cầu.

Năm 2024, tổng đơn đặt hàng đạt khoảng 80GW, trong khi năng lực sản xuất của ba nhà sản xuất lớn nhất chỉ khoảng 30GW/năm. Dự báo từ năm 2027, đơn hàng sẽ vượt 100GW mỗi năm; riêng Mỹ dự kiến xây 19 GW điện khí/năm đến 2030.

“Những năm gần đây, các nền kinh tế mới nổi phụ thuộc vào LNG nhập khẩu đã phải cạnh tranh với các nước giàu ở châu Âu và Đông Bắc Á để mua nhiên liệu đắt đỏ”, ông Reynolds cho biết. "Giờ đây, họ lại rơi vào tình thế tương tự - nhưng lần này là để giành thiết bị tuabin".

Thời gian giao hàng hiện được các nhà sản xuất thông báo ở mức năm năm cho dòng tuabin lớn, và nhiều hãng đã bắt đầu thu phí đặt chỗ không hoàn lại. Một nhà đầu tư thậm chí đã trả 25 triệu USD cho GE Vernova chỉ để giữ suất giao hàng năm 2030.

Chi phí đầu tư cho các dự án điện khí mới gần như đã tăng gấp ba, từ 700 - 1.000 USD/kW lên khoảng 2.400 USD/kW hiện nay.

Giải pháp thay thế

Dù các nhà sản xuất đã công bố kế hoạch mở rộng năng lực sản xuất, song thiếu hụt nguyên vật liệu, linh kiện và nhân lực khiến nỗ lực này khó có thể hạ giá hoặc rút ngắn tiến độ trong ngắn hạn.

Ngoài ra, việc mở rộng sản xuất ồ ạt để đón đầu “cơn sốt” trung tâm dữ liệu và trí tuệ nhân tạo (AI) tiềm ẩn nguy cơ dư thừa đầu tư, giống như nhiều chu kỳ trước đó.

“Các nền kinh tế mới nổi như Việt Nam và Philippines có thể không còn nhiều lựa chọn", ông Reynolds nhận định. “Nguồn cung tuabin hạng nặng hiện chỉ nằm trong tay vài nhà sản xuất, đi kèm hợp đồng và thủ tục phức tạp. Nếu chuyển sang loại tuabin nhỏ hơn, hiệu suất sẽ giảm mạnh và chi phí điện bình quân có thể tăng vọt".

Thay vì chờ tuabin, các quốc gia này đang đẩy nhanh phát triển năng lượng tái tạo và triển khai công nghệ lưu trữ pin để cân bằng lưới điện.

Thời gian xây dựng dự án điện mặt trời và điện gió chỉ khoảng một năm, trong khi dự án LNG thường mất ít nhất bốn năm, chưa kể các vướng mắc về tuabin, hợp đồng và quy định.

Việt Nam đã tăng gấp sáu lần mục tiêu điện mặt trời năm 2030 sau khi công suất điện gió và mặt trời tăng từ gần như bằng 0 lên hơn 21GW giai đoạn 2018 - 2023. Tại Philippines, điện mặt trời đang là lĩnh vực phát triển nhanh nhất, với hơn 13GW dự án mới được đấu thầu từ năm 2022. Trong khi đó, sản lượng điện khí ở cả hai nước hiện thấp hơn năm 2015.

“Tình trạng khan hiếm tuabin khí càng củng cố lý do để Việt Nam và Philippines chuyển mạnh sang năng lượng tái tạo", ông Reynolds kết luận. “Mỗi năm trì hoãn các dự án điện khí và LNG nghĩa là nhu cầu về khí và LNG trong dài hạn sẽ càng giảm".

Kiều Mai