Nguy cơ khủng hoảng ở các nền kinh tế mới nổi

Khủng hoảng “vỡ nợ”

Trong suốt hai thập kỷ qua, việc Mỹ thắt chặt chính sách tiền tệ cũng tạo nên thách thức to lớn cho các nền kinh tế. Hơn thế nữa, hiện nay thế giới còn đang phải hứng chịu nhiều áp lực từ tình hình chiến sự căng thẳng ở châu Âu, đe dọa nghiêm trọng đến tình hình an ninh lương thực và năng lượng. Tất cả những rủi ro này đã đẩy quốc đảo Sri Lanka cũng như một số nền kinh tế mới nổi khác, từ Pakistan, Tunisia đến Ethiopia và Ghana đứng trước khủng hoảng "vỡ nợ".

Nguồn: The Independent

Theo tờ Bloomberg Economics, các nhà hoạch định chính sách kinh tế hàng đầu thế giới đang gióng lên hồi chuông cảnh báo về hệ lụy của những rủi ro trên. Hội nghị mùa Xuân của Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) và Ngân hàng Thế giới (WB) tại Washington trong tuần này cũng chú trọng thảo luận các vấn đề như sự tăng trưởng chậm lại của nền kinh tế toàn cầu và những rủi ro gia tăng mà các quốc gia đang phát triển phải đối mặt.

Hiện nay, Nga đang phải đối mặt với tình trạng vỡ nợ tồi tệ nhất, do những lệnh trừng phạt. Biện pháp duy nhất đối với Nga tại thời điểm này để giảm bớt những khó khăn từ lệnh trừng phạt cũng như ngăn chặn một khủng hoảng vỡ nợ đang ập đến, Tổng thống Vladimir Putin đã ký sắc lệnh cho phép thanh toán các khoản nợ nước ngoài bằng đồng ruble. Trong khi đó, tại Sri Lanka, nước này đang phải đối mặt với cuộc khủng hoảng kinh tế trầm trọng nhất trong lịch sử. Lạm phát tại đây đã đạt mức 18,7% trong tháng 3. Điều này dẫn đến tình trạng cắt điện luân phiên, thiếu hụt thuốc men và các sản phẩm thiết yếu như gạo, sữa. Sri Lanka không thể chi trả cho những mặt hàng thiết yếu nhập khẩu vì món nợ quá lớn.

Thổ Nhĩ Kỳ và Ai Cập bị xếp vào đầu danh sách các thị trường mới nổi lớn bị ảnh hưởng mạnh mẽ từ cuộc khủng hoảng Ukraine, đồng thời Tunisia, Ethiopia, Pakistan, Ghana và El Salvador cũng trong danh sách các quốc gia có nguy cơ không trả được nợ. Cuộc khủng hoảng vỡ nợ ở 5 quốc gia trên sẽ có khả năng lan rộng sang các quốc gia đang phát triển mặc dù ảnh hưởng của nó đối với nền kinh tế toàn cầu lúc này là rất nhỏ. Ngân hàng Thế giới (WB) ước tính 60% các nước có thu nhập thấp đang lâm vào cảnh nợ nần, hoặc có rủi ro cao. Kể từ khi đại dịch Covid-19 bùng phát, các quốc gia mới nổi đã tăng cường vay nợ, với nỗ lực bảo vệ nền kinh tế trước nguy cơ suy thoái, song IMF cho rằng, các khoản nợ cần thanh toán đang tăng lên theo chiều thẳng đứng và điều này có thể tác động ngược lại cho nền kinh tế.

Nạn đói rình rập

Tổng Thư ký Liên Hợp Quốc Antonio Guterres đã từng phát biểu rằng, chiến sự Nga - Ukraine có thể khiến nhiều nơi trên thế giới rơi vào nạn đói và sự suy thoái hệ thống lương thực. Ngay cả trước khi Nga tiến hành chiến sự, các nước đang phát triển vẫn đang phải vật lộn để phục hồi sau đại dịch Covid-19, với mức lạm phát kỷ lục, lãi suất tăng và gánh nặng nợ chồng chất. Trong khi đó, một trong những thị trường cung cấp lương thực chính của thế giới lại đang gặp khó khăn nghiêm trọng.

Trong khi giá phân bón tăng quá nhanh khiến nhiều hộ nông dân không còn đủ khả năng cung cấp dinh dưỡng cho đất, thì giá khí đốt tăng cao kỷ lục đã buộc Công ty Sản xuất phân bón Yara International (Na Uy) phải cắt giảm sản lượng amoniac và urê ở châu Âu xuống còn 45% công suất. Việc giảm bớt hai thành phầm thiết yếu trong sản xuất nông nghiệp này dự báo sẽ tác động mạnh đến nguồn cung lương thực toàn cầu. Giám đốc điều hành (CEO) của Yara International Svein Tore Holsether nhận định rằng, thế giới đang hướng tới một cuộc khủng hoảng lương thực có thể ảnh hưởng đến hàng triệu người.

Nga là nhà xuất khẩu lúa mỳ lớn nhất thế giới và Ukraine là nước xuất khẩu lúa mỳ lớn thứ năm. Cả hai nước cung cấp tới 19% nguồn cung lúa mạch của thế giới, 14% lúa mì và 4% ngô, chiếm hơn 1/3 lượng ngũ cốc xuất khẩu toàn cầu. Nga và Ukraine cũng là những nhà cung cấp hạt cải dầu hàng đầu và chiếm 52% thị trường xuất khẩu dầu hướng dương của thế giới, hơn nữa nguồn cung phân bón toàn cầu cũng chủ yếu đến từ hai quốc gia này.

Sự gián đoạn chuỗi cung ứng và logistics đối với sản xuất ngũ cốc và hạt có dầu của Ukraine và Nga, cũng như các hạn chế đối với xuất khẩu của Nga sẽ gây ra những hậu quả đáng kể về an ninh lương thực. Điều này đặc biệt đúng đối với khoảng 50 quốc gia phụ thuộc lớn (từ 30% trở lên) vào Nga và Ukraine về nguồn cung lúa mỳ. Nhiều nước trong số đó là các nước kém phát triển nhất hoặc các nước có thu nhập thấp, thiếu lương thực ở Bắc Phi, châu Á và Cận Đông. Nhiều quốc gia châu Âu và Trung Á phụ thuộc vào Nga hơn 50% nguồn cung phân bón của họ, và tình trạng thiếu hụt ở đó có thể kéo dài sang năm 2023.

Cần được ứng phó khẩn cấp

Theo các Bộ trưởng Nông nghiệp Nhóm các nước công nghiệp hàng đầu thế giới (G7), các nước thành viên sẽ quyết tâm làm những gì cần thiết để ngăn chặn và ứng phó với một cuộc khủng hoảng lương thực, song nhiều quốc gia vẫn quan ngại cho thị trường nội địa do lo ngại tình trạng thiếu lương thực. Mới đây nhất, Ai Cập đã ban hành lệnh cấm xuất khẩu lúa mỳ, bột mỳ, đậu lăng và đậu nành trong bối cảnh lo ngại ngày càng tăng về dự trữ lương thực ở quốc gia đông dân nhất thế giới Arab. Indonesia cũng đã thắt chặt các hạn chế xuất khẩu đối với dầu cọ, một thành phần trong dầu ăn cũng như trong mỹ phẩm và một số mặt hàng đóng gói như chocolate.

Các bộ trưởng G7 kêu gọi các nước giữ cho thị trường nông sản và thực phẩm của họ “mở” và phản đối bất kỳ biện pháp hạn chế phi lý nào đối với việc xuất khẩu nông sản. Chủ tịch Ngân hàng Thế giới (WB) David Malpass hy vọng các nhà sản xuất trên thế giới sẽ phản ứng mạnh mẽ để tăng nguồn cung đáp ứng nhu cầu thực tế và người dân không cần phải tích trữ lương thực. Ông cũng dự báo nguồn cung năng lượng bên ngoài Nga và nguồn cung lương thực bên ngoài Nga và Ukraine sẽ tăng mạnh, qua đó giảm thiểu tác động của việc giá cả leo thang và giúp duy trì đà phục hồi kinh tế. Nguồn cung năng lượng có thể tăng nhanh hơn nguồn cung lương thực do việc điều chỉnh trong ngành nông nghiệp thường mất khoảng một năm.

Việc cần làm trong tình hình hiện nay không phải là đi mua lương thực và xăng để dự trữ, mà mỗi người dân trên thế giới cần nhận thức được rằng nền kinh tế toàn cầu hết sức năng động và sẽ phản ứng phù hợp. Những bài học lớn đã được rút ra từ cuộc khủng hoảng lương thực gần nhất này và nỗ lực tránh những sai lầm trước đây sẽ là yếu tố then chốt để thế giới có thể giữ vững an ninh lương thực trong giai đoạn phải đối mặt với rất nhiều khó khăn hiện nay.

Như Ý