Nguyên Bí thư thứ nhất T.Ư Đoàn Đặng Quốc Bảo: Người truyền lửa

Vợ chồng ông Đặng Quốc Bảo với Tổng Bí thư Trường Chinh.

Đương trên đường về Thanh chuẩn bị ngày Giỗ bố thì nhận được tin, tướng quân đã ra đi lúc 9 giờ sáng ngày 15/9.

Những năm xa, thi thoảng những lần đi xa đi gần, tôi được tháp tùng Bí thư thứ nhất T.Ư Đoàn. Ấn tượng về một lãnh đạo với trữ lượng kiến thức uyên bác, sắc sảo luôn choán chiếm. Hàm tướng hồi đó hiếm nhưng hiếm hơn là phong thái trí tuệ của một thủ lĩnh Đoàn. Ông sẵn sàng bộc bạch sẻ chia kiến thức. Luôn cởi mở tranh luận với bất kỳ ai.

Nhớ lần đi Đông Bắc cuối năm 1979. Đường vừa xa vừa xấu, thầy trò lèn nhau trên cái Uoát dã chiến. Trên xe có Bùi Đức Huyên, phóng viên (PV) Đài TNVN, buổi phát thanh thanh niên. Huyên tính ngang thẳng lại thích tranh luận. Lại được ông khuyến khích nữa. Ban đầu thì có vẻ hợp cạ. Nhưng sau tôi khiếp quá bởi tính vốn nhát với lại tình hình có vẻ căng. Bên xướng bên họa cứ như… cãi nhau trên xe. Thế mà tới nơi ông cười hề hề cậu cậu tớ tớ ngay với Bùi Đức Huyên.

Cuối chuyến đi, ông bảo rẽ vào huyện ủy Tiên Yên. Ông cho mấy PV chúng tôi dự buổi làm việc suốt một buổi chiều với Bí thư Huyện ủy. Cuối buổi, ông thân mật vỗ vai Bí thư Huyện ủy trẻ trung, rồi hướng cái cười về đám chúng tôi.

“Các cậu thấy đồng chí Bí thư đây có xứng đáng làm thủ lĩnh của Đoàn không?”

Cứ nghĩ ông nói cho vui. Nhưng cuối năm 1980, Đại hội Đoàn toàn quốc Lần thứ IV, người đắc cử chức Bí thư thứ nhất T.Ư Đoàn là Bí thư Huyện ủy Tiên Yên năm ấy, ông Vũ Mão.

Cũng vài lần có dịp đến tư gia của ông do công việc. Thoáng ngó vẻ lịch lãm và gì nữa, một chút thướt tha duyên dáng của vợ ông.

Vợ ông là con gái cưng của GS Dương Quảng Hàm. GS Dương Quảng Hàm bỏ mình vì quốc sự thời điểm năm 1946. GS là học giả nổi tiếng với nhiều công trình nghiên cứu mà một trong những trước tác đó thế hệ trí thức Việt lẫn bình dân thời Pháp cai trị đều thuộc nằm lòng đó là cuốn “Việt Nam văn học sử yếu” - một công trình khoa học cơ bản và khoa học giáo dục nổi tiếng, đặt nền móng cho bộ môn Văn học sử ở Việt Nam,...

Cô con gái cưng của GS Dương Quảng Hàm, Dương Thị Duyên bén duyên với ông Đặng Quốc Bảo. Cô em Dương Thị Thoa (còn có tên là Lê Thi được ví như một nữ lưu, người vinh dự kéo lá cờ đỏ sao vàng trong Lễ Tuyên ngôn Độc lập ngày 2/9/1945 ở Quảng trường Ba Đình) đã nên duyên với Đại tá Lê Hồng Hà, Chánh Văn phòng Bộ Nội vụ. Một cô nữa là GS Dương Thị Cương, GĐ Bệnh viện C thành gia thất với chồng là GS Vũ Văn Đính, Chủ nhiệm khoa, Anh hùng Lao động ngành Y tế.

Phóng viên Thông tấn xã Việt Nam (TTXVN) Dương Thị Duyên từng được chọn là nữ phóng viên duy nhất tại cuộc hòa đàm Paris thời Trưởng đoàn Xuân Thủy.

Hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ tại Hội nghị Paris, năm 1970 bà Duyên về Hà Nội phụ trách phòng tin thế giới của TTXVN. Rồi được chuyển công tác sang Trung ương Hội Phụ nữ Việt Nam là Thường vụ, Trưởng ban Quốc tế của Trung ương Hội cho đến lúc nghỉ hưu.

Trên tường, bức ảnh vợ chồng ông trẻ trung bên Tổng Bí thư Trường Chinh. Ông Đặng Quốc Bảo là anh em thúc bá với nhà thơ Sóng Hồng (Trường Chinh).

Làng Hành Thiện quê ông là cái làng lạ! Làng có 4 quan thượng thư; 4 ông tuần phủ; 4 người làm quan tổng đốc; 23 người làm quan giúp việc triều đình; 69 người làm quan tri phủ, tri huyện, chưa kể số đỗ đạt đi làm thầy giáo (sư phụ), thầy thuốc (đại phụ) ở khắp nơi. Thời hiện đại, GS, TS làng Hành Thiện có trên 600 người. Trong khi dân số của làng chỉ hơn 6.000 người.

Làng có 4 tướng lĩnh quân đội là Đặng Quốc Bảo, Đặng Kinh, Đặng Quân Thụy, Nguyễn Sĩ Quốc; 2 Anh hùng LLVT là Phạm Gia Triệu, Nguyễn Đăng Kính. Hàm bộ trưởng có Đặng Hồi Xuân, Đặng Vũ Chư. Hàm GS có Đặng Vũ Khiêu, Đặng Xuân Kỳ, Đặng Vũ Minh.

Thời gian tôi được gần ông nhiều có lẽ là các kỳ họp Quốc hội (QH) những năm xa. Hội trường Ba Đình nơi QH có địa điểm bán sách. Lần ấy, trong giờ giải lao, tôi thấy trên tay ông là cuốn Hàn Phi Tử mà ông mới lựa được “Tớ đã đọc nay phải đọc lại. Có lẽ người ta bảo vị này cực đoan. Nhưng phương Tây có Platon thì phương Đông có Hàn Phi Tử. Cậu thấy thế nào?”.

Còn thế nào nữa, được nói chuyện với ông là một cái thú. Được tranh luận (có lẽ gọi là hầu chuyện ông mới phải), còn khoái hơn! Tôi chẳng rõ trước đây, chức việc của ông bộn bề là thế, không biết ông đọc các thứ sách vào lúc nào?

Có lần trong không khí thân gần, tôi vuột ra với ông rằng có nghe không ít người loáng thoáng với nhau rằng, nhiều khi tướng Đặng Quốc Bảo hay tỏ ra… kiêu ngạo?

Buột ra xong hơi hoảng. Nhưng ông cười xòa và bất ngờ bộc bạch như này. “Nhân cách được biểu hiện qua ứng xử cậu ạ. Phải hiền lành giấu mình đi một tý. Cung cách ứng xử của tôi là đừng để ai đó có cảm giác mình coi thường họ. Có lẽ ngớ ngẩn nhất là chỗ nào cũng nhăm nhăm kiếm chuyện. Nếu không nuôi, không gây được cảm giác người đối thoại đang được mình tôn trọng thì mình thất bại. Tất nhiên là phải trao đi đổi lại không phải một chiều. Người đang ngồi với mình là một bộ phận, một nội dung của xã hội mà mình đang muốn biết và tham khảo... Có lẽ đó là phương pháp cơ bản của mình”.

Phương pháp Đặng Quốc Bảo, bí quyết làm nên ma lực của sự thuyết phục phải chăng ngoài sự thành thật thẳng thắn, ông biết nâng tầm khái quát thăng hoa thành khái niệm xen lẫn chi tiết sinh động của đời sống?

Lần đồng nghiệp Vietnamnet phỏng vấn ông, lại bất ngờ ở Đặng Quốc Bảo tưởng như đã quen thuộc một thứ… ma lực mới.

Chả hạn như ông sôi nổi về lớp trẻ Việt: “Tốc độ tiến lên của Việt Nam phụ thuộc vào sự trưởng thành của lực lượng trẻ và tôi khẳng định người trẻ hiện nay dễ thích ứng với tốc độ nhanh hơn, cao hơn mà thế hệ đàn anh chưa làm được. Tổ chức Đoàn phải vượt qua những trở ngại thuộc về triết lý trong cuộc sống của giới trẻ. Đó là sự giả dối. Học hành giả dối, đối phó nên bằng cấp là giả dối...

Thời đại đã tạo ra thời cơ thuận lợi nhất cho giới trẻ thuận lợi chưa từng có lịch sử - nên cần phải khắc phục những thói xấu trên để nắm lấy cơ hội, phát triển đất nước.

Vai trò chính của thời đại là sự xuất hiện các học giả trẻ tiến tới trình độ của thời đại và có tính chủ động cao. Chưa bao giờ đòi hỏi của dân tộc đối với lớp học giả trẻ lại cấp bách như hiện nay, để họ vượt lên, làm nòng cốt dẫn dắt đất nước đi lên. Sự hình thành của lớp học giả trẻ trí tuệ là cơ sở hình thành các chính sách chiến lược...”.

Ông Đặng Quốc Bảo với tác giả bài viết.

Nhưng ngay đó ông đã thở dài rằng, từng học toán, lý, học luật trước cái tuổi 20. Bây giờ tuổi 90 vẫn ngày đọc 3 tiếng và sử dụng Internet tham khảo, kết nối này khác. Nhưng có dịp chuyện trò với 2 đứa cháu nội ông vẫn thấy... đuối! Cháu nội ông, 1 trai 1 gái mới trên 20 trình độ TS đang làm việc ở nước ngoài. Bức ảnh trên tường ghi lại hình ảnh Thái tử Hoàng gia Anh đến tận ĐH Cambridge để chúc mừng thành tích của sinh viên Đặng Hoàng Vũ - cháu nội ông.

Ông chiếu cái nhìn về phía tôi.

“ Cái đã đi qua vĩ đại thật nhưng cái quyết định là cái phải đi tới. Không phải con cậu mà là thế hệ các cháu của cậu mới đại diện cho tương lai. Các cháu nó không cần cái nhà của ông bà để lại mà chúng đi khắp thế giới không có bến đỗ nào cố định hết!”

Rời ngôi nhà đường Phan Đình Phùng đối diện với vườn hoa Hàng Đậu, chợt nhớ thêm buổi trao phần thưởng cao quý Huân chương Hồ Chí Minh (năm 2007) cho ông Đặng Quốc Bảo, Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết, người từng kề vai sát cánh với ông nhiều năm trong công tác Đoàn và phong trào thanh niên, có những lời khá tâm huyết. Và cả cật ruột nữa.

Bởi không dễ có những lời như thế này: “Đồng chí Đặng Quốc Bảo là con người trung thực. Vì lợi ích cách mạng, đồng chí dám phê phán. Những bài phát biểu của đồng chí Đặng Quốc Bảo đều góp phần phát triển lý luận cách mạng. Đặc biệt, đồng chí có công đào tạo ra một thế hệ mang ba đặc tính. Đó là tâm huyết, độc lập sáng tạo và mang trong mình khả năng mầm mống của sự phát triển”.

Mong muốn những thủ lĩnh của thế hệ trẻ có nhiều những “ thủ lĩnh’’ như người truyền lửa Đặng Quốc Bảo.

Xuân Ba