Nhà báo điều tra cần minh bạch trong tác nghiệp

Nhà báo Nguyễn Hồng Nguyên tác nghiệp tại hiện trường.

PV: Thông thường những loạt bài báo chí điều tra do nhóm tác giả thực hiện, nhưng với đề tài gai góc nói trên chỉ mình anh dấn thân. Anh có thể chia sẻ về điều này?

Nhà báo Nguyễn Hồng Nguyên: Khi dấn thân vào thực hiện loạt bài “Phá rừng tự nhiên ở Bắc Kạn”, tôi gặp phải rất nhiều khó khăn. Đó là quãng đường từ Hà Nội lên Chợ Đồn khá xa, khoảng 200km, nhiều đoạn đường rừng núi quanh co ngoắt ngoéo, để thực hiện loạt bài này tôi đã “năm lần bảy lượt” đi lại trên cung đường này.

Tiếp đến, quá trình tác nghiệp tại huyện Chợ Đồn, tôi gặp phải sự cản trở quyết liệt từ phía doanh nghiệp - đối tượng liên quan đến vụ phá rừng tự nhiên này. Họ đã tìm mọi cách chặn đường, cho người ngăn cản tôi đi vào rừng để “mục sở thị” hiện trường. Họ đã dùng nhiều mối quan hệ xã hội và nhờ những người có chức vụ, người quen biết tôi để tác động, can thiệp, “đề nghị thỏa hiệp” để tôi dừng lại, không viết bài về vụ phá rừng này. Chủ doanh nghiệp liên quan đến vụ phá rừng nhiều lần gọi điện thoại xin gặp nhưng tôi đều khéo léo từ chối.

Loạt bài này chỉ một mình tôi dấn thân, tuy nhiên thành công của loạt bài không chỉ đến từ nỗ lực của cá nhân mà còn là sự hỗ trợ từ tòa soạn, từ đồng nghiệp - những người đã quan tâm, động viên kịp thời để tôi vượt qua những trở ngại, khó khăn và cám dỗ.

Nhà báo điều tra phải làm thế nào để vượt qua chính mình khi rơi vào cám dỗ thưa anh?

Tôi hiểu những gian nan, thử thách và cả những cám dỗ mà bất kỳ ai theo đuổi mảng đề tài này cũng phải đối mặt. Đối với tôi, để vượt qua hoàn cảnh, vượt qua chính mình, vượt qua cám dỗ thì trong quá trình tác nghiệp, cần phải giữ vững bản lĩnh nghề nghiệp, đạo đức báo chí và tinh thần phục vụ bạn đọc, bảo vệ sự thật và lẽ phải.

Khi tiếp cận những vụ việc liên quan đến tiêu cực, tham nhũng hay lợi ích nhóm, nhà báo dễ bị lôi kéo, dụ dỗ bằng tiền bạc, quyền lợi hoặc những “đề nghị thỏa hiệp”... Muốn không để rơi vào cám dỗ, trước hết phải xác định rõ ranh giới giữa đúng - sai, lợi ích cá nhân - lợi ích cộng đồng, xã hội. Với tôi, sự minh bạch trong tác nghiệp, không để tiền bạc hay quyền lực làm thay đổi chính là cam kết “viết vì sự thật”. Đó là lá chắn vững chắc để vượt qua hoàn cảnh, vượt qua chính mình, vượt qua cám dỗ.

Theo anh, nhà báo điều tra thường đối diện với những rủi ro nào?

Từng dấn thân thực hiện nhiều đề tài điều tra, tôi hiểu những nguyên nhân khiến thể loại này ngày càng ít được lựa chọn, dù đây là một thể loại từng được xem là “hòn đá tảng” để phơi bày sự thật, đấu tranh với tiêu cực. Quá trình tác nghiệp cũng dễ gặp các rủi ro, nguy hiểm và có lẽ đây là một trong những yếu tố lớn nhất khiến nhà báo e ngại dấn thân vào mảng điều tra. Nhà báo điều tra thường phải đối mặt với những đối tượng phức tạp, thậm chí là các băng nhóm tội phạm. Họ có thể bị đe dọa, hành hung, hoặc phải chịu áp lực từ nhiều phía liên quan đến sự an toàn của bản thân và gia đình, đặc biệt khi "đụng chạm" vào những vấn đề nhạy cảm, có liên quan đến lợi ích nhóm. Mặc dù đã có những quy định của pháp luật về bảo vệ nhà báo, nhưng trên thực tế, sự hỗ trợ và bảo vệ nhà báo điều tra vẫn còn hạn chế. Khi xảy ra rủi ro, nhà báo luôn là người thiệt thòi nhất.

Anh có cho rằng người làm báo điều tra thời nay đang bị cô đơn?

Theo tôi, nhà báo làm điều tra chắc chắn có lúc cảm thấy cô đơn. Sự cô đơn này không chỉ đến từ việc thường phải tác nghiệp độc lập, một mình đối mặt với những khó khăn, nguy hiểm mà còn từ áp lực tâm lý. Quá trình điều tra phải giữ bí mật thông tin, không thể chia sẻ với nhiều người. Đôi khi còn phải đối mặt với sự nghi kỵ, hiểu lầm từ chính những người xung quanh. Ngoài ra, khi một phóng sự điều tra được công bố, nhà báo có thể phải hứng chịu những phản ứng trái chiều, thậm chí là sự công kích từ những đối tượng bị phanh phui. Trong thời điểm đó, họ có thể cảm thấy đơn độc trong cuộc chiến với tiêu cực, bảo vệ sự thật, lẽ phải.

Xin cảm ơn anh!

Minh Quang (thực hiện)