Nhà giáo Nhân dân Đinh Xuân Khoa: NCKH là đòn bẩy nâng cao chất lượng đào tạo

Giáo sư, Tiến sĩ Đinh Xuân Khoa, Ủy viên hội đồng giáo sư ngành Vật lý; nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Vinh; giảng viên cao cấp Khoa Vật lý, Trường Đại học Vinh là 1 trong 21 nhà giáo được phong tặng Nhà giáo Nhân dân năm 2024.

Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn trao danh hiệu Nhà giáo Nhân dân cho Giáo sư, Tiến sĩ Đinh Xuân Khoa. Ảnh: NTCC.

Với vai trò và vị trí trong ngành, Giáo sư, Tiến sĩ Đinh Xuân Khoa không ngừng cống hiến cho sự phát triển trong ngành Vật lý của đất nước. Trong suốt sự nghiệp giảng dạy, thầy tập trung vào nghiên cứu các công trình vật lý, cập nhật các kiến thức chuyên sâu trên thế giới truyền tải thành các bài giảng phù hợp đối với các thế hệ sinh viên, nghiên cứu sinh Việt Nam.

Chia sẻ với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Giáo sư, Tiến sĩ Đinh Xuân Khoa bày tỏ niềm vui mừng và tự hào khi được nhận danh hiệu cao quý Nhà giáo Nhân dân. Được Đảng và Nhà nước vinh danh là người có công trong sự nghiệp giáo dục và đào tạo là một vinh dự to lớn, nhưng thầy ý thức rằng vinh dự này thuộc về Trường Đại học Vinh – nơi thầy đã học tập và giảng dạy suốt hơn 40 năm qua.

“Phần thưởng này là sự ghi nhận dành cho hàng vạn sinh viên của tôi, những thầy cô giáo đang ngày đêm cống hiến thầm lặng trên khắp mọi miền Tổ quốc, từ vùng sâu, vùng xa đến biên giới, hải đảo. Họ chính là những nhà giáo nhân dân, hết lòng vì sự nghiệp trồng người. Vinh dự càng lớn, trách nhiệm càng cao. Tôi nguyện sẽ tiếp tục phấn đấu và truyền ngọn lửa yêu ngành, yêu nghề đến các thế hệ học sinh, sinh viên”, Giáo sư, Tiến sĩ Đinh Xuân Khoa khẳng định.

Hành trình hơn 40 năm với sự nghiệp giáo dục

Giáo sư, Tiến sĩ Đinh Xuân Khoa sinh năm 1960 tại xã Xuân Tường, huyện Thanh Chương, tỉnh Nghệ An; trực tiếp giảng dạy, công tác tại Trường Đại học Sư phạm Vinh (nay là Trường Đại học Vinh) từ năm 1981.

Giáo sư, Tiến sĩ, Nhà giáo Nhân dân Đinh Xuân Khoa. Ảnh: Trường Đại học Vinh.

Thầy Đinh Xuân Khoa đã trải qua một hành trình học tập và công tác đầy ý nghĩa. Thầy từng là nghiên cứu sinh tại Trường Đại học Sư phạm Vinh và thực tập sinh tại Trường Đại học Tổng hợp Warszawa, Ba Lan. Quãng thời gian này đã giúp thầy tiếp cận những tri thức tiên tiến từ các nhà khoa học uy tín trên thế giới. Từ đây, thầy nhận thức rằng người thầy trong thời đại toàn cầu hóa cần không ngừng làm mới cả kiến thức lẫn phương pháp giảng dạy để đáp ứng yêu cầu của kinh tế tri thức.

Sau khi trở về nước, thầy đảm nhận nhiều vị trí quan trọng như Trưởng bộ môn Vật lý đại cương và Trưởng khoa Vật lý. Trong suốt sự nghiệp, thầy luôn nỗ lực tìm tòi, áp dụng các phương pháp dạy học tích cực và cập nhật các hướng nghiên cứu mới nhằm truyền ngọn lửa đam mê cho các thế hệ học trò.

Thầy Đinh Xuân Khoa và đồng nghiệp thường xuyên lồng ghép các vấn đề chuyên sâu, mang tính thời sự cao của thế giới như làm lạnh nguyên tử bằng laser, điều khiển các tính chất quang của nguyên tử, và kìm quang học vào bài giảng. Những nội dung này được điều chỉnh phù hợp với trình độ của sinh viên, học viên và nghiên cứu sinh, giúp họ tiếp cận với tri thức hiện đại. Đến nay, thầy đã hướng dẫn thành công 11 nghiên cứu sinh bảo vệ luận án tiến sĩ, trong đó có 9 người kể từ khi thầy được phong danh hiệu Nhà giáo ưu tú.

Nhờ phương pháp làm việc khoa học và tiếp cận các vấn đề nghiên cứu mới, các nghiên cứu sinh do thầy hướng dẫn đã đạt nhiều thành tựu đáng tự hào. Nhiều luận án được công bố trên các tạp chí quốc tế uy tín thuộc danh mục WoS/Scopus trước khi bảo vệ và nhận được đánh giá cao từ hội đồng. Một số học trò của thầy đã được phong giáo sư, phó giáo sư, trở thành những chuyên gia uy tín trong nước và quốc tế.

Giáo sư, Tiến sĩ Đinh Xuân Khoa (thứ ba từ phải sang) cùng Hội đồng đào tạo Trường Đại học Vinh trao bằng tiến sĩ cho các nghiên cứu sinh. Ảnh: Trường Đại học Vinh.

Thầy Khoa tâm sự: "Tôi yêu nghề dạy học và luôn tìm thấy niềm vui trong mỗi giờ lên lớp. Tôi trân quý đồng nghiệp, tôn trọng học trò. Tôi học hỏi từ các thầy giáo mẫu mực, từ đồng nghiệp, và cả từ chính các học trò của mình."

Bên cạnh công tác giảng dạy, Giáo sư, Tiến sĩ Đinh Xuân Khoa còn tham gia biên soạn 7 giáo trình phục vụ đào tạo đại học và sau đại học, trong đó có 5 giáo trình được hoàn thành sau khi thầy được phong Nhà giáo Ưu tú. Thầy đã chủ trì biên soạn giáo trình "Làm lạnh các nguyên tử bằng laser" và tham gia viết sách chuyên khảo "Điều khiển các tính chất quang của nguyên tử bằng laser". Những tài liệu này góp phần hiện đại hóa chương trình đào tạo sau đại học và mở ra các hướng nghiên cứu mới trong chuyên ngành Quang học tại Trường Đại học Vinh.

Đặc biệt, Giáo sư, Tiến sĩ Đinh Xuân Khoa là người chủ trì xây dựng thành công phòng thí nghiệm Quang phổ tại Trường Đại học Vinh. Đây là phòng thí nghiệm đầu tiên và duy nhất tại Việt Nam có khả năng làm lạnh, bẫy và điều khiển tính chất quang của nguyên tử bằng laser. Phòng thí nghiệm này đã trở thành trung tâm nghiên cứu trọng điểm, không chỉ phục vụ cho đào tạo mà còn đóng góp quan trọng cho khoa học Quang học.

Năm 2015, đoàn chuyên gia của Bộ Khoa học và Công nghệ, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam đã đến tham quan phòng thí nghiệm. Cố Giáo sư, Viện sĩ Nguyễn Văn Hiệu đã đề xuất đưa công trình này vào phục vụ "Chương trình phát triển Vật lý Việt Nam đến năm 2020" và được Thủ tướng Chính phủ gia hạn đến năm 2025. Nhóm nghiên cứu do Giáo sư, Tiến sĩ Đinh Xuân Khoa chủ trì đã được giao hai nhiệm vụ khoa học công nghệ cấp Nhà nước, với kết quả nghiệm thu vượt trội so với mục tiêu đề ra.

Giáo sư, Tiến sĩ Đinh Xuân Khoa (thứ ba từ phải sang) cùng các cộng sự Ba Lan và các học trò tại Phòng thí nghiệm Quang phổ. Ảnh: Trường Đại học Vinh..

Với phương châm lấy nghiên cứu khoa học làm đòn bẩy nâng cao chất lượng đào tạo, Giáo sư, Tiến sĩ Đinh Xuân Khoa đã không ngừng triển khai các hoạt động nghiên cứu khoa học đầy tâm huyết. Từ khi được phong danh hiệu Nhà giáo Ưu tú, thầy đã chủ trì một đề tài cấp Nhà nước, hai đề tài hợp tác quốc tế song phương, một đề tài Quỹ NAFOSTED và tham gia chính trong ba đề tài cấp Nhà nước, hai đề tài cấp Bộ. Những dự án này không chỉ đóng góp cho khoa học mà còn giúp nhiều cán bộ trẻ, học viên và sinh viên tiếp cận và làm chủ các vấn đề nghiên cứu tiên tiến trong lĩnh vực Quang học hiện đại.

Ngoài ra, thầy Khoa đã triển khai mô hình đào tạo theo tiếp cận CDIO (Conceive - Design - Implement – Operate), "dạy học hỗn hợp" và "học tập đảo ngược", góp phần đổi mới căn bản giáo dục, đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế và thị trường lao động.

Tinh thần dám nghĩ, dám làm và dám chịu trách nhiệm để nâng cao chất lượng đào tạo

Từ năm 2013, nhận thấy yêu cầu đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục Việt Nam, thầy Đinh Xuân Khoa đã bắt tay vào nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn để thí điểm xây dựng chương trình đào tạo giáo viên Vật lý tại Trường Đại học Vinh theo các tiêu chuẩn quốc tế của CDIO. Đây là bước chuyển đổi từ phương thức đào tạo tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực người học, tập trung phát triển khả năng tự học, sự chủ động và các kỹ năng nghề nghiệp cần thiết, dựa trên bốn trụ cột giáo dục của UNESCO.

Mặc dù mô hình CDIO đã được vận dụng thành công cho các ngành kỹ thuật nhưng đây là lần đầu tiên được vận dụng cho đào tạo giáo viên ở Việt Nam. Sau 3 năm thí điểm và đúc rút kinh nghiệm với nhiều thành công nổi bật, Giáo sư, Tiến sĩ Đinh Xuân Khoa cùng các đồng nghiệp đã phát triển mô hình đào tạo theo tiếp cận CDIO cho tất cả các ngành học của Trường Đại học Vinh.

Từ năm 2018, với tầm nhìn đổi mới không ngừng, vị giáo sư tiếp tục nghiên cứu và áp dụng các mô hình dạy học tiên tiến như "dạy học hỗn hợp" (blended learning) và "học tập đảo ngược"(flipped learning). Những phương pháp này giúp người học chuyển từ tiếp cận thụ động sang chủ động, cho phép họ học tập mọi lúc, mọi nơi, nâng cao kỹ năng cần thiết để thích nghi với bối cảnh hiện đại hóa giáo dục và hội nhập quốc tế.

Nhờ sự chuẩn bị kỹ lưỡng từ triết lý đào tạo đến cách xây dựng và vận hành chương trình, các hoạt động đổi mới đào tạo tại Trường Đại học Vinh đã lan tỏa mạnh mẽ, trở thành niềm tin và động lực lớn cho đội ngũ giảng viên và sinh viên. Đối với cán bộ, giảng viên nhà trường, đổi mới đào tạo theo tiếp cận CDIO không chỉ là một phương pháp mà còn là kim chỉ nam để đáp ứng những yêu cầu của cách mạng công nghiệp 4.0 và hiện đại hóa đất nước.

Giáo sư, Tiến sĩ Đinh Xuân Khoa chia sẻ: "Nếu có một kim chỉ nam trong sự nghiệp của tôi, đó là tình yêu nghề, sự tận tụy và dấn thân trong giảng dạy, nghiên cứu khoa học và công tác. Đó còn là tinh thần dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm, cùng sự sẻ chia, gắn bó với đồng nghiệp”.

Theo thầy Khoa, phẩm chất của người thầy là trung thực, nhân văn, nhân ái, bao dung, nghiêm khắc và kính trọng. Trong thời đại ngày nay, phẩm chất đó cần gắn liền với kỹ năng số, công nghệ số và các phương pháp dạy học hiện đại.

"Hãy yêu nghề, yêu trẻ và nỗ lực không ngừng. Hãy hòa mình vào dòng chảy đổi mới của đất nước, góp phần xây dựng một nền giáo dục tiên tiến, hiện đại, đưa Việt Nam sánh vai với các cường quốc năm châu như mong ước của Chủ tịch Hồ Chí Minh", Nhà giáo Nhân dân Đinh Xuân Khoa bày tỏ.

Hành trình đổi mới và cống hiến của Giáo sư, Tiến sĩ Đinh Xuân Khoa không chỉ mang lại những thay đổi đột phá cho Trường Đại học Vinh mà còn lan tỏa tinh thần học hỏi, sáng tạo và đổi mới đến mọi người, góp phần quan trọng cho sự nghiệp giáo dục và phát triển đất nước.

Thùy Trang