Nhà lãnh đạo có nhiều cống hiến to lớn cho sự nghiệp cách mạng của Đảng và dân tộc

Nhà tưởng niệm đồng chí Phan Văn Khỏe tại ấp Mỹ Bình, xã Mỹ Hạnh Đông, TX. Cai Lậy. Ảnh: VĂN THẢO

Đồng chí Phan Văn Khỏe sinh năm 1901 ở làng Mỹ Hạnh Đông, quận Cai Lậy, tỉnh Mỹ Tho (nay là xã Mỹ Hạnh Đông, TX. Cai Lậy, tỉnh Tiền Giang). Đồng chí là con thứ tư trong gia đình nông dân nghèo, đông con. Bản thân đồng chí ham học hỏi, đọc nhiều sách báo và hay tìm hiểu các vấn đề đang diễn ra trong xã hội, nên đồng chí có vốn kiến thức sâu rộng hơn trình độ học vấn của mình.

Năm 1928, đồng chí là hội viên Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên xã Mỹ Hạnh Đông. Đầu năm 1930, khi Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên thành Chi bộ An Nam cộng sản Đảng thì đồng chí là người đảng viên đầu tiên của quận Cai Lậy.

Cuối tháng 4-1930, Tỉnh ủy lâm thời Mỹ Tho phân công đồng chí phụ trách hoạt động cách mạng ở quận Cai Lậy. Đầu năm 1933, đồng chí được bổ sung vào Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Mỹ Tho. Cuối năm 1933, đồng chí được chỉ định làm Phó Bí thư Tỉnh ủy Mỹ Tho, tập trung thực hiện nhiệm vụ củng cố tổ chức, phát triển lực lượng và chuẩn bị cao trào đấu tranh mới.

Ngày 1-5-1936, đồng chí lãnh đạo cuộc đấu tranh của gần 500 đồng bào các xã vùng Mỹ Hạnh Đông kéo ra chợ Cai Lậy đòi dân sinh, dân chủ. Cuộc đấu tranh giành thắng lợi và gây tiếng vang khắp tỉnh Mỹ Tho. Cuối năm 1936, đồng chí là Xứ ủy viên Nam kỳ, phụ trách phong trào cách mạng các tỉnh Trung Nam kỳ. Tháng 3-1940, Xứ ủy Nam kỳ đề ra chủ trương phát động cuộc khởi nghĩa vũ trang, giành chính quyền về tay nhân dân. Lúc này, đồng chí là Xứ ủy viên phụ trách các tỉnh ủy miền Trung Nam kỳ.

Theo yêu cầu của đồng chí Võ Văn Tần, Bí thư Xứ ủy, đồng chí đã tham gia soạn thảo và cùng Thường vụ Xứ ủy thông qua Đề cương chuẩn bị bạo động tại Hội nghị Xứ ủy họp vào tháng 4-1940 tại Bến Lức, tỉnh Tân An (nay là tỉnh Long An). Sau Hội nghị, đồng chí đã triển khai Nghị quyết Trung ương 6 và Đề cương chuẩn bị bạo động đến các tỉnh thuộc địa bàn mình phụ trách.

Riêng tỉnh Mỹ Tho, dưới sự chỉ đạo trực tiếp của đồng chí với cương vị Bí thư Tỉnh ủy, các quận ủy trong tỉnh Mỹ Tho được củng cố, nơi chưa đủ điều kiện thành lập như Chợ Gạo thì thành lập Quận ủy lâm thời để lãnh đạo phong trào. Đồng chí còn được Xứ ủy trực tiếp giao nhiệm vụ chỉ đạo thiết kế lá cờ Mặt trận (Quốc kỳ nước ta hiện nay).

Tháng 7-1940, tại xã Tân Hương, quận Châu Thành, tỉnh Mỹ Tho, Hội nghị Xứ ủy Nam kỳ thông qua Cờ đỏ sao vàng 5 cánh do chính đồng chí trực tiếp chỉ đạo và tham gia thiết kế. Với vai trò là Ủy viên Thường vụ Xứ ủy, Bí thư Tỉnh ủy Mỹ Tho, đồng chí trực tiếp chỉ đạo cuộc khởi nghĩa giành chính quyền ở tỉnh Mỹ Tho.

Từ nửa đêm 22 đến rạng ngày 23-11-1940, cuộc khởi nghĩa ở Mỹ Tho bùng nổ. Dưới sự chỉ đạo của Ủy ban khởi nghĩa, hàng chục ngàn quần chúng nhân dân với băng cờ, khẩu hiệu, đèn đuốc sáng trời đồng loạt nổi dậy, chiếm các đồn bót, trụ sở, giải tán chính quyền địch ở cơ sở, Ủy ban khởi nghĩa tuyên bố chính quyền về tay nhân dân, hủy bỏ toàn bộ các thứ tô thuế bất hợp lý và thành lập Tòa án nhân dân tiến hành xét xử bọn ác ôn, có nợ máu với nhân dân.

Lần đầu tiên, lá cờ đỏ sao vàng năm cánh được treo trên ngọn cây bàng tại đình Long Hưng (nay thuộc xã Long Hưng, huyện Châu Thành, tỉnh Tiền Giang) và tấm biểu ngữ có dòng chữ “Việt Nam Dân chủ Cộng hòa quốc” xuất hiện trước cổng đình - trụ sở của Ủy ban khởi nghĩa tỉnh Mỹ Tho.

Trong khi cuộc khởi nghĩa đang diễn ra quyết liệt, ngay ngày 23-11-1940, đồng chí Phan Văn Khỏe và các đồng chí trong Ban Thường vụ Tỉnh ủy Mỹ Tho chỉ đạo chuyển Ủy ban khởi nghĩa các cấp thành chính quyền nhân dân; cũng trong ngày hôm đó, chính quyền cách mạng tỉnh Mỹ Tho được thành lập, do đồng chí Phan Văn Khỏe, Ủy viên Thường vụ Xứ ủy Nam kỳ, Bí thư Tỉnh ủy, Trưởng ban Khởi nghĩa tỉnh Mỹ Tho làm Chủ tịch.

Đây là địa phương đầu tiên trong cả nước đã thành lập được chính quyền cách mạng của nhân dân ở cấp tỉnh; đồng thời, thay mặt cho chính quyền cách mạng tỉnh Mỹ Tho, đồng chí đã chỉ đạo thành lập Tòa án nhân dân tỉnh. Đây là lần đầu tiên ở Nam kỳ một tòa án nhân dân cấp tỉnh đã được thành lập.

Đầu năm 1941, với chức vụ là Bí thư Xứ ủy Nam kỳ, đồng chí Phan Văn Khỏe đã lãnh đạo khôi phục hệ thống tổ chức Đảng. Giữa năm 1941, trên đường công tác, đồng chí bị giặc bắt, sau đó đày ra Côn Đảo. Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công, đồng chí trở về tiếp tục công tác ở tỉnh Mỹ Tho, được Xứ ủy Nam bộ cử làm Đặc phái viên của Xứ ủy và Liên Tỉnh ủy miền Trung Nam bộ.

TẤM GƯƠNG KIÊN TRUNG, BẤT KHUẤT CỦA NGƯỜI CHIẾN SĨ CỘNG SẢN

Ngày 11-7-1941, trên đường đi công tác, đồng chí Phan Văn Khỏe bị địch bắt, chuyển về Cai Lậy. Địch nhận ra đồng chí là Bí thư Xứ ủy Nam kỳ nên chúng dùng mọi cực hình tra tấn dã man hòng khuất phục đồng chí. Nhưng địch thất bại, chúng kết án đồng chí tử hình, sau đó, do đồng chí kháng án, nên hạ xuống chung thân, đày ra nhà tù Côn Đảo.

Tại nhà tù, đồng chí mang số tù: C.10018. Trong thời gian bị giam cầm, đồng chí nhận được tin con trai cả của đồng chí cũng rơi vào tay giặc, bị tra tấn đến chết tại bót cảnh sát Catinat ở Sài Gòn; rồi lại được tin người em ruột cũng bị bắt đày ra Côn Đảo, đã vĩnh viễn nằm lại nơi đây. Tuy nhiên, những nỗi đau đó đã không làm đồng chí gục ngã.

Dù bị giam cầm cố và bị tra tấn cực hình nhưng đồng chí đã giữ vững khí tiết cách mạng, không ngừng đấu tranh, chống áp bức, khủng bố của kẻ địch ngay trong nhà lao. Trong tù, đồng chí góp phần cùng tổ chức đảng chỉ đạo cứu tế tù nhân, đấu tranh chống chế độ giam cầm hà khắc của địch và tham gia nhiều khóa huấn luyện chính trị bí mật do tổ chức đảng tổ chức với một niềm tin trở về với quê hương, với cách mạng, tiếp tục cuộc khởi nghĩa mới.

Ngày 7-3-1946, trên đường công tác, đồng chí bị giặc bắt. Chúng tra tấn đồng chí hết sức dã man. Không thể khuất phục, ngay trong đêm đó, bọn giặc đã thủ tiêu đồng chí ở gò Bà Đội Phận (nay là khu phố 1, phường 4, TX. Cai Lậy, tỉnh Tiền Giang).

NHƯ NGỌC (tổng hợp)