Nhà nước cần đi trước 'mở đường' cho tư nhân đầu tư điện hạt nhân cỡ nhỏ

Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh, đoàn ĐBQH tỉnh Lâm Đồng. Ảnh: Media Quốc hội.

Tại dự thảo, Chính phủ đề xuất bổ sung quy định về khuyến khích doanh nghiệp, tư nhân tham gia nghiên cứu, đầu tư phát triển điện hạt nhân mô-đun nhỏ (SMR).

Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (Đoàn ĐBQH tỉnh Lâm Đồng) cho rằng, Việt Nam đang bước vào giai đoạn chuyển đổi năng lượng sâu rộng, trong khi yêu cầu về an ninh năng lượng, giảm phát thải và duy trì tăng trưởng ở mức cao ngày càng trở nên cấp thiết. Những thách thức này đòi hỏi phải có những lựa chọn chiến lược dài hạn, trong đó điện hạt nhân mô-đun nhỏ (SMR) là một hướng đi đáng cân nhắc và phù hợp với điều kiện Việt Nam.

Đại biểu nêu kinh nghiệm quốc tế, trên thế giới, SMR không còn là câu chuyện thí điểm, nhiều quốc gia đã thương mại hóa hoặc đang đi rất nhanh như: Mỹ, Canada, Pháp và Anh... Một số quốc gia châu Á có điều kiện tương đồng với Việt Nam cũng đang lựa chọn SMR cho các khu vực hạ tầng yếu, hải đảo, vùng sâu, vùng xa. Điểm chung là không đặt gánh nặng đầu tư lên duy nhất Nhà nước, mà huy động các tập đoàn năng lượng, công nghiệp chế tạo, công nghệ môi trường cùng tham gia.

Từ thực tế đó, đại biểu Trịnh Thị Tú Anh bày tỏ quan điểm đồng tình với quy định khuyến khích doanh nghiệp khu vực nhà nước và tư nhân tham gia nghiên cứu, đầu tư phát triển điện hạt nhân mô-đun nhỏ như trong dự thảo, bởi đã mở ra một cơ chế linh hoạt hơn rất nhiều so với cách tiếp cận truyền thống.

"Điện hạt nhân trước đây gần như chỉ do Nhà nước đảm nhận, quy mô dự án lớn, thời gian đầu tư dài và yêu cầu kỹ thuật rất cao. Với SMR, cách tiếp cận mới cho phép huy động sáng tạo kỹ thuật, tăng khả năng nội địa hóa và chủ động công nghệ," theo đại biểu phân tích.

Tuy nhiên, đại biểu Trịnh Thị Tú Anh cho rằng, phát triển SMR phải đi kèm với điều kiện: An toàn - trách nhiệm - minh bạch. Điện hạt nhân luôn đòi hỏi những tiêu chuẩn cao nhất về an toàn, an ninh và quản lý rủi ro. Việc khuyến khích doanh nghiệp tham gia không có nghĩa là "mở cửa hoàn toàn".

Từ đó, đại biểu kiến nghị, một là, cần xây dựng khung pháp lý riêng cho SMR, bao gồm cấp phép thiết kế, thẩm định công nghệ, giám sát vận hành và kiểm soát chất thải phóng xạ.

Hai là, yêu cầu năng lực tài chính, năng lực công nghệ, và trách nhiệm môi trường rõ ràng đối với mọi doanh nghiệp tham gia, bảo đảm Nhà nước giữ vai trò kiểm soát cuối cùng.

Ba là, triển khai thận trọng, có lộ trình, bắt đầu từ dự án nghiên cứu – thử nghiệm – trình diễn, đánh giá kỹ tác động xã hội và môi trường, lấy ý kiến cộng đồng một cách minh bạch.

"Khuyến khích không phải là buông lỏng, mà là tạo hành lang để những chủ thể có năng lực thực sự phát triển công nghệ mới, trong khi Nhà nước giữ vai trò điều tiết và giám sát tối cao," đại biểu Trịnh Thị Tú Anh nhấn mạnh.

Đại biểu Nguyễn Thị Lan, Đoàn ĐBQH TP Hà Nội. Ảnh: Media Quốc hội.

Cùng quan điểm, đại biểu Nguyễn Thị Lan - Đoàn ĐBQH TP Hà Nội cũng cho rằng việc lựa chọn hình thức đầu tư SMR là phù hợp, nhưng chưa thể kỳ vọng SMR mang lại hiệu quả kinh tế cao trong ngắn hạn bởi chủ yếu phục vụ nghiên cứu, đào tạo nhân lực và từng bước làm chủ công nghệ hạt nhân.

"Sẽ khó thu hút tư nhân đầu tư khi suất đầu tư lớn, thời gian thu hồi vốn dài và rủi ro cao. Vì vậy, đại biểu đề nghị giai đoạn đầu phát triển loại hình năng lượng này cần có vai trò dẫn dắt của Nhà nước.

Khi Việt Nam đủ kinh nghiệm, kiểm soát tốt an toàn, hoàn thiện pháp lý và làm chủ công nghệ cốt lõi thì hoàn toàn có thể từng bước mở rộng quy mô để thu hút doanh nghiệp tư nhân tham gia đầu tư," đại biểu Lan nêu.

Đại biểu Nguyễn Hải Nam - Đoàn ĐBQH TP Huế. Ảnh: Media Quốc hội.

Đột phá cơ chế cho phát triển điện gió ngoài khơi và hạ tầng truyền tải

Góp ý vào dự thảo luật, đại biểu Nguyễn Hải Nam - Đoàn ĐBQH TP Huế cho rằng để phấn đấu đạt tăng trưởng kinh tế hơn 10% từ năm 2026, nhu cầu phát triển năng lượng, đặc biệt điện là rất lớn. Trong đó, điện gió ngoài khơi là trụ cột quan trọng, song còn gặp nhiều vướng mắc pháp lý cần tháo gỡ.

Đại biểu nêu 5 lý do then chốt cho thấy Việt Nam cần nhanh chóng xây dựng và phát triển điện gió ngoài khơi, gồm: Tiềm năng gió ngoài khơi lớn; bảo đảm an ninh năng lượng; thực hiện cam kết NetZero; thúc đẩy kinh tế biển xanh và an ninh-quốc phòng; hình thành ngành công nghiệp mới, phát triển chuỗi cung ứng trong nước và xuất khẩu.

Tuy nhiên, theo đại biểu, lĩnh vực này đang đối mặt 5 nhóm khó khăn lớn: Quy hoạch không gian biển chưa được phê duyệt; thiếu cơ chế giá điện dài hạn, hấp dẫn; thiếu hướng dẫn giao và cho thuê khu vực biển; chưa có tiêu chí lựa chọn nhà đầu tư; phân cấp thẩm quyền thẩm định và chấp thuận chủ trương đầu tư còn vướng.

Để tạo đột phá, đại biểu đề nghị hoàn thiện khung pháp lý, khẩn trương phê duyệt quy hoạch đồng bộ; ban hành quy định rõ ràng về giao/cho thuê mặt biển; xây dựng cơ chế giá điện phù hợp và hợp đồng mua bán điện có điều khoản bảo đảm rủi ro.

Đồng thời, thiết lập quy trình lựa chọn nhà đầu tư minh bạch; phát triển chuỗi cung ứng và nguồn nhân lực, đồng thời có cơ chế tín dụng xanh để hỗ trợ nội địa hóa thiết bị.

Bộ trưởng Công Thương Nguyễn Hồng Diên. Ảnh: Media Quốc hội.

Giải trình sau đó, Bộ trưởng Công Thương Nguyễn Hồng Diên cho biết, dự thảo nghị quyết được chỉnh lý theo hướng như quy định điều kiện cụ thể năng lực tài chính của doanh nghiệp, đề xuất hồ sơ chủ trương đầu tư dự án điện ngoài khơi, phát triển điện hạt nhân mô đun nhỏ.

Về điện gió ngoài khơi, Bộ trưởng nêu rõ, chính sách pháp luật hiện nay đã tương đối đầy đủ; khung giá đã ban hành từ tháng 6/2020, quy định cụ thể theo từng vùng. Việt Nam có tiềm năng rất lớn với hơn 3.000km bờ biển nhưng đây là loại hình năng lượng hoàn toàn mới, lại gắn với yếu tố an ninh quốc gia trên biển.

Bộ trưởng lưu ý đất nước trải dài và chỉ có một lối ra biển, nếu phát triển đồng loạt điện gió ngoài khơi thì cần tính toán xử lý tình huống phức tạp có thể phát sinh, nhất là trong tương lai các yếu tố bên ngoài tham gia rất lớn.

Quan điểm của Chính phủ là làm từng bước, thận trọng, vừa khai thác tiềm năng, vừa rút kinh nghiệm để bảo đảm an toàn và bền vững, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên nhấn mạnh.

Bộ trưởng Diên cam kết sau khi Quốc hội thông qua dự thảo nghị quyết này, Chính phủ sẽ chỉ đạo cho các bộ, ngành có cơ chế kiểm soát, đảm bảo lợi ích, an ninh quốc gia.

Quốc hội dự kiến biểu quyết thông qua dự thảo Nghị quyết về cơ chế, chính sách phát triển năng lượng quốc gia 2026-2030 vào chiều ngày 11/12.

Kiều Chinh