'Nhà trường phải là môi trường văn hóa thực sự'

Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam trò chuyện với thầy và trò Trường THPT Tây Ninh trong lần thăm và làm việc tại Tây Ninh năm 2019. Ảnh tư liệu

Giáo dục ở nhà trường, xã hội là những môi trường giáo dục rất quan trọng, nhưng chỉ phát huy một cách có hiệu quả khi lấy giáo dục gia đình làm cơ sở. Tuy nhiên, việc giáo dục học sinh trong một số gia đình hiện nay còn nhiều bất cập; sự đa dạng, phức tạp, tác động nhiều chiều của môi trường mạng; sự thiếu đồng bộ trong nhận thức của xã hội, việc đầu tư chưa đúng mức (nhân sự, kinh phí, giải pháp…) của các cơ sở giáo dục, các cấp quản lý; công tác truyền thông chính thống còn nhiều hạn chế... tác động không ít đến văn hóa học đường.

XÂY DỰNG NHÂN CÁCH CHO HỌC SINH

Theo Giáo sư, Viện sĩ Phạm Minh Hạc (nguyên Bộ trưởng Bộ Giáo dục), văn hóa học đường là “hệ thống các chuẩn mực, giá trị giúp cán bộ quản lý nhà trường, thầy cô giáo, các vị phụ huynh, học sinh, sinh viên có các cách thức suy nghĩ, tình cảm, hành động tốt đẹp”.

Trường học là nơi giáo dục, đào tạo, bồi dưỡng con người đáp ứng yêu cầu của xã hội, vì thế, nhà trường trước hết phải là môi trường văn hóa thực sự. Như vậy, nói đến văn hóa học đường là nói đến cách xử sự, giao tiếp văn minh, lịch sự, thân thiện giữa học sinh với học sinh, giữa học sinh với thầy, cô giáo; ý thức, thái độ của học sinh trong giờ học, sự lĩnh hội kiến thức môn học; cách phát ngôn, ăn mặc của giáo viên, học sinh trong giờ học cũng như ngoài giờ; hành vi, thái độ ứng xử trước mọi tình huống diễn ra trong và ngoài nhà trường.

Nội dung của văn hóa học đường rất phong phú, song, có thể tóm tắt thành ba vấn đề cơ bản: Đó là xây dựng cơ sở vật chất trường học khang trang, đạt chuẩn; xây dựng môi trường giáo dục trong nhà trường, trong ký túc xá hay nhà trọ, ở gia đình, nơi công cộng; xây dựng “văn hóa ứng xử”, “văn hóa giao tiếp”.Tác dụng tích cực của văn hóa học đường là xây dựng nhân cách cho học sinh, chống lại lối sống tiêu cực. Chính vì thế, mỗi nhà trường cần có văn hóa học đường của mình. Nói cách khác, văn hóa học đường là một môi trường rất quan trọng để rèn luyện nhân cách và giáo dục thế hệ trẻ sống có hoài bão, có lý tưởng cao đẹp.

Phó Thủ tướng Chính phủ Vũ Đức Đam với học sinh Trường THPT Tây Ninh (ảnh chụp năm 2019)

Đây là nhiệm vụ trọng tâm, cấp thiết và thường xuyên của ngành Giáo dục, đặc biệt trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay. Công cuộc đổi mới “căn bản, toàn diện” giáo dục và đào tạo theo Nghị quyết 29-NQ/TW của Trung ương là một nhiệm vụ quan trọng, nhằm tạo điều kiện cho học sinh phát triển phẩm chất và năng lực, đáp ứng yêu cầu giáo dục toàn diện nhân cách cho học sinh. Nội dung này đã và đang đặt ra yêu cầu cho ngành Giáo dục phải xây dựng môi trường tốt cả về vật chất lẫn tinh thần.

Đây thực sự là một cuộc cách mạng đậm chất văn hóa, đòi hỏi sự tham gia, vào cuộc quyết liệt của toàn xã hội, từ tế bào nhỏ nhất là gia đình đến sự đồng thuận của dư luận xã hội, sự tôn vinh các giá trị lao động đích thực mà kết quả sự tiến bộ của học sinh quan trọng hơn sự thành đạt về bằng cấp. Đó cũng chính là những nội dung cốt lõi của văn hóa học đường hiện nay.

“PHÒNG VỆ” TRƯỚC MẶT TRÁI CỦA MẠNG XÃ HỘI

Tiến sĩ Vương Thị Phương Hạnh (Viện Khoa học giáo dục Việt Nam) cùng nhóm cộng sự nhìn nhận, bên cạnh đại đa số học sinh có kiến thức rộng, nhanh nhạy trong nắm bắt thông tin, quý trọng thầy cô, đoàn kết với bạn bè, sống có kỷ cương, không ngừng phấn đấu vươn lên trong học tập và cuộc sống thì vẫn còn một bộ phận không nhỏ học sinh ứng xử thiếu văn hóa như nói tục, chửi bậy, thô lỗ, kết bè kết phái, gây gổ, đánh nhau... Tình trạng bạo lực học đường không chỉ diễn ra ở thành thị mà còn ở nông thôn, không chỉ ở học sinh nam mà ở cả học sinh nữ; gây hậu quả đáng tiếc và tác động xấu đến môi trường giáo dục.

Một bộ phận học sinh có biểu hiện thờ ơ, vô cảm, buông thả, thiếu trách nhiệm với cha mẹ, thầy cô, bạn bè và với chính bản thân nên chây lười trong học tập, sa vào các thú vui không lành mạnh, các trò chơi điện tử, sống trong thế giới ảo của mạng xã hội, khép mình với thực tiễn cuộc sống xung quanh. Có bộ phận học sinh tâm sinh lý phát triển sớm, quan niệm tình yêu gắn liền với tình dục đã để lại những hậu quả khó lường.

Ngày nay, đa số học sinh được tiếp cận, hòa nhập với thời đại chuyển đổi số, công nghệ 4.0 và chịu nhiều chi phối, ảnh hưởng trực tiếp từ mạng xã hội. Bên cạnh những tiện ích do internet mang lại thì mặt trái của nó là không hề nhỏ, vẫn còn một bộ phận học sinh chưa đủ kiến thức, lười biếng tìm hiểu, cập nhật, nắm bắt kịp thời các thông tin chính thống, không ngần ngại đưa ra các phát ngôn có tính kích động để tăng độ “nóng” cho các thông tin, sự kiện đang được dư luận quan tâm.

Học sinh tham gia kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2022.

Có nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan dẫn đến thực trạng trên nhưng có thể nhận thấy, do việc giáo dục học sinh trong một số gia đình hiện nay còn nhiều bất cập; sự đa dạng, phức tạp, tác động nhiều chiều của môi trường mạng; sự thiếu đồng bộ trong nhận thức của xã hội, việc đầu tư chưa đúng mức (nhân sự, kinh phí, giải pháp…) của các cơ sở giáo dục, các cấp quản lý; công tác truyền thông chính thống còn nhiều hạn chế.

Ở trường phổ thông, giáo dục giá trị cho học sinh là nhiệm vụ quan trọng nhằm tạo nền tảng căn bản của nhân cách làm “kim chỉ nam” cho mọi hành động của các em. Giáo dục giá trị nói chung và giáo dục giá trị văn hóa nói riêng không phải là giảng dạy về các giá trị mà là bồi dưỡng ý thức giá trị, khơi gợi, đánh thức ở cá nhân học sinh cách nhìn nhận, đánh giá riêng của mình về cái đúng, cái tốt, cái đẹp… với các sự việc, hành động của chính mình và người khác.

Do đó, trong giai đoạn thực hiện đổi mới giáo dục và triển khai Chương trình giáo dục phổ thông năm 2018, trong bối cảnh toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế, khi xã hội đang có những dấu hiệu xuống cấp về văn hóa và đạo đức, vấn đề trước tiên là phải xác định được hệ giá trị văn hóa cần hình thành ở học sinh, từ đó xây dựng mô hình giáo dục, nội dung và phương pháp giáo dục phù hợp, nhằm khắc phục tình trạng nhiều học sinh biết về giá trị văn hóa nhưng không hành động theo chuẩn giá trị văn hóa do nhận thức chưa được chuyển thành niềm tin.

Chương trình giáo dục phổ thông năm 2018 tổng thể đã đặt ra 5 phẩm chất và 10 năng lực chung không thể thiếu, cần được hình thành và phát triển ở tất cả học sinh, theo cách hiểu phẩm chất cùng với năng lực tạo nên nhân cách con người, để có tài thì phải có đức và ngược lại, thiếu tài đức thì cũng không trọn vẹn.

Việt Đông