Nhận cổ tức bằng chứng khoán có thể phải nộp thuế luôn

Tại dự thảo sửa đổi Nghị định 126, Bộ Tài chính kiến nghị bổ sung quy định khấu trừ, kê khai và nộp thuế thu nhập cá nhân ngay tại thời điểm cá nhân nhận cổ tức, thưởng bằng chứng khoán, thay vì trì hoãn tới thời điểm chuyển nhượng như hiện hành.

Theo cơ quan soạn thảo, quy định hiện tại khiến thời điểm nộp thuế bị kéo dài, ảnh hưởng tới hiệu quả quản lý thuế và làm chậm quá trình thu ngân sách nhà nước. Việc chưa đánh thuế ngay khi phát sinh thu nhập thực tế cũng khiến tài sản, thu nhập của cổ đông, đặc biệt là cổ đông lớn, cổ đông chiến lược - gia tăng nhưng chưa bị điều tiết kịp thời.

Hiện nay, cổ tức đang được chi trả dưới nhiều hình thức như tiền mặt, cổ phiếu hoặc ghi tăng vốn góp. Với cổ tức tiền mặt, nghĩa vụ thuế được thực hiện ngay tại thời điểm chi trả. Tuy nhiên, cổ tức hoặc thưởng bằng cổ phiếu chỉ bị đánh thuế khi chuyển nhượng, dẫn tới việc nhiều cá nhân chưa phải nộp thuế trong thời gian dài do không phát sinh giao dịch.

Bộ Tài chính nhận định, điều này tiềm ẩn rủi ro thất thu thuế và làm tăng gánh nặng theo dõi cho cơ quan quản lý. Việc thay đổi thời điểm tính thuế sẽ giúp tăng tính chủ động cho ngân sách, minh bạch hóa dòng thu nhập từ đầu tư vốn và đảm bảo công bằng giữa các hình thức chi trả cổ tức.

Dữ liệu từ ngành thuế cho thấy, giai đoạn 2016–2024, tổng số thuế thu nhập cá nhân từ đầu tư vốn đã kê khai đạt gần 52.000 tỷ đồng, trong đó thuế từ cổ tức, thưởng bằng cổ phiếu chỉ chiếm khoảng 1.318 tỷ đồng – tương đương 2,54%.

Cùng thời gian này, theo Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ Chứng khoán Việt Nam, tổng lượng cổ phiếu mà cá nhân nhận được từ cổ tức, thưởng lên tới 34,84 tỷ đơn vị. Nếu toàn bộ số cổ phiếu này được chuyển nhượng với giá tính theo mệnh giá 10.000 đồng và áp thuế suất 5%, số thuế phải nộp ước tính lên tới 17.240 tỷ đồng.

Như vậy, số thuế thực nộp hiện mới chỉ bằng 8% mức tiềm năng. Khoảng chênh lệch này được đánh giá là hệ quả trực tiếp từ việc hoãn thời điểm nộp thuế tới khi chuyển nhượng, dẫn tới việc phát sinh nghĩa vụ thuế nhưng không được ghi nhận ngay.

Kinh nghiệm quốc tế cũng cho thấy nhiều quốc gia đã áp dụng cơ chế khấu trừ thuế tại nguồn với cổ tức bằng chứng khoán. Tại Thái Lan, thuế thu nhập cá nhân với cổ tức là 10% và được trừ ngay khi chi trả. Ấn Độ cũng đánh thuế 10% với phần cổ tức vượt 5.000 Rupee, do tổ chức phát hành thực hiện khấu trừ tại nguồn.

Bộ Tài chính cho rằng, việc thống nhất nguyên tắc khấu trừ thuế tại thời điểm phát sinh thu nhập sẽ phù hợp với thông lệ quốc tế, đảm bảo tính công bằng giữa các hình thức phân phối cổ tức, đồng thời hỗ trợ cơ quan thuế quản lý hiệu quả hơn.

Thành Nam