Nhận diện rủi ro đối với phụ nữ và trẻ em gái trong tiêu dùng số?

Hưởng ứng “Tháng hành động vì bình đẳng giới và phòng ngừa, ứng phó với bạo lực trên cơ sở giới năm 2025”, việc nhìn nhận đầy đủ hơn những nguy cơ, thách thức đối với phụ nữ và trẻ em gái trong hoạt động tiêu dùng, đồng thời rà soát, phát huy hiệu quả các quy định pháp luật, cơ chế, chính sách bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của nhóm đối tượng này có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Đây không chỉ là yêu cầu thực thi cam kết về bình đẳng giới và quyền con người, mà còn là điều kiện để xây dựng môi trường tiêu dùng an toàn, văn minh, lấy người tiêu dùng làm trung tâm.

Với yêu cầu thực tế đó, Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia đưa ra một số thông tin, nhận diện về hạn chế của phụ nữ và trẻ em gái trong hoạt động tiêu dùng trên nền tảng số.

Khoảng cách số và bất bình đẳng trên không gian mạng

Theo Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia, mặc dù hạ tầng số và các dịch vụ trực tuyến ngày càng phổ biến, song không phải phụ nữ và trẻ em gái nào cũng có cơ hội và khả năng tiếp cận bình đẳng. Phụ nữ ở khu vực nông thôn, miền núi, vùng sâu, vùng xa, lao động nhập cư hoặc phụ nữ nghèo thường thiếu thiết bị công nghệ, đường truyền internet ổn định, cũng như kỹ năng sử dụng nền tảng số. Điều này khiến họ khó tiếp cận thông tin chính thống, cảnh báo rủi ro, hướng dẫn tiêu dùng an toàn, từ đó dễ lệ thuộc vào thông tin truyền miệng hoặc quảng cáo thiếu kiểm chứng.

Mặc dù hạ tầng số và các dịch vụ trực tuyến ngày càng phổ biến, song không phải phụ nữ và trẻ em gái nào cũng có cơ hội và khả năng tiếp cận bình đẳng. Ảnh minh họa

Đối với trẻ em gái, việc tham gia môi trường số thường thông qua thiết bị của cha mẹ hoặc người thân, trong khi các em chưa được trang bị đầy đủ kiến thức và kỹ năng nhận diện rủi ro. Hoạt động tiêu dùng số của trẻ em gái như mua ứng dụng, vật phẩm trong trò chơi, đăng ký dịch vụ trực tuyến, nhiều khi diễn ra mà không có sự giám sát chặt chẽ hoặc định hướng kịp thời của người lớn. Khoảng cách số này làm gia tăng nguy cơ bất bình đẳng trong khả năng tiếp cận cơ hội tiêu dùng an toàn và lành mạnh.

Trong kỷ nguyên số, phụ nữ và trẻ em gái không chỉ là người tiêu dùng hàng hóa, dịch vụ, mà còn là mục tiêu của nhiều hành vi vi phạm pháp luật và chuẩn mực đạo đức trên môi trường mạng. Tình trạng quấy rối, xúc phạm danh dự, phát tán hình ảnh riêng tư, bôi nhọ trên các nền tảng số gây tổn thương nghiêm trọng về tâm lý, khiến nhiều phụ nữ e ngại tham gia các hoạt động trực tuyến, kể cả mua sắm và giao dịch.

Không ít mô hình lừa đảo, tín dụng “đen” trá hình, đầu tư online, gói “làm đẹp cấp tốc”, “giảm cân thần tốc”, thực phẩm chức năng, mỹ phẩm không rõ nguồn gốc… được quảng cáo dày đặc, khai thác tâm lý tự ti hoặc mong muốn hoàn thiện bản thân của phụ nữ, nhất là phụ nữ trẻ. Trẻ em gái cũng có thể trở thành đối tượng bị lôi kéo vào các trò chơi trực tuyến có yếu tố cờ bạc, chi tiêu quá mức hoặc mua những sản phẩm không phù hợp lứa tuổi, tiềm ẩn nguy cơ cả về sức khỏe và tài chính gia đình.

Định kiến giới, khoảng trống pháp lý và cơ chế bảo vệ

Không gian số, nếu không được điều chỉnh phù hợp, có thể trở thành nơi tái sản xuất và lan truyền các định kiến giới. Nhiều quảng cáo, nội dung tiếp thị vẫn gắn hình ảnh phụ nữ với vai trò thuần túy nội trợ, hy sinh, phải đáp ứng những “chuẩn mực” ngoại hình phi thực tế. Điều này vừa tạo áp lực tâm lý, vừa thúc đẩy hành vi tiêu dùng chạy theo sản phẩm làm đẹp, “chuẩn hóa” cơ thể mà không cân nhắc đầy đủ đến yếu tố sức khỏe, an toàn hoặc tài chính.

Đối với trẻ em gái, các nội dung giải trí, quảng cáo trên mạng xã hội, video ngắn, trò chơi… có thể củng cố hình ảnh lệch lạc về giá trị bản thân, thúc đẩy tâm lý so sánh, đua đòi, thần tượng hóa KOL/KOC. Nếu thiếu sự định hướng, trẻ dễ tiêu dùng theo cảm xúc, bị thu hút bởi hình ảnh bắt mắt, lời quảng cáo phóng đại, nhưng không nhận diện được nguy cơ đằng sau.

Hệ thống pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, an toàn thông tin, bảo vệ dữ liệu cá nhân, an ninh mạng… đã được hình thành ngày càng đầy đủ. Tuy nhiên, việc lồng ghép yếu tố giới vào trong xây dựng, thực thi và giám sát chính sách vẫn còn những khoảng trống nhất định. Phụ nữ và trẻ em gái tuy được thừa nhận là nhóm dễ bị tổn thương, nhưng các quy định cụ thể về cơ chế bảo vệ đặc thù, cách thức nhận diện và xử lý hành vi vi phạm nhắm tới nhóm đối tượng này trên môi trường số vẫn chưa thật rõ ràng, nhất quán.

Bên cạnh đó, các kênh tiếp nhận phản ánh, khiếu nại, tổng đài tư vấn, cổng thông tin trực tuyến tuy đã được xây dựng nhưng chưa phải lúc nào cũng thân thiện với phụ nữ và trẻ em gái. Tâm lý e ngại, sợ bị phán xét, lo ngại lộ thông tin cá nhân khiến nhiều nạn nhân, đặc biệt là phụ nữ và trẻ em gái, không mạnh dạn lên tiếng khi quyền lợi bị xâm phạm. Việc kết nối giữa cơ chế bảo vệ người tiêu dùng với hệ thống hỗ trợ pháp lý, tâm lý, xã hội dành riêng cho nạn nhân nữ giới và trẻ em gái cũng còn hạn chế.

Một khó khăn khác là thiếu dữ liệu phân tách theo giới trong lĩnh vực bảo vệ người tiêu dùng. Số liệu về phản ánh, khiếu nại, tranh chấp có bao nhiêu trường hợp liên quan đến phụ nữ, trẻ em gái, mức độ thiệt hại như thế nào, loại hình rủi ro nào phổ biến… chưa được thống kê, phân tích đầy đủ. Điều này gây khó khăn cho việc thiết kế chính sách, chương trình can thiệp mang tính chuyên biệt, dựa trên bằng chứng.

Hồng Dương