Nhật Bản định danh 6 công nghệ chiến lược quốc gia

Nhật coi công nghệ là con đường phải đi

Theo Nikkei, chính phủ Nhật có kế hoạch chỉ định 6 lĩnh vực bao gồm trí tuệ nhân tạo, nhiệt hạch và công nghệ sinh học làm "công nghệ chiến lược quốc gia", ưu tiên chúng cho nguồn vốn nghiên cứu và ưu đãi thuế. Đây không chỉ là chính sách hỗ trợ nghiên cứu thông thường, mà là một tuyên bố rõ ràng về tầm nhìn và quyết tâm của Tokyo trong việc định hình tương lai công nghệ của đất nước.

6 trụ cột công nghệ của tương lai

Các lĩnh vực dự kiến được lựa chọn bao gồm AI và robot tiên tiến, công nghệ lượng tử, chất bán dẫn và viễn thông, công nghệ sinh học và chăm sóc sức khỏe, nhiệt hạch hạt nhân và không gian. Đây không phải là những lựa chọn ngẫu nhiên. Mỗi lĩnh vực đại diện cho một mảnh ghép quan trọng trong bức tranh lớn hơn về tương lai công nghệ và vị thế địa chính trị.

Văn phòng Nội các và Ban Thư ký An ninh Quốc gia sẽ dẫn dắt quá trình lựa chọn, trong khi các cơ quan như Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp cùng Bộ Giáo dục, Văn hóa, Thể thao, Khoa học và Công nghệ giúp phát triển các biện pháp hỗ trợ. Sự tham gia của Ban Thư ký An ninh Quốc gia là một tín hiệu rõ ràng: đây không chỉ là vấn đề kinh tế, mà còn liên quan trực tiếp đến an ninh quốc gia.

Các lĩnh vực nghiên cứu sẽ được chọn từ 16 danh mục công nghệ mới nổi và nền tảng quan trọng đối với an ninh kinh tế, tập trung vào những lĩnh vực có khả năng đạt được đột phá trong thập niên 2030 trở đi. Những lĩnh vực này sẽ được đưa vào hướng dẫn năm năm cho chính sách khoa học và công nghệ của Nhật Bản được biên soạn trong năm tài chính này.

Từ ưu đãi thuế đến hợp tác công-tư

Hỗ trợ có thể bao gồm mở rộng các lợi ích theo chính sách giảm thuế nghiên cứu và phát triển của Nhật Bản. Tỷ lệ khấu trừ cao hơn có thể được cung cấp cho các dự án hợp tác với các tổ chức có năng lực nghiên cứu mạnh. Chính phủ đặt mục tiêu thực hiện những thay đổi này đối với luật thuế cho năm tài chính 2026, bắt đầu từ tháng 4.

Việc thu hút đầu tư tư nhân vào các công nghệ mới nổi luôn là thách thức, bởi những công nghệ này thường mang lại lợi nhuận không chắc chắn. Con số thống kê cho thấy hỗ trợ của chính phủ chỉ chiếm 7,7% chi tiêu nghiên cứu và phát triển của khu vực tư nhân Nhật Bản, thấp hơn mức trung bình 11,3% của các thành viên Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD). Khoảng cách này phản ánh một vấn đề cấu trúc: doanh nghiệp Nhật Bản có xu hướng thận trọng với các khoản đầu tư công nghệ rủi ro cao.

Chính phủ Nhật Bản hiểu rằng chỉ ưu đãi thuế thôi chưa đủ. Ngoài việc thúc đẩy đầu tư, Văn phòng Nội các sẽ tăng cường phát triển nhân tài, nâng cao hợp tác giữa các công ty và tổ chức nghiên cứu, hỗ trợ thành lập startup và làm sâu sắc thêm hợp tác với các quốc gia cùng chí hướng. Đây là một cách tiếp cận toàn diện, nhận ra rằng thành công trong công nghệ đòi hỏi không chỉ tiền bạc mà còn cần con người, cơ chế hợp tác và hệ sinh thái đổi mới.

Khi công nghệ là vũ khí hai lưỡi

Các lĩnh vực nghiên cứu như AI và không gian không chỉ quan trọng cho tăng trưởng kinh tế. Tiềm năng sử dụng kép của chúng – cả dân sự lẫn quân sự – liên kết chúng trực tiếp với an ninh quốc gia và quản lý khủng hoảng. Đây là lý do tại sao Ban Thư ký An ninh Quốc gia tham gia sâu vào quá trình lựa chọn.

Trong thế giới hiện đại, ranh giới giữa công nghệ dân sự và quân sự ngày càng mờ nhạt. Một thuật toán AI có thể được dùng để tối ưu hóa logistics cho thương mại điện tử hoặc để điều phối hệ thống phòng thủ tên lửa. Chip chất bán dẫn tiên tiến có thể cung cấp năng lượng cho điện thoại thông minh hoặc hệ thống vũ khí tự động. Công nghệ lượng tử có thể cách mạng hóa mật mã học, vừa bảo vệ vừa đe dọa an ninh thông tin quốc gia.

Nhật Bản không đơn độc trong nhận thức này. Khi các quốc gia khác xác định và hỗ trợ các công nghệ chiến lược của riêng mình, Nhật Bản dự định theo đuổi những nỗ lực tương tự thông qua hợp tác công-tư. Đây là một cuộc đua mà không có quốc gia nào muốn tụt hậu.

Mọi cường quốc đều có danh sách riêng

Chính sách của Nhật Bản không phải là duy nhất. Tại Mỹ, Hội đồng Khoa học và Công nghệ Quốc gia cùng Hội đồng An ninh Quốc gia đã tạo ra một danh sách "công nghệ quan trọng và mới nổi" bao gồm các lĩnh vực như chất bán dẫn, AI và học máy. Năm 2024, Washington công bố lộ trình hỗ trợ chính thức, cho thấy quyết tâm duy trì lãnh đạo công nghệ toàn cầu.

Liên minh Châu Âu cũng đã xác định 10 lĩnh vực công nghệ quan trọng, nổi bật là chất bán dẫn, AI, công nghệ lượng tử và công nghệ sinh học. Danh sách này có sự trùng lặp đáng kể với kế hoạch của Nhật Bản, phản ánh một sự đồng thuận toàn cầu về những công nghệ nào sẽ định hình thế kỷ 21.

Điều thú vị là sự tương đồng giữa các danh sách này. Dù là Mỹ, EU hay Nhật Bản, các lĩnh vực ưu tiên đều xoay quanh AI, chất bán dẫn, công nghệ lượng tử và sinh học. Điều này cho thấy không phải là sự trùng hợp ngẫu nhiên mà là sự nhận diện chung về những công nghệ nào thực sự quan trọng cho tương lai.

Thách thức phía trước

Nhật Bản đối mặt với nhiều thách thức trong việc biến chiến lược này thành hiện thực. Một là vấn đề nhân tài. Đất nước đang già hóa và thiếu các kỹ sư trẻ trong nhiều lĩnh vực công nghệ tiên tiến. Hai là văn hóa doanh nghiệp truyền thống có xu hướng né tránh rủi ro, khiến việc thu hút đầu tư tư nhân vào công nghệ mới nổi trở nên khó khăn. Ba là cạnh tranh toàn cầu khốc liệt, đặc biệt từ Trung Quốc và Hàn Quốc trong các lĩnh vực như chất bán dẫn và AI.

Tuy nhiên, Nhật Bản cũng có những lợi thế độc đáo. Đất nước có truyền thống mạnh về nghiên cứu cơ bản, các tập đoàn lớn với nguồn lực tài chính đáng kể và mối quan hệ chặt chẽ với các đồng minh công nghệ như Mỹ và EU. Chiến lược công nghệ chiến lược quốc gia này, nếu được thực hiện đúng cách, có thể khai thác những lợi thế này để tái khẳng định vị thế của Nhật Bản như một cường quốc công nghệ toàn cầu.

Việc chỉ định 6 công nghệ chiến lược quốc gia không chỉ là một chính sách công nghiệp. Đó là một tuyên bố về tương lai mà Nhật Bản muốn xây dựng – một tương lai nơi đất nước mặt trời mọc không chỉ là người tiêu dùng mà còn là người định hình các công nghệ sẽ thay đổi thế giới.

Bùi Tú