Nhật Bản: Thay đổi cơ chế sở hữu cửa hàng tiện lợi để đối phó dân số già

Bên trong một cửa hàng FamilyMart tại Kamakura. (Ảnh: Nguyễn Tuyến/Vietnam+)

Các cửa hàng tiện lợi vốn đã trở thành một phần quan trọng trong cơ sở hạ tầng xã hội tại Nhật Bản. Thế nhưng, tình trạng giảm dân số, thiếu lao động đã khiến cho các cửa hàng này gặp nhiều khó khăn trong việc tuyển dụng nhân sự.

Trong bối cảnh này, FamilyMart Co., một trong những chuỗi cửa hàng tiện lợi lớn tại Nhật Bản, đã điều chỉnh cách thức sử dụng nhân sự sở hữu để ứng phó với việc thiếu người, đặc biệt ở các vùng nông thôn ít người.

Nhà điều hành cửa hàng tiện lợi lớn FamilyMart Co. theo thông lệ được nhượng quyền cho các nhóm gồm hai người, thường là vợ chồng, nhưng gần đây đã cho phép các cửa hàng được điều hành bởi một chủ sở hữu duy nhất.

Vào tháng 8/2024, Manami Murata, 28 tuổi, đã trở thành chủ sở hữu của một cửa hàng FamilyMart ở Ishinomaki, tỉnh Miyagi, thực hiện một mong muốn ấp ủ từ lâu. Cô đặt mục tiêu xây dựng cửa hàng gắn liền với cộng đồng địa phương, tận dụng 7 năm kinh nghiệm làm việc bán thời gian của mình, đồng thời coi trọng những cuộc trò chuyện thân mật với khách hàng thường xuyên.

Cô Murata muốn mở cửa hàng riêng khi chủ cửa hàng nơi cô từng làm việc nghỉ hưu vì tuổi cao. Tuy nhiên, các quy định chung nêu rõ rằng các cửa hàng phải do hai người sở hữu, chẳng hạn như cặp vợ chồng hoặc họ hàng trong vòng ba thế hệ, những người có thể biến công việc kinh doanh thành công việc toàn thời gian. Chồng của Murata đang làm việc cho một công ty khác, vì vậy vào thời điểm đó, cô không thể trở thành chủ sở hữu.

Sự thay đổi diễn ra vào tháng 5/2024 khi FamilyMart thông báo rằng họ sẽ cho phép các cá nhân đơn lẻ sở hữu cửa hàng, ngay cả khi họ không có kinh nghiệm làm việc tại các cửa hàng của mình hoặc với tư cách là người quản lý.

Cửa hàng của Murata là cửa hàng đầu tiên hoạt động theo các quy định này. Cô nói: "Nếu không có hệ thống này, tôi có thể đã từ bỏ việc thành lập doanh nghiệp riêng của mình."

Một cửa hàng FamilyMart tại một khu dân cư ở tỉnh Kanagawa. (Ảnh: Nguyễn Tuyến/Vietnam+)

Theo FamilyMart, hệ thống này được đưa ra vì hiện nay việc nhiều chủ cửa hàng tự quản lý các cửa hàng tiện lợi mình sở hữu đã trở nên phổ biến. Sự thay đổi này có nghĩa là những người không có kinh nghiệm quản lý có thể sở hữu cửa hàng, nên công ty đã cải thiện hỗ trợ cho những chủ sở hữu mới, chẳng hạn như gia hạn thời gian hỗ trợ sau khi cửa hàng mở cửa và cung cấp tiền cho chi phí thuê nhân viên.

Kết quả là đã có gần 100 người nộp đơn xin hệ thống mới trong năm tháng đầu tiên tính đến cuối tháng 10/2024.

Một quản lý của FamilyMart giải thích rằng về nguyên tắc, công ty sẽ tiếp tục khuyến nghị sở hữu hai người nhưng vẫn đồng tình với hy vọng của họ đối với hệ thống mới.

Người này nói rằng: “Chương trình sẽ không chỉ dành cho những người độc thân mà còn dành cho các cặp đôi làm việc ở nhiều công việc khác nhau. Số lượng đơn đăng ký đã vượt quá mong đợi của chúng tôi và hiện chúng tôi đang chuẩn bị cho các cửa hàng phù hợp với chương trình và hy vọng sẽ thấy chương trình này nở rộ vào năm tài chính 2025 và cả sau đó."

Hình thức phổ biến nhất để điều hành các cửa hàng tiện lợi là công ty điều hành sẽ cung cấp cho chủ sở hữu nhượng quyền biển hiệu, sản phẩm và các hình thức hỗ trợ khác để đổi lấy tiền bản quyền khi ký hợp đồng với trụ sở chính.

Thông qua mối quan hệ này, các cửa hàng có thể đạt được khả năng nhận diện và bí quyết. Họ cũng có quyền truy cập vào các sản phẩm và dịch vụ cũng như được hỗ trợ từ ban quản lý cấp cao.

Theo Tổng Giám đốc điều hành Yuki Yamaoka của Viện Nghiên cứu nhượng quyền thương mại Nhật Bản, nhiều hợp đồng nhượng quyền thương mại chỉ giới hạn ở các tập đoàn hoặc yêu cầu đầu tư ban đầu từ 10 triệu yen trở lên (ít nhất khoảng 64.000 USD). Ví dụ, chi phí để mở một chuỗi cửa hàng mì ramen nhỏ có thể lên tới 15 đến 16 triệu yen (lên tới 103.000 USD).

Ngược lại, một cửa hàng tiện lợi có thể được mở với khoản đầu tư từ 1 đến 3 triệu yen (khoảng 6.400 đến 19.000 USD), với các kế hoạch tùy chọn để công ty điều hành xử lý các chi phí như xây dựng và trang thiết bị. Vì chủ sở hữu có thể nhận được sự hỗ trợ rộng rãi như vậy nên việc bắt đầu tương đối dễ dàng. Đây thậm chí còn được gọi là "doanh nghiệp chìa khóa trao tay" khi nói đến cách chủ sở hữu có thể bắt đầu ngay khi họ nắm giữ chìa khóa.

Cửa hàng tiện lợi với đặc trưng mở cửa 24/24 luôn là điểm sáng nổi bật vào ban đêm tại những vùng nông thôn ít dân số. (Ảnh: Nguyễn Tuyến/Vietnam+)

Mặc dù việc bắt đầu có thể dễ dàng, vì các cửa hàng hoạt động 24 giờ, nhưng việc quản lý doanh nghiệp ổn định là một nhiệm vụ khó khăn hơn. Ngoài việc thay thế cho những người làm việc bán thời gian khi cần, nhiều chủ sở hữu ở lại lâu hơn để tối đa hóa lợi nhuận. Một số lý do khiến các cặp vợ chồng phù hợp với vai trò này là khả năng cung cấp công việc liên tục, dễ xây dựng lòng tin và có sẵn các lợi ích về thuế.

Kenji Yamamoto, người đã mở cửa hàng nhượng quyền 7-Eleven đầu tiên tại Nhật Bản ở quận Toyosu của Tokyo vào năm 1974, cho biết ông đã tìm kiếm một đối tác với điều kiện là cùng nhau sở hữu một cửa hàng. Vào thời điểm đó, hôn nhân được coi là dấu hiệu của sự đáng tin cậy và các cặp vợ chồng là thành phần chính của chủ sở hữu tại các cửa hàng tiện lợi ở Mỹ.

Theo chuyên gia Yamaoka, các doanh nghiệp trong các ngành công nghiệp ngoài cửa hàng tiện lợi cũng khuyến nghị các cặp vợ chồng nên điều hành cửa hàng, bao gồm nhà bán lẻ đồ dùng và quần áo Workman Co. và Daikichi System Ltd., công ty điều hành chuỗi nhà hàng Yakitori Daikichi.

Tuy nhiên, cùng với tình trạng dân số đang suy giảm, tỷ lệ người dân vẫn chưa kết hôn ngày càng cao. Theo Viện Nghiên cứu Dân số và An sinh Xã hội Quốc gia, vào năm 2020, khoảng 28% nam giới và 18% phụ nữ chưa kết hôn - con số cao nhất từ trước đến nay. Sự thay đổi cơ cấu nhân khẩu học có nghĩa là không còn có thể luôn mong đợi các cặp vợ chồng sẽ đảm nhiệm vai trò chủ sở hữu.

Tomomi Nagai, chuyên gia phân tích chính của Toray Corporate Business Research Inc., thành viên của Ủy ban thuộc Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp về "hình thức mới" cho các cửa hàng tiện lợi, cho biết: "Đây không phải là thời đại mà mọi người đều kết hôn. Thật tốt khi thấy mọi thứ đang được đánh giá lại theo những thay đổi trên thế giới."

Tuy nhiên, ngay cả một số đồng chủ sở hữu đã kết hôn cũng đang phải vật lộn với điều kiện lao động khắc nghiệt như không thể nghỉ làm. Dựa trên những hoàn cảnh như vậy, ông Nagai chỉ ra rằng trụ sở chính của các công ty cần cung cấp hỗ trợ toàn diện. Ông nói rằng: "Mở rộng cánh cửa hơn là điều tốt nhưng gánh nặng quá lớn đối với một người thiếu kinh nghiệm."

Một cửa hàng 7-Eleven của Seven & I Holdings Co., thương hiệu cửa hàng tiện lợi mạnh nhất tại Nhật Bản. (Ảnh: Nguyễn Tuyến/Vietnam+)

Việc Alimentation Couche-Tard Inc. của Canada đấu thầu để nắm quyền kiểm soát 7-Eleven Inc. từ công ty mẹ Seven & I Holdings Co. là lời nhắc nhở về mức độ ăn sâu của các cửa hàng tiện lợi trong xã hội Nhật Bản, vượt ra ngoài bán lẻ cho mọi thứ từ dịch vụ hành chính đến hoạt động như điểm hậu cần trong thời kỳ thảm họa.

Những tên tuổi lớn khác trong ngành cửa hàng tiện lợi của Nhật Bản đang phản ứng như thế nào? Lawson Inc. cho phép những người quản lý đơn lẻ miễn là họ đáp ứng các điều kiện như trải qua một số khóa đào tạo nhất định hoặc được chủ sở hữu hiện tại giới thiệu. Trong khi đó, 7-Eleven vẫn yêu cầu quyền sở hữu của hai người. Họ cho biết họ không có kế hoạch thay đổi chính sách trên cơ sở đảm bảo quản lý cửa hàng ổn định./.

(Vietnam+)