Nhiếp ảnh gia Catherine Karnow: 'Việt Nam luôn luôn là cuộc đời của tôi'

Ngày mai (21-11), tại Hà Nội sẽ diễn ra Triển lãm Việt Nam – Một đất nước đang đổi thay 1990–2015 của nhiếp ảnh của Catherine Karnow trong khuôn khổ Photo Hanoi ’25.

Triển lãm đánh dấu một cột mốc đặc biệt: Lần trở lại của nhiếp ảnh gia quốc tế Catherine Karnow với những bức ảnh đã gắn bó hơn ba thập niên với lịch sử hiện đại Việt Nam.

Không chỉ là một dự án dài hơi, đây còn là hành trình của một mối liên kết mang tính định mệnh giữa bà và đất nước này — một sự gắn bó mà theo lời chính bà, “Việt Nam luôn luôn là cuộc đời của tôi”.

Ba nhân duyên để đến Việt Nam

Nhiếp ảnh của Catherine Karnow. Ảnh: VIẾT THỊNH.

Catherine Karnow đến Việt Nam lần đầu vào tháng 7-1990, khi bà mới 29 tuổi. Bà kể rằng chuyến đi ấy đến từ ba cơ duyên liên tiếp. Trước đó không lâu, cha mẹ bà có chuyến công tác tại Việt Nam.

Cha bà là nhà báo, nhà sử học Stanley Karnow — tác giả bộ sách và phim tài liệu Vietnam: A History.

Ông đến Hà Nội để phỏng vấn Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Trở về, cha mẹ nói với bà rằng bà “nên là người chụp ảnh cho những cuộc phỏng vấn như thế”.

Catherine nhớ lại: “Lúc đó tôi vẫn còn rất trẻ và cũng bắt đầu sự nghiệp nhiếp ảnh gia của mình rồi, nhưng tôi không nghĩ rằng mình lại có thể có cơ duyên việc mình đủ chín trong nghề nghiệp để bước vào một nhiệm vụ quan trọng như thế”.

Nhiếp ảnh của Catherine Karnow bên các tác phẩm được trưng bày tại triển lãm. Ảnh: VIẾT THỊNH.

Cơ duyên thứ hai đến ở Sydney, khi bà gặp một Việt kiều trẻ tuổi và người này rủ bà trở lại Việt Nam vào tháng 7 năm 1990. Cơ duyên thứ ba là cuộc gặp với một nhiếp ảnh gia kỳ cựu ở Úc.

Khi Catherine phân vân không biết có nên đi hay không, anh khẳng định: “Đây là một cơ hội tuyệt vời, phải đi chứ”. Ba lời gợi ý, ba lần thúc giục, và bà nhận ra mình đang đứng trước bước ngoặt.

Doanh nhân nước ngoài đến Việt Nam năm 1995. Ảnh: Catherine.

Lần đầu đặt chân đến Việt Nam, Catherine thấy một đất nước “vẫn còn khá nguyên sơ, tinh khôi theo một cách nào đó, nhưng đã bắt đầu hé mở cánh cửa đến tương lai với nhiều cơ hội mới”.

Cảm nhận ấy khiến bà liên tưởng sâu sắc đến tuổi thơ ở Hong Kong (Trung Quốc) thập niên 1960 — nơi bà từng coi là ngôi nhà mình thuộc về.

TP.HCM nhìn từ tòa nhà Bitexco 68 tầng. Ảnh: Catherine.

“Khi tôi đến Việt Nam, tôi cảm thấy đất nước, không khí, trải nghiệm đem đến cho tôi những gì tôi từng có ở Hong Kong”, bà nói. Chính cảm giác “mang nỗi nhớ” ấy đã mở ra sợi dây kết nối lâu dài giữa nghệ sĩ và Việt Nam.

Hơn 30 năm qua, bà liên tục trở lại, ghi lại những đổi thay mạnh mẽ của đất nước từ đầu thập niên 1990 đến những năm 2010. Những thành phố lớn như Hà Nội, TP.HCM hay Đà Nẵng hiện lên trong ảnh của bà với nhịp phát triển “nhanh đến mức như đặt trong khung cảnh video quay chậm rồi gộp thời gian”, từ những con đường phẳng lặng đến các tòa nhà vươn lên chỉ trong “ngày hôm sau”.

Không gian đời sống hiện đại hòa trộn với ký ức chiến tranh, với các câu chuyện về con lai Mỹ – Việt, nạn nhân chất độc da cam và một thế hệ Việt Nam mới đang tự tin hội nhập.

Ảnh cậu bé lai Mỹ và mẹ. Ảnh: Catherine.

Trong suốt hành trình đó, một trong những dấu mốc mà Catherine nhớ sâu nhất là lần tác nghiệp trong lễ tang Đại tướng Võ Nguyên Giáp năm 2013. Bà chia sẻ rằng bản thân có sự kết nối cảm xúc rất đặc biệt trong thời khắc ấy.

Catherine được gia đình Đại tướng cho phép tiếp cận rất gần trong lễ tang. Với bà, đây không đơn thuần là nhiệm vụ báo chí, đó là một trong những khoảnh khắc mà bà gọi là “kỳ diệu” và “ấn tượng nhất” trong sự nghiệp.

“Tôi có thể kết nối với cha… nếu cha còn sống ông sẽ vô cùng tự hào về những điều mà tôi đã và đang làm ở Việt Nam”- Catherine nói.

Trong lễ tang của Đại tướng ở Quảng Bình quê hương ông, hàng ngàn người đã tới để viếng, rất nhiều người cầm trên tay bức ảnh Catherine Karnow chụp Đại tướng, lấy xuống từ Internet. Lượng người tham gia vào lễ tang ở cả Hà Nội và các vùng quê nhiều hơn bất kỳ sự kiện nào của Việt Nam.

Thời gian trôi qua, mối quan hệ giữa Catherine và Việt Nam càng trở nên sâu sắc. Bà tự nhận nửa đời trưởng thành của mình gắn liền với đất nước này.

“Năm nay tôi sắp bước sang tuổi 65, có nghĩa rằng nửa quãng đời trưởng thành của mình, con người của mình là về Việt Nam với rất nhiều gắn bó… Việt Nam luôn luôn là cuộc đời của tôi, vì tất cả những năm tháng đã qua và tôi đã gắn bó như thế”.

Những gì bà chia sẻ cũng chính là tinh thần mà triển lãm lần này truyền tải: Một đất nước đang đổi thay, được nhìn bằng sự thấu cảm của người trong cuộc; và một câu chuyện đời của chính nghệ sĩ, được kể bằng hình ảnh, bằng ký ức và bằng mối duyên dài chưa khép lại.

Bức ảnh được chú thích: Người Pháp gọi ông là “ngọn núi lửa phủ tuyết” vì phong thái lạnh lùng và tinh thần quyết liệt của ông. Ảnh: Catherine.

Với Catherine, mỗi bức ảnh trong hơn ba thập niên qua không chỉ là tư liệu lịch sử mà còn là những mốc son cảm xúc. Bà nói mình luôn muốn hiện diện “như một người bình thường”, luôn sẵn sàng chia sẻ câu chuyện của bản thân với những ai gặp gỡ.

Chính sự chân thành đó khiến hành trình của bà với Việt Nam không chỉ là một dự án nhiếp ảnh, mà là một sợi dây kết nối văn hóa — khởi nguồn từ ba cơ duyên năm 1990, và được bồi đắp không ngừng cho đến hôm nay.

Bé gái chùa Từ Hiếu ở Huế. Ảnh: Catherine

VIẾT THỊNH