Nhiều đóng góp cho dự thảo Luật Thương mại điện tử để phù hợp thực tiễn số hóa

Chiều 30/6, tại Hà Nội, Bộ Công Thương đã tổ chức hội nghị lấy ý kiến dự thảo Luật Thương mại điện tử. Thứ trưởng Nguyễn Sinh Nhật Tân chủ trì hội nghị.

Cùng dự hội nghị có lãnh đạo các Cục, Vụ, đơn vị chức năng: Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số, Vụ Pháp chế, Vụ Chính sách thương mại đa biên, Vụ Kế hoạch tài chính và Quản lý doanh nghiệp, Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước, Cục Xuất nhập khẩu, Cục Xúc tiến thương mại, Cục Đổi mới sáng tạo, Chuyển đổi xanh và Khuyến công; cùng các thành viên Ban soạn thảo, Tổ biên tập cùng đại diện các bộ, ngành, hiệp hội, chuyên gia, cộng đồng doanh nghiệp và cơ quan thông tấn báo chí.

Hội nghị lấy ý kiến dự thảo Luật Thương mại điện tử. Ảnh: Cấn Dũng

Trong bối cảnh chuyển đổi số toàn cầu, thương mại điện tử trở thành công cụ thiết yếu giúp doanh nghiệp, hộ kinh doanh tư nhân nâng cao năng lực cạnh tranh, mở rộng thị trường và giảm chi phí. Với tính linh hoạt, chi phí thấp và khả năng tiếp cận rộng, thương mại điện tử đặc biệt phù hợp với khu vực kinh tế tư nhân có quy mô vừa và nhỏ.

Nhu cầu này càng cấp thiết khi người tiêu dùng ngày càng ưu tiên mua sắm trực tuyến, đòi hỏi doanh nghiệp phải xây dựng kênh phân phối số, tối ưu trải nghiệm và đa dạng hóa thanh toán. Do đó, việc hoàn thiện thể chế và chính sách hỗ trợ phát triển thương mại điện tử cho khu vực kinh tế tư nhân là yêu cầu cấp bách để khu vực này bắt kịp xu thế và phát huy vai trò trong nền kinh tế số.

Báo cáo tiến độ, nội dung tóm tắt Dự thảo Luật Thương mại điện tử, bà Lê Hoàng Oanh, Cục trưởng Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số, Bộ Công Thương nhấn mạnh, Luật Thương mại điện tử đã được xây dựng theo Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật mới, tức là gồm có hai bước: Bước thứ nhất là việc xây dựng chính sách, bước thứ hai là xây dựng dự thảo luật.

Bà Lê Hoàng Oanh, Cục trưởng Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số, Bộ Công Thương báo cáo tiến độ, nội dung tóm tắt Dự thảo Luật Thương mại điện tử. Ảnh: Cấn Dũng

“Chính phủ đã thông qua 6 chính sách để xây dựng luật. Bộ Công Thương hiện nay cũng đã đăng tải toàn bộ hồ sơ lên Cổng thông tin điện tử của Bộ Công Thương. Hiện nay, chúng ta đang ở bước thứ hai, đó chính là quá trình xây dựng luật. Dự kiến đến tháng 7/2025, Chính phủ sẽ thẩm định và tháng 10 thì Quốc hội sẽ xem xét, thảo luận, thông qua tại kỳ họp”, Cục trưởng Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số Lê Hoàng Oanh thông tin.

Phân loại nền tảng, xuất khẩu số và thủ tục hành chính

Tại hội nghị, lãnh đạo các Cục, Vụ, đơn vị chức năng; đại diện các bộ, ngành, tổ chức liên quan và các doanh nghiệp, Hiệp hội Thương mại điện tử đã đóng góp ý kiến nhằm tiếp tục hoàn thiện Dự thảo Luật.

Một trong những nội dung nhận được nhiều ý kiến là phạm vi điều chỉnh của luật và cách xác định các loại nền tảng hoạt động thương mại điện tử, đặc biệt trong bối cảnh công nghệ số tạo ra nhiều mô hình kinh doanh mới chưa từng có trong luật hiện hành.

Đại diện Hội đồng Kinh doanh Hoa Kỳ - ASEAN (USABC) bày tỏ quan ngại khi dự thảo luật hiện tại xếp các mạng xã hội có hoạt động thương mại điện tử phụ trợ vào nhóm “tổ chức hoạt động thương mại điện tử trung gian”, tương tự như các sàn giao dịch điện tử chuyên biệt. Theo USABC, đây là cách tiếp cận không phù hợp vì mạng xã hội không có chức năng thương mại điện tử là chức năng chính, nên việc áp đặt trách nhiệm như một sàn thương mại điện tử trung gian là không công bằng và thiếu tính khả thi. Đại diện USABC nhấn mạnh: “Trách nhiệm cần tương xứng với quyền hạn và tính năng”.

Ở góc độ trong nước, Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam (VECOM) đề xuất làm rõ định nghĩa “nền tảng thương mại điện tử trung gian” tại Khoản 5, Điều 3 của dự thảo. Hiệp hội cho rằng, dự thảo hiện chưa thể hiện rõ đặc trưng “trung gian” của mô hình, thiếu yếu tố kết nối giữa người mua và người bán, cốt lõi của thương mại điện tử. Đồng thời, VECOM kiến nghị cần tham khảo các mô hình quản lý của EU và Hoa Kỳ để có cách phân loại sát với thực tiễn quốc tế.

Một vấn đề khác cũng rất được quan tâm tại hội nghị là xuất khẩu qua thương mại điện tử, đặc biệt là các hoạt động bán hàng xuyên biên giới. Đây được nhiều doanh nghiệp và tổ chức đánh giá là động lực mới thúc đẩy thương mại Việt Nam. Tuy nhiên, hệ sinh thái hỗ trợ cho lĩnh vực này tại Việt Nam hiện vẫn còn thiếu và yếu.

Hội đồng Kinh doanh Hoa Kỳ - ASEAN (USABC) đóng góp ý kiến tại hội nghị. Ảnh: Cấn Dũng

Theo vị đại diện USABC, một số công ty thành viên đang tích cực tìm kiếm cơ hội xuất khẩu hàng hóa Việt Nam qua thương mại điện tử, nhưng vướng mắc lớn là chưa có hệ thống chính sách đủ mạnh. “Ngành chúng tôi gọi là ‘xuất khẩu qua biên giới’, nhưng ở đây người ta gọi là ‘xuất khẩu qua thương mại điện tử’” - đại diện USABC cho biết, đồng thời khẳng định sự cần thiết của một định nghĩa pháp lý rõ ràng, đi kèm chính sách khuyến khích cụ thể.

USABC đề xuất cần miễn hoặc giảm thuế cho các sàn thương mại điện tử nước ngoài nếu có đóng góp thúc đẩy xuất khẩu hàng Việt; hỗ trợ kết nối giữa sàn và nhà cung cấp Việt Nam thông qua các chương trình giới thiệu, kiểm định chất lượng; đơn giản hóa thủ tục hành chính, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho sàn quốc tế, so với yêu cầu của Điều 31 trong dự thảo hiện hành.

Câu chuyện về thủ tục định danh người bán, đặc biệt là người bán nước ngoài được nêu lên như một rào cản tiềm tàng nếu quy định không hợp lý. Nhiều ý kiến đề xuất giảm tải thủ tục hành chính nhưng vẫn đảm bảo kiểm soát thông tin hiệu quả.

Bộ Tài chính đề xuất yêu cầu người bán phải sử dụng tài khoản thanh toán và số điện thoại chính chủ, để phục vụ việc truy xuất thông tin khi cần. Đồng thời, cơ quan này kiến nghị chỉ bắt buộc hợp pháp hóa lãnh sự đối với tổ chức, không áp dụng cho cá nhân nước ngoài.

Góp ý thêm, đại diện Shopee cho rằng quy định hiện tại về hợp pháp hóa lãnh sự trong Điều 22.1 “rất khó khăn và không biết thực hiện như thế nào” khi áp dụng với người bán quốc tế. Đồng tình với việc giảm áp lực hành chính, Grab đề xuất vẫn nên duy trì một cơ chế xác thực tối thiểu, chẳng hạn như sử dụng mã số hoặc hồ sơ điện tử, đồng thời giao chính chủ nền tảng thương mại điện tử chịu trách nhiệm xác minh thông tin nhằm đảm bảo sự bình đẳng giữa người bán trong nước và quốc tế.

Nhiều đại biểu tham dự hội nghị nhận định rằng, quản lý nền tảng xuyên biên giới là một trong những nội dung khó và nhạy cảm nhất của dự thảo luật, vì liên quan trực tiếp đến chủ quyền dữ liệu, nghĩa vụ pháp lý và công bằng thương mại.

Đại diện Shopee đề xuất bổ sung vào Điều 31 yêu cầu doanh nghiệp nhận ủy quyền từ nền tảng nước ngoài phải có ý kiến đồng ý từ Bộ Công an, nhằm đảm bảo an ninh mạng và trách nhiệm pháp lý rõ ràng. Đồng thời, để tránh tình trạng một doanh nghiệp nhận ủy quyền rồi chuyển quyền khi bị xử phạt, Shopee kiến nghị chỉ cho phép mỗi nền tảng quốc tế có một đối tác ủy quyền duy nhất tại Việt Nam.

Trong khi đó, đại diện doanh nghiệp Grab cho biết một số nền tảng quốc tế phát sinh rất ít giao dịch mỗi năm (chỉ 1 - 2 giao dịch), không có ý định kinh doanh chính thức tại Việt Nam. Việc bắt buộc những đối tượng này phải đăng ký hợp pháp có thể không thực tế. Grab cũng chỉ ra sự thiếu thống nhất giữa các điều như Điều 19, 21, 24 và 27 khi cùng nói về trách nhiệm của doanh nghiệp nước ngoài, nhưng lại có hướng dẫn khác nhau.

Bảo vệ dữ liệu, thanh toán số và lộ trình hoàn thiện dự thảo

Vấn đề về nội dung cấm và kiểm duyệt, đặc biệt trên môi trường số cũng nhận được sự quan tâm. Shopee đề xuất mở rộng Điều 6.2, không chỉ cấm hành vi lừa đảo khách hàng mà còn phải cấm lừa đảo đối với người bán, nền tảng thương mại điện tử và các bên liên quan khác nhằm tạo môi trường công bằng toàn diện.

Về quy trình kiểm duyệt nội dung, đại diện VECOM cho rằng việc yêu cầu “tiền kiểm” chưa phù hợp với tinh thần cải cách môi trường kinh doanh, nên đề xuất chuyển sang cơ chế “hậu kiểm” giúp quản lý rủi ro nhưng vẫn tạo thuận lợi cho doanh nghiệp.

Đại diện Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam (VECOM) đóng góp ý kiến tại hội nghị. Ảnh: Cấn Dũng

Một trong những đề xuất đáng chú ý đến từ Bộ Tài chính là việc xây dựng cổng thanh toán thương mại điện tử xuyên biên giới do Ngân hàng Nhà nước chủ trì. Cổng này sẽ hỗ trợ truy vết dòng tiền hiệu quả hơn, xử lý được vướng mắc trong xác định doanh thu và nghĩa vụ thuế giữa các nhà cung cấp trong – ngoài nước.

Đồng thời, Bộ Tài chính cũng đề xuất: thay cụm “dịch vụ trung gian thanh toán” bằng “dịch vụ thanh toán thương mại điện tử”; có biểu mẫu thống nhất cho báo cáo định kỳ, làm rõ khái niệm “tài khoản người dùng”; đặc biệt là đồng bộ dữ liệu giữa thuế, hải quan, các cơ sở dữ liệu quốc gia để giảm chồng chéo và tăng hiệu quả phối hợp.

Ở góc độ doanh nghiệp, Shopee bày tỏ lo ngại với Điều 51 của dự thảo vì yêu cầu tiết lộ dữ liệu có thể “làm lộ bí mật kinh doanh”, ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh. VECOM cũng đề xuất thay cụm “dữ liệu đầy đủ” bằng “dữ liệu cơ bản” để giảm áp lực lưu trữ.

Phát biểu tại hội nghị, đại diện Bộ Tài chính nhấn mạnh cam kết tiếp tục phối hợp chặt chẽ với Bộ Công Thương và Ban soạn thảo để xây dựng một khuôn khổ pháp lý khả thi, minh bạch và tạo điều kiện cho thương mại điện tử phát triển công bằng.

Các đại biểu tham dự hội nghị. Ảnh: Cấn Dũng

Hiệp hội VECOM, các doanh nghiệp như Shopee, Grab và tổ chức quốc tế như USABC đều thể hiện thiện chí đồng hành, sẵn sàng cung cấp phản biện chuyên sâu và tài liệu hỗ trợ trong giai đoạn hoàn thiện dự thảo.

Cục trưởng Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số Lê Hoàng Oanh nêu cụ thể, trong suốt thời gian từ đầu năm, Ban soạn thảo đã tiến hành trao đổi với các bộ, ngành để xin ý kiến bằng văn bản.

“Chúng tôi sẽ tiếp tục hoàn thiện thêm và tiếp tục xin ý kiến. Có thể sau này sẽ không tổ chức họp rộng như hôm nay nữa, mà xin ý kiến theo nhóm, theo bộ, ngành hoặc xin ý kiến riêng từ một số sàn thương mại điện tử, hiệp hội. Mục tiêu là làm sao đến tháng 10 năm nay, dự thảo được hoàn thiện đầy đủ để có thể thông qua, tạo sự đồng thuận từ dư luận trong lĩnh vực thương mại điện tử”, bà Lê Hoàng Oanh nhấn mạnh.

Dự kiến, Dự thảo Luật Thương mại điện tử sẽ được Chính phủ thẩm định vào tháng 7/2025 và trình Quốc hội xem xét tại kỳ họp tháng 10/2025. Nếu được thông qua, đây sẽ là một bước ngoặt quan trọng, không chỉ đảm bảo hiệu lực pháp lý cho hoạt động thương mại điện tử mà còn thúc đẩy nền kinh tế số Việt Nam phát triển vững chắc trong giai đoạn tới.

Lê Trang - Cấn Dũng