Nhiều học sinh, sinh viên rất giỏi và thông minh nhưng vẫn bị lừa đảo trên mạng

Thông tin trên được các chuyên gia nêu tại sự kiện Cyber Peace, diễn ra mới đây tại Hà Nội. Đây là hoạt động tiếp nối Công ước Hà Nội 2025 và chiến dịch “Không một mình” nhằm xây dựng môi trường số an toàn và nhân văn cho thế hệ trẻ.

Theo Trung tá, tiến sĩ Lưu Xuân Văn, giảng viên Khoa An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao, Học viện An ninh Nhân dân, hiện nay các đối tượng phạm tội mạng có nhiều phương thức, thủ đoạn tinh vi để dụ dỗ, đe dọa học sinh, sinh viên, gây ra nhiều thiệt hại về tâm lý, tài chính, sức khỏe, trong đó tập trung vào 4 thủ đoạn chính.

Đầu tiên, các đối tượng có thể mạo danh cán bộ công an hoặc cơ quan chức năng nhằm đe dọa rằng các em đang vướng vào thủ tục pháp lý. Từ đó, chúng yêu cầu các em thực hiện những hoạt động theo kịch bản được giăng sẵn, dẫn dụ chuyển tiền hoặc tham gia các hoạt động bất hợp pháp.

Ngoài ra, tội phạm mạng có thể tạo website hoặc diễn đàn giả mạo để thu thập thông tin cá nhân, sau đó dùng chính những dữ liệu này để xây dựng kịch bản lừa đảo người thân, bạn bè của nạn nhân.

Chúng cũng có thể lợi dụng lỗ hổng bảo mật để lấy thông tin nhạy cảm, quan trọng của học sinh, sinh viên nhằm tấn công, đe dọa.

Không những vậy, thông qua mạng xã hội, các đối tượng có thể tạo ra thông tin sai lệch nhằm định hướng dư luận, từ đó dẫn dắt các học sinh, sinh viên thực hiện những hoạt động trái pháp luật.

Các chuyên gia chia sẻ tại tọa đàm. Ảnh: BTC

Trung tá Lưu Xuân Văn cho rằng những thủ đoạn này dù không mới và đã được cảnh báo rất nhiều, nhưng rất nhiều học sinh, sinh viên có trình độ, hiểu biết tốt, thậm chí học rất giỏi và thông minh… vẫn bị lừa đảo.

Nguyên nhân là do các em được tiếp cận với công nghệ từ sớm, sử dụng nhiều dịch vụ trên không gian mạng, trong khi đó, kỹ năng số của các em còn yếu, hiểu biết pháp luật chưa đầy đủ, dẫn tới việc bị các đối tượng xấu dẫn dắt.

Nhiều học sinh, sinh viên có năng lực, trình độ, ham học hỏi từ những thông tin trên mạng, nhưng các thông tin này thường thật giả lẫn lộn. Giữa “ma trận” ấy, đôi khi các em quá tự tin vào bản thân, không quan tâm đến cảnh báo nên dễ trở thành nạn nhân.

GS.TS Lê Anh Vinh, Viện trưởng Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, cũng đồng quan điểm về điều này. Ông cho biết trong một nghiên cứu của Viện, khảo sát hai nhóm học sinh gồm các em có năng lực rất tốt về công nghệ thông tin và nhóm có năng lực ở mức trung bình. Kết quả bất ngờ là nhóm học sinh giỏi công nghệ thông tin lại có kỹ năng an toàn số thấp hơn.

“Do đó, việc có hiểu biết hay có khả năng công nghệ không đồng nghĩa với việc các em có đủ kỹ năng để đối phó với nguy cơ lừa đảo trên không gian mạng, dẫu những tình huống đều rất phổ biến”, GS Lê Anh Vinh nói.

Các học sinh tham gia tranh biện về an ninh mạng, quyền trẻ em số. Ảnh: BTC

Để trẻ biết cách tự bảo vệ, theo GS Lê Anh Vinh, học sinh cần phải được giáo dục sớm về kỹ năng số nhằm nhận biết hành vi và nguy cơ lừa đảo, đồng thời nâng cao ý thức, tăng kỹ năng phản biện, luôn đặt câu hỏi trước các tình huống bất thường để có sự phòng bị tốt nhất.

Trong khi đó, bà Lê Anh Lan, chuyên gia giáo dục tại UNICEF Việt Nam, cho rằng để bảo vệ trẻ em trên không gian mạng, điều quan trọng nhất là cần tập trung vào việc nâng cao khả năng tự nhận biết của trẻ thay vì chỉ tập trung vào việc cấm đoán hay chỉ ra rủi ro.

Bà Lan cũng cho biết quan điểm của UNICEF là cần phải trang bị kỹ năng số cho trẻ em từ sớm, tốt nhất ngay từ bậc mầm non.

“Khi đưa ra khuyến nghị này, chúng tôi gặp nhiều phản hồi không ủng hộ từ phụ huynh, thậm chí cả những người làm giáo dục. Nhiều người nói tại sao lại để trẻ mầm non tiếp xúc quá sớm với môi trường số như vậy.

Nhưng dù muốn hay không, trẻ em ngay từ độ tuổi mầm non đã được “nhúng” trong thế giới số. Vì vậy, vấn đề không phải là độ tuổi nào nên cho trẻ xúc mà là người lớn phải chuẩn bị kỹ năng tốt nhất để hỗ trợ và tạo môi trường, giúp trẻ làm chủ trong thế giới số”, bà Lan nói.

Thúy Nga