Nhiều vấn đề liên quan đến ô nhiễm môi trường được chỉ ra qua giám sát

Thay mặt Đoàn giám sát báo cáo kết quả giám sát, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Lê Quang Huy cho biết, qua giám sát cho thấy, việc ban hành và thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường (BVMT) kể từ khi Luật BVMT năm 2020 có hiệu lực thi hành đã đạt được nhiều kết quả nổi bật, quan trọng, tích cực. Việc ban hành chính sách, pháp luật đã thể chế hóa, cụ thể hóa các chủ trương của Đảng về quản lý tài nguyên, BVMT, ứng phó với biến đổi khí hậu, tăng trưởng xanh, phát triển kinh tế tuần hoàn. Các mục tiêu, chỉ tiêu về môi trường đã cơ bản đạt được theo tinh thần Nghị quyết Đại hội lần thứ XIII của Đảng, 03/05 chỉ tiêu đã vượt kế hoạch đặt ra cho năm 2025. Chỉ số phát triển bền vững của Việt Nam đứng thứ 54/166 quốc gian (năm 2024), tăng 24 bậc so với năm 2016, xếp thứ hai trong ASEAN. Ngân sách nhà nước chi cho sự nghiệp môi trường luôn được đảm bảo không thấp hơn 1% tổng chi ngân sách nhà nước, với xu hướng tăng qua các năm (năm 2024 đạt 1,12%). Nguồn lực xã hội hóa và đầu tư từ doanh nghiệp cho BVMT cũng có những chuyển biến tích cực. Từ năm 2022 đến nay đã ban hành thêm 41 Quy chuẩn Việt Nam và 61 Tiêu chuẩn Việt Nam về môi trường.

Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Lê Quang Huy trình bày báo cáo giám sát. Ảnh: Quochoi.vn

Nhiều chỉ tiêu quan trọng trong thực thi và kiểm soát ô nhiễm vượt mục tiêu như: Tỷ lệ thu gom và xử lý chất thải rắn sinh hoạt đô thị đạt 97,26%, vượt chỉ tiêu 90% đặt ra cho năm 2025; Tỷ lệ Khu công nghiệp, Khu chế xuất có hệ thống xử lý nước thải tập trung đạt 94,9%, vượt chỉ tiêu 92% đặt ra cho năm 2025; Tỷ lệ che phủ rừng đạt 42,02%, vượt chỉ tiêu duy trì 42% năm 2025.

Giai đoạn 2022-2024, Bộ TN&MT đã thanh tra 812 cơ sở, xử phạt 348 cơ sở với tổng số tiền 96,7 tỷ đồng. Các địa phương đã xử phạt 14.863 vụ với tổng số tiền 643 tỷ đồng. Kiểm toán nhà nước đã thực hiện 12 cuộc kiểm toán, chỉ ra nhiều hạn chế, bất cập trong quản lý môi trường tại KCN, CCN, nhà máy nhiệt điện; trong quản lý và sử dụng kinh phí BVMT. Bên cạnh đó, lực lượng Cảnh sát môi trường đã phát hiện, khởi tố mới 2.336 vụ/2.935 bị can trong giai đoạn 2022-2024, tội phạm về môi trường diễn biến phức tạp với thủ đoạn ngày càng tinh vi.

Việc sử dụng, tận dụng chất thải thay thế tài nguyên, kinh tế tuần hoàn như đồng xử lý chất thải trong lò nung xi măng, tận dụng nhiệt dư từ đốt rác, sản xuất xi măng để phát điện, tái chế, tái sử dụng tro, xỉ, thạch cao làm nguyên liệu đã từng bước được chú trọng. Chất lượng môi trường nhìn chung được cải thiện, đặc biệt là chất lượng môi trường đất, môi trường nước mặt một số lưu vực sông chính, nước biển ven bờ, nước dưới đất.

Bên cạnh kết quả đạt được, báo cáo giám sát chỉ rõ hạn chế, bất cập về chính sách, pháp luật và việc thực hiện chính sách, pháp luật về môi trường như: chưa quy định thẩm quyền hướng dẫn một số nội dung (như trách nhiệm hướng dẫn thẩm định kế hoạch giảm nhẹ phát thải khí nhà kính); chậm ban hành văn bản hướng dẫn chi tiết một số nội dung liên quan tới thành lập thị trường các-bon trong nước, kế hoạch hành động quốc gia thực hiện kinh tế tuần hoàn; nhiều địa phương chưa hoặc chậm văn bản thuộc thẩm quyền. Một số quy định chưa đồng bộ giữa Luật BVMT năm 2020 và các luật khác; việc ban hành tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật, định mức kinh tế - kỹ thuật còn lạc hậu, chưa theo kịp yêu cầu phát triển kinh tế tuần hoàn, đặc biệt đối với hoạt động tái sử dụng nước thải, chất thải rắn; triển khai chính sách mới về phân loại, thu gom, vận chuyển, tái chế và xử lý chất thải rắn sinh hoạt chưa bảo đảm đúng lộ trình quy định từ ngày 01/01/2025.

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh phát biểu tại phiên họp. Ảnh: Quochoi.vn

Tình trạng ô nhiễm môi trường một số nơi vẫn diễn biến phức tạp, đặc biệt là ô nhiễm không khí, bụi mịn tại Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh; chất lượng môi trường một số đoạn sông tập trung khu vực đông dân cư còn phức tạp. Ngoài ra, việc lập quy hoạch tổng thế quốc gia, quy hoạch BVMT quốc gia, quy hoạch vùng, tỉnh còn chậm, ảnh hưởng đến triển khai Chiến lược BVMT quốc gia. Việc đầu tư đồng bộ hạ tầng thu gom, xử lý nước thải đô thị chưa được quan tâm đúng mức (chỉ khoảng 18% tổng lượng nước thải đô thị được thu gom, xử lý). Hạ tầng kỹ thuật xử lý chất thải rắn sinh hoạt còn lạc hậu, hình thức chôn lấp trực tiếp vẫn chiếm tỷ lệ cao (62%). Còn xảy ra tình trạng đơn thư khiếu nại, tố cáo về môi trường phức tạp, liên quan đến xả thải của cơ sở chăn nuôi, hoạt động tập kết/xử lý rác thải.

Góp ý về báo cáo giám sát, các thành viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội và đại diện Chính phủ, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đánh giá cao kết quả Đoàn giám sát ghi nhận. Báo cáo đã nêu được đầy đủ, toàn diện, khoa học những mặt làm được và các vấn đề còn tồn tại trong công tác BVMT, đưa ra đánh giá sau khi Luật BVMT năm 2020 có hiệu lực.

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh nhấn mạnh, bảo vệ môi trường là vấn đề rộng, nhiều nội dung. Phó Chủ tịch Nguyễn Thị Thanh dẫn chứng về mô hình tuyên truyền, chung tay bảo vệ môi trường tại một số địa phương, trong đó đề cao vai trò của hội phụ nữ, của người dân trong bảo vệ môi trường, phân loại rác thải tại nguồn. Cùng với đó, chính quyền có vai trò tuyên truyền, hướng dẫn thực thi chính sách về bảo vệ môi trường. Do vậy, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh cho rằng, để bảo vệ môi trường hiệu quả, chính quyền cần có cơ chế nâng cao chính sách, tuyên truyền nâng cao ý thức cho người dân. Ngoài ra, lưu ý vấn đề quản lý nước thải đô thị trong báo cáo nêu mới xử lý được 18%, còn hơn 80% nước thải đô thị xả thẳng ra môi trường, gây ô nhiễm.

Các ý kiến cũng đề nghị trong phần giải pháp, ngoài vấn đề tổng thể, nên đề cập tới thực hiện giải pháp khắc phục tình trạng ô nhiễm không khí ở Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh. Bởi ô nhiễm đô thị cần làm rõ thực trạng, có câu trả lời rõ ràng về nguồn phát thải ở đô thị lớn là gì, phát thải từ công nghiệp, xây dựng, từ phương tiện giao thông và các nguồn khác… để có đánh giá đúng, từ đó mới đưa ra giải pháp phù hợp.

Quyền Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng phát biểu. Ảnh: Quochoi.vn

Phát biểu tại phiên họp, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng cho rằng những gợi mở từ Đoàn giám sát rất quan trọng để Bộ cùng các cơ quan khác của Chính phủ thực thi tốt hơn pháp luật về bảo vệ môi trường trong thời gian tới.

Theo Bộ trưởng, quan điểm của Bộ không chỉ giải quyết vấn đề tồn tại mà hướng tới kiến tạo nền tảng quản lý môi trường mới mang tính đột phá, lâu dài, tập trung vào các nội dung: hoàn thiện khuôn khổ pháp lý mang tính độ phá, chiến lược, sát thực tiễn; đẩy mạnh ứng dụng chuyển đổi số, khoa học công nghệ để nâng cao hiệu lực hiệu quả quản lý nhà nước; thúc đẩy chuyển đổi mô hình tăng trưởng theo hướng xanh và bền vững; tập trung chỉ đạo quyết liệt xử lý dứt điểm các điểm nóng về môi trường, coi đây là một trong những nhiệm vụ cấp bách, hàng đầu.

Nguyễn Vũ