Nhìn lại một năm hỗn loạn tại Trung Đông

Khi năm 2024 khép lại với việc quân đội Israel và lực lượng Hezbollah ở Lebanon đạt được thỏa thuận ngừng bắn toàn diện có hiệu lực ngày 27/11, không ít nhận định lạc quan cho rằng cục diện chiến sự ở Trung Đông, trọng tâm là cuộc xung đột Gaza, sẽ lập tức giảm nhiệt theo và sớm đi đến hồi kết. Lập luận được củng cố bởi sự trở lại Nhà Trắng của Tổng thống Mỹ Donald Trump – người đã đưa ra nhiều tuyên bố thể hiện quyết tâm mạnh mẽ về kiến tạo hòa bình thế giới trong giai đoạn tranh cử, trong đó có cam kết chấm dứt cuộc xung đột Nga - Ukraine chỉ trong 24h. Thực tế, kịch bản này bước đầu đã diễn ra khá giống với nhận định lạc quan trên, sau khi quân đội Israel và lực lượng Hamas đạt được lệnh ngừng bắn dài ngày ở Gaza, ngay trong những ngày đầu năm 2025.

Cảnh tượng đổ nát ở Gaza. Ảnh: Reuters

Tuy nhiên, ở chiều ngược lại, đa số đánh giá vẫn thận trọng cho rằng tình hình xung đột khu vực vẫn rất thách thức, đầy rẫy nguy cơ và tiềm ẩn rủi ro lớn. Trong đó, kịch bản xung đột tiếp tục leo thang và lan rộng, được dự báo ở mức rất cao. Trên thực tế, lo ngại này đã nhanh chóng trở thành hiện thực.

Xung đột lan rộng khắp Trung Đông

Trước hết, tại dải Gaza, ngay sau khi lệnh ngừng bắn 60 ngày triển khai trong 2 tháng đầu năm 2025 hết hiệu lực, quân đội Israel đã lập tức đẩy mạnh tấn công trở lại Gaza từ giữa tháng 3, với quy mô và mức độ ác liệt ngày càng tăng lên. Theo số liệu do Cơ quan Y tế Gaza công bố, tại thời điểm cuối năm 2024, chiến sự ở Gaza đã khiến khoảng 45.000 thiệt mạng. Đến gần cuối năm 2025, con số này đã lên tới hơn 70.000 người, tức chỉ trong 11 tháng của năm 2025, đã có thêm khoảng 25.000 người thiệt mạng ở dải Gaza. Hầu hết con số thương vong vẫn là dân thường, trong đó trẻ em và phụ nữ chiếm khoảng một nửa.

Bên cạnh chiến trường Gaza, trong năm 2025, quân đội Israel tiếp tục phát động hàng trăm cuộc không kích và tấn công bộ binh vào 2 mặt trận gần biên giới là Lebanon và Syria, viện nhiều lý do khác nhau như bảo vệ an ninh, trừng phạt hành vi vi phạm ngừng bắn, hay bảo vệ lợi ích quốc gia… Theo các thống kê chưa đầy đủ, các cuộc tấn công của Israel vào 2 quốc gia láng giềng trong năm qua khiến hàng trăm người chết và bị thương, trong đó có tỷ lệ đáng kể là dân thường.

Không chỉ vậy, trong năm 2025, quân đội Israel còn phát động nhiều chiến dịch tập kích đường không cách xa biên giới Israel hàng nghìn km. Trong đó, chiến dịch tấn công phủ đầu quy mô lớn vào Iran từ ngày 13 đến 24/6, được cho là bước leo thang nghiêm trọng và đáng lo ngại nhất trong cục diện chiến sự toàn khu vực năm 2025. Hàng loạt cơ sở hạt nhân và mục tiêu chiến lược tại Iran đã bị không quân Israel công phá dữ dội. Tehran xác nhận hơn 1.000 người đã thiệt mạng trong chiến dịch không kích của Israel, trong đó có nhiều tướng lĩnh cấp cao và nhà khoa học hạt nhân hàng đầu của Iran. Tehran đáp trả bằng nhiều cuộc tập kích tên lửa đạn đạo và máy bay không người lái quy mô lớn vào Israel, gây nhiều thương vong và tàn phá nặng nề cơ sở hạ tầng của quốc gia đối địch.

Đáng chú ý, trong cuộc chiến khốc liệt này, lực lượng Mỹ đã bất ngờ “vào cuộc”, khi tung đòn tập kích táo bạo vào 3 cơ sở hạt nhân chiến lược tại Iran sáng sớm ngày 22/6. Đây là lần đầu tiên Mỹ tấn công trực tiếp một cách công khai vào Iran, kể từ cuộc Cách mạng Hồi giáo Iran năm 1979. Tehran đáp trả bằng cuộc tập kích tên lửa đạn đạo đánh vào căn cứ không quân lớn nhất của Mỹ ở khu vực Trung Đông, đặt tại Qatar, vào chiều 23/6. Chiến sự hạ nhiệt khi cả Israel và Iran bị buộc phải chấp nhận lệnh ngừng bắn do Mỹ đề xuất vào ngày 24/6.

Trước và sau cuộc chiến khốc liệt 12 ngày đêm với Iran, quân đội Israel còn mở nhiều đợt không kích dữ dội vào Yemen, nhằm đáp trả các cuộc tập kích tên lửa đạn đạo và máy bay không người lái liên tiếp của lực lượng Houthi về phía Israel. Trong đó, đòn tập kích vào thủ đô Sana ngày 28/8 khiến hơn 10 quan chức cấp cao Houthi thiệt mạng, là tổn thất nặng nề nhất với nhóm vũ trang Yemen, kể từ khi Israel và Houthi bắt đầu màn đối đầu hỏa lực xuyên biên giới một năm trước đó. Về phía lực lượng Houthi, ngoài các cuộc tấn công tầm xa hướng về lãnh thổ Israel, nhóm này còn liên tiếp tập kích tàu hàng tại các vùng biển khu vực, khiến 3 tàu bị chìm và gần 20 thủy thủ thiệt mạng hoặc mất tích.

Đặc biệt, cục diện chiến sự Trung Đông năm 2025 còn chứng kiến bước leo thang rất đáng lo ngại nữa khi Israel bất ngờ tập kích vào thủ đô Doha của Qatar hôm 9/9, nhắm vào các thủ lĩnh cấp cao của Phong trào Hamas. Đòn tấn công được tiến hành chỉ ít tháng sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump tới thăm Qatar và trong bối cảnh quốc gia Vùng Vịnh đang tích cực triển khai vai trò trung gian hòa giải giữa Israel và Hamas. Dù không gây thương vong quá nghiêm trọng, nhưng cuộc tập kích được đánh giá là bước leo thang rất đáng quan ngại, khiến nhiều quốc gia khu vực phải điều chỉnh chiến lược an ninh quốc phòng và đối ngoại của mình, trong đó coi Israel trở thành mối đe dọa trực tiếp nghiêm trọng nhất. Còn với Qatar, sau khi bị cả Iran và Israel vô cớ tập kích, nước này đã trở thành nạn nhân trực tiếp của xung đột, đối mặt nguy cơ có thể bị cuốn vào vòng xoáy chiến sự đang lan rộng khắp Trung Đông.

Nguy cơ và triển vọng

Theo đánh giá của nhiều nhà phân tích, năm 2025 là giai đoạn xung đột ở Trung Đông leo thang, lan rộng và diễn biến phức tạp nhất trong nhiều thập niên qua, dù rất nhiều nỗ lực quốc tế đã được triển khai với hàng loạt lệnh ngừng bắn được thiết lập, gồm lệnh ngừng bắn giữa Israel và Iran hồi tháng 6, lệnh ngừng bắn ở dải Gaza hồi tháng 10 và lệnh ngừng bắn đang có sẵn hiệu lực tại Lebanon. Thực tế này khiến cho nguy cơ xung đột có thể tái diễn và tiếp tục lan rộng tại Trung Đông trong năm 2026, được đánh giá ở mức cao, thậm chí rất cao.

Tờ New York Times của Mỹ cuối tháng 11/2025 dẫn lời một số quan chức và nhà phân tích khu vực Vùng Vịnh cho rằng, việc nổ ra một cuộc chiến mới giữa Israel và Iran trong thời gian tới là khó tránh khỏi. Nguyên nhân là bởi giới chức Israel nhận thấy chiến dịch tập kích của họ vào Iran hồi tháng 6 vẫn chưa đạt được mục tiêu đề ra là phá hủy hoặc làm hư hại nghiêm trọng các cơ sở hạt nhân của Iran. Tại Israel, một cuộc thăm dò dư luận do Viện Dân chủ Israel tiến hành và công bố đầu tháng 12 cũng cho thấy, có tới 69% số người Israel tin rằng sẽ có một cuộc chiến mới trong năm 2026 giữa nước này và Iran.

Tương tự, giới phân tích và truyền thông khu vực cũng nhận định nguy cơ Israel phát động cuộc chiến mới vào Lebanon là rất cao. Kịch bản này được nhiều nhà phân tích người Arab đồng loạt đề cập sau khi Israel bị buộc phải chấp nhận và thực thi lệnh ngừng bắn ở Gaza đầu tháng 10/2025 với Hamas do sức ép mạnh mẽ của Mỹ.

Nhiều đánh giá cho rằng Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu chưa muốn tuyên bố chấm dứt tình trạng chiến tranh tại nước này, bởi điều đó đồng nghĩa với việc ông Netanyahu sẽ phải đối mặt với các phiên tòa xét xử một loạt tội danh liên quan đến tham nhũng và lạm quyền. Khả năng mất quyền lực, thậm chí đối mặt nguy cơ tù tội với ông Netanyahu một khi tình trạng bình thường được khôi phục lại tại Israel, là rất cao. Với người dân Israel, khả năng nước này phát động cuộc chiến mới chống Hezbollah, thậm chí còn được dự báo ở cao hơn so với xác suất nổ ra cuộc chiến mới với Iran, tỷ lệ cụ thể là 71% so với 69%, theo như kết quả thăm dò dư luận của Viện Dân chủ Israel công bố ngày 6/12.

Bên cạnh đó, nguy cơ Israel mở lại chiến dịch quân sự ở Gaza chống lực lượng Hamas hay tiếp tục phát động các chiến dịch không kích mới để trấn áp Phong trào Houthi ở Yemen, cũng được nhận định ở mức cao, cả dưới góc độ giới quan sát cũng như dân chúng Israel. Trong đó, 53% số người Israel tin rằng quân đội nước này sẽ mở lại cuộc chiến ở Gaza trong năm tới. Tỷ lệ người Israel tin Israel sẽ tiếp tục tấn công vào Yemen là 47%.

Với thực tế trên, giới phân tích cho rằng thách thức đặt ra với các nỗ lực tái lập hòa bình và khôi phục ổn định tại Trung Đông, là rất lớn. Trong đó, khả năng duy trì sự can thiệp và gây áp lực của Mỹ lên các bên, đặc biệt là với đồng minh Israel, được cho là có tính chất quyết định đối với cục diện an ninh toàn Trung Đông trong năm 2026 cũng như về lâu dài.

Bá Thi/VOV-Cairo