Nhớ Giáo sư Vũ Khiêu

Giáo sư, Anh hùng Lao động Vũ Khiêu là nhà văn hóa lớn của đất nước, người đặt nền móng cho sự phát triển của ngành Xã hội học ở Việt Nam. Cả cuộc đời cống hiến cho khoa học, cho đất nước, ông đã vinh dự được Đảng và Nhà nước tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về Khoa học và Kỹ thuật, danh hiệu Anh hùng Lao động cùng nhiều Huân, Huy chương cao quý, Huy hiệu 70 năm tuổi Đảng…

Giáo sư - Anh hùng Lao động Vũ Khiêu. Ảnh: TL

Gíao sư Vũ Khiêu, tên thật là Đặng Vũ Khiêu, sinh ngày 19-9-1916, tại làng Hành Thiện, xã Xuân Hồng (Xuân Trường) - quê hương của Tổng Bí thư Trường Chinh, là vùng đất “trai học hành, gái canh cửi” từng được Vua Tự Đức năm thứ 16 sắc phong “Mỹ tục khả phong”. Trong kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, Giáo sư Vũ Khiêu làm công tác tuyên huấn ở Khu 10, rồi Khu Việt Bắc, Tây Bắc, trực tiếp có mặt tại tiền tuyến từ Chiến dịch Biên giới năm 1950 đến Chiến dịch Điện Biên Phủ năm 1954. Trong thời gian này, Giáo sư Vũ Khiêu cùng làm việc với các văn sĩ trí thức nổi tiếng như: Tô Ngọc Vân, Nguyễn Xuân Khoát, Thế Lữ, Thanh Tịnh, Đoàn Phú Tứ, Bùi Công Kỳ, Vũ Hoàng Địch, Trần Dần... Sau năm 1954, Giáo sư Vũ Khiêu chuyển dần từ công tác tuyên huấn sang làm công tác nghiên cứu; tham gia giảng dạy triết học và lý luận khoa học xã hội cho các trường Đảng và các trường đại học. Năm 1959, Giáo sư Vũ Khiêu làm Thư ký khoa học xã hội của Ủy ban Khoa học Việt Nam, sau đó được bổ nhiệm làm Phó chủ nhiệm Ủy ban Khoa học Xã hội Việt Nam. Giáo sư Vũ Khiêu là Viện trưởng đầu tiên của Viện Xã hội học, là người đặt nền móng cho sự phát triển của ngành Xã hội học ở Việt Nam. Giáo sư Vũ Khiêu đã viết gần 30 cuốn sách và tham gia biên soạn tập thể chừng 30 cuốn nữa ở nhiều lĩnh vực: triết học, đạo đức học, văn học, nghệ thuật, văn hóa, xã hội, nghiên cứu và giới thiệu thơ văn và cuộc đời của một số thi hào... Các tác phẩm của Giáo sư Vũ Khiêu về vấn đề văn hóa gồm: “Đẹp” (1963), “Anh hùng và nghệ sĩ” (1972), “Cách mạng và nghệ thuật” (1979). Tác phẩm lớn nhất là bộ sách ba tập, dày gần 1.500 trang “Bàn về văn hiến Việt Nam”.

Trong lĩnh vực Triết học, Giáo sư Vũ Khiêu là người có công đầu trong việc xây dựng ngành Đạo đức học và Mỹ học ở Việt Nam. Đó là việc xây dựng những quan hệ đạo đức lành mạnh, những phẩm chất đạo đức tốt đẹp cho con người; là việc định hướng cho văn học, nghệ thuật về cái đẹp, cái cao cả, phê phán cái xấu, cái thấp hèn. Tiêu biểu là các tác phẩm: “Mác - Ăngghen - Lê-nin bàn về đạo đức”; “Đảng ta bàn về đạo đức”, “Đạo đức mới”, “Con người Việt Nam và sứ mệnh vinh quang của nghệ thuật”. Giáo sư Vũ Khiêu là nhà khoa học uyên thâm cả về văn hóa phương Đông và phương Tây, có nhiều đóng góp cho việc nghiên cứu lịch sử tư tưởng Việt Nam thông qua các tác phẩm tiêu biểu như: “Nho giáo xưa và nay”, “Những vấn đề Nho giáo trong lịch sử tư tưởng Việt Nam”, “Người trí thức Việt Nam qua các chặng đường lịch sử”, “Những vấn đề lý luận về lịch sử tư tưởng Việt Nam”, “Những giá trị văn hóa tinh thần Việt Nam”. Ở mỗi công trình, Giáo sư Vũ Khiêu có những cống hiến quan trọng về khoa học, phục vụ nhiệm vụ chính trị thực tiễn của Đảng. Về hoạt động đối ngoại, Giáo sư Vũ Khiêu cũng có nhiều đóng góp; sáng lập viên Hội Xã hội học các nước xã hội chủ nghĩa; giúp Bộ trưởng Ngoại giao Nguyễn Dy Niên điều hành nhiều hội thảo quốc tế của UNESCO tại Việt Nam; cùng Giám đốc Trường Viễn Đông Bác cổ Pháp chủ trì nhiều cuộc hội thảo về Nho giáo tại Việt Nam và Paris; được nguyên Thủ tướng Singapore Lý Quang Diệu, Chủ tịch Hội Khổng học thế giới mời làm cố vấn của Hội…

Bên cạnh đó, Giáo sư Vũ Khiêu cũng là tác giả nhiều bài phú, văn tế và câu đối nổi tiếng, nhất là thể hiện đề tài về lịch sử, về văn hiến dân tộc. Tiêu biểu như: “Văn tế Anh hùng liệt sĩ của Cách mạng Tháng Tám” (8-1946), “Phù Đổng Thiên Vương phú”, “Văn tế danh nhân văn hóa Nguyễn Quý Tân”, “Văn tế cụ Hoàng Trung Đặng Huy Trứ”, “Văn bia Lý Thái Tổ ở Hoa Lư”, “Văn tế trong Giỗ Tổ Hùng Vương”. Giáo sư Vũ Khiêu cũng đã soạn rất nhiều văn bia, văn tế, hoành phi, câu đối tại rất nhiều đền thờ danh nhân và đài tưởng niệm liệt sĩ trong cả nước để ca ngợi khí phách anh hùng, tâm hồn cao đẹp của các anh hùng đã hy sinh vì độc lập tự do của Tổ quốc.

Là một người con quê hương Nam Định, Giáo sư, Anh hùng Lao động Vũ Khiêu luôn nặng lòng với quê hương, dành cho quê hương những tình cảm tốt đẹp; ông luôn trăn trở, góp nhiều ý kiến quý báu với các đồng chí lãnh đạo tỉnh, huyện với mong muốn cho quê nhà phát triển, hưng thịnh, duy trì và phát huy bản sắc văn hóa riêng của Nam Định. “Tôi vô cùng xúc động, cảm ơn sự quan tâm của các đồng chí lãnh đạo tỉnh và tình yêu mến của nhân dân tỉnh Nam Định đã tổ chức lễ mừng thọ cho tôi tuổi 100. Tôi luôn tâm nguyện là còn sống năm tháng nào thì làm việc hết mình năm tháng đó. Còn sức lực là tôi sẽ còn cống hiến để tiếp tục phụng sự nhân dân, đất nước”. Đó là lời chia sẻ chân tình của Giáo sư, Anh hùng Lao động Vũ Khiêu tại lễ mừng thọ ông tròn 100 tuổi do Tỉnh ủy, HĐND, UBND, Ủy ban MTTQ Việt Nam tỉnh tổ chức (tháng 9-2014). Giáo sư Vũ Khiêu đã thể hiện tình cảm và tấm lòng sâu nặng của mình với quê nhà qua đôi câu đối tặng tỉnh:

“Vươn cao khí thế Đông A,
tiếp bước hiền tài xây sự nghiệp.
Tỏ rõ tinh thần Nam Định,
mở đường giàu mạnh hướng tương lai”.

Giáo sư, Anh hùng Lao động Vũ Khiêu từ trần ngày 30-9-2021, hưởng thọ 106 tuổi. Giáo sư đã đi xa nhưng những tình cảm sâu nặng của ông với quê hương sẽ mãi là niềm tự hào, nguồn động viên to lớn để Nam Định vững bước trong chặng đường sắp tới./.

Việt Thắng