Nhớ mùa Sen Dolta

Đồng bào Khmer đến chùa cúng dường các món ăn cho nhà sư trong lễ Sen Dolta- Ảnh minh họa, chụp trước khi dịch bệnh Covid-19 bùng phát.

Phchum Ben - Sen Dolta là đại lễ có sự kết hợp giữa Phật giáo Nam tông và văn hóa dân gian trong cộng đồng người Khmer. Năm 2021, lễ được diễn từ ngày 4-6.10, tức là ngày 28, 29 và 1.9 âm lịch. Vì dịch bệnh Covid diễn biến phức tạp, các làng Khmer không tổ chức lễ hội hoành tráng như những năm trước, người dân chỉ cúng ông bà tại nhà và làm lễ tượng trưng tại chùa trong phạm vi cho phép.

Nếu như người Việt và người Hoa có lễ Vu lan thì người Khmer có lễ hội với ý nghĩa tương tự là lễ Phchum Ben hay còn gọi là Sen Dolta. Hằng năm, cứ vào những ngày cuối tháng 8 theo Phật lịch là lễ hội văn hóa truyền thống đặc biệt này được diễn ra.

Đây là dịp để mọi người, mọi nhà sum họp, thể hiện lòng biết ơn, tưởng nhớ đối với người thân quá cố và thực hành nghi lễ Phật giáo. Có thể nói đây là lễ hội lớn và quan trọng bậc nhất đối với đồng bào dân tộc Khmer từ xưa đến nay.

Nói đến văn hóa lễ hội Khmer là nói đến sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa văn hóa truyền thống với văn hóa Phật giáo và truyện kể dân gian. Hầu hết tên gọi của các lễ hội bao giờ cũng mang một ý nghĩa hết sức sâu sắc.

Trong tiếng Khmer, “Phchum” có nghĩa là tụ tập lại, còn “Ben” là cơm, “bai pinh” hay “bai ben” có nghĩa là cơm nếp trộn mè đen làm thành viên tròn để cúng lễ. Vậy Phchum Ben nghĩa là tụ họp lại cùng nhau dâng cơm lên chùa cúng dường và bố thí cho vong linh của những người đã khuất. Chính vì cái nghĩa ban đầu này mà lễ hội Phchum Ben - Sen Dolta còn mang ý nghĩa sum vầy và hiếu thảo.

Theo quan niệm của người Khmer, con người sau khi chết sẽ đi vào một thế giới khác, có thể siêu thoát đầu thai hoặc tồn tại dưới dạng những bóng ma. Một số người gây nghiệp ác khi sống, đến lúc chết phải chịu hình phạt dưới địa ngục, nơi mà những linh hồn không thể nhìn thấy mặt trời, chịu lạnh lẽo, đói khát. Chỉ có đến mùa Phchum Ben, linh hồn của tổ tiên bảy đời mới có thể trở về nhân gian thăm con cháu.

Ở Tây Ninh, từ sau trung tuần tháng 8 âm lịch, trời bắt đầu mưa nhiều, công việc đồng áng tạm đâu vào đó, thì bà con Khmer bắt đầu vào mùa Phchum Ben. Cụ thể là từ 15.8, nhà nhà quét dọn, trang hoàng lại bàn thờ Phật cho sạch sẽ tươm tất.

Họ đến chùa gần nhất mời các sư đến nhà tụng kinh xá tội cho vong nhân của gia đình họ. Để thực hiện nghi thức này, mỗi gia đình phải dọn một cái giường, chiếu mền mới được xếp ngăn nắp, trên để một bộ quần áo mới, cùng trà rượu bánh trái.

Xong xuôi mọi việc, họ làm một mâm cơm, xới bốn chén, đốt nhang và nến, rồi mời hàng xóm cùng ngồi xung quanh cúng và nghe sư đọc kinh. Sau ba tuần trà rượu cúng vong linh, người nhà gắp thức ăn mỗi thứ một ít vào chén, đổ ly trà vào ly rượu, đem ra hàng rào nhà, thắp thêm cây nhang mời các vong linh cùng ăn uống và ở lại vui chơi với ông bà cha mẹ trong ba ngày, hôm sau hãy về chốn cũ… Công việc này diễn ra tuần tự, lần lượt ở các gia đình trong phum sóc cho đến hết ngày cuối tháng 8 (âm lịch), sau đó mới vào 3 ngày lễ chính.

Đối với ba ngày lễ chính, vào bốn giờ ngày lễ thứ nhất, người dân mang cơm và hoa quả lên chùa, rồi mời linh hồn ông bà cùng đến chùa, nghe các sư tụng kinh lấy phước. Sau đó, các phật tử mời sư thọ thực. Đến sáng ngày lễ thứ hai, mọi người bắt đầu vui chơi múa hát.

Các tiết mục văn nghệ được bà con chuẩn bị rất chu đáo và biểu diễn sôi nổi từ sáng đến gần trưa. Buổi trưa, bà con chuẩn bị mâm cơm cùng bánh, trái… mang vào chùa để tổ chức cúng tập thể. Sau khi được các vị sư tụng kinh cầu siêu cho linh hồn ông bà của tất cả mọi nhà trong phum sóc, bà con cùng ăn, trao đổi kinh nghiệm trong công việc đồng áng và vui chơi tại chùa.

Sau một ngày vui vẻ, đến chiều, mọi người xin phép các sư cho rước vong linh của gia đình họ trở về nhà. Ở nhà, mọi người lại tiếp tục làm mâm cơm cúng và mời ông bà cha mẹ ở lại chơi với con cháu thêm một đêm.

Sang sáng ngày lễ thứ ba, nhà làm thêm mâm cơm để cúng tiễn vong linh. Họ bỏ thức ăn vào các bẹ chuối hay mo cau, khấn vái và thả xuống ao, rạch nước hay mé ruộng gần đó để tống tiễn ông bà trên đường đi về chốn cũ.

Một nghi lễ trong lễ Sen Dolta của đồng bào Khmer- Ảnh minh họa, chụp trước khi dịch bệnh Covid-19 bùng phát.

Nói về sự tích cúng tiễn vong, người Khmer có câu chuyện như sau: Có một đoàn thuyền buôn gồm 500 người bị lạc vào một hòn đảo hẻo lánh không có người qua lại. Vào ban đêm, bọn ma quỷ thường xuất hiện tại đây để kiếm ăn, chúng tìm thấy các thủy thủ đang ngủ, dự định bắt họ đến giao cho chúa quỷ.

Các thủy thủ van xin thế nào cũng không được. Lúc bấy giờ, một thuyền trưởng thông minh lên tiếng rằng: xin ông hãy thả chúng tôi về, chúng tôi hứa hằng năm sẽ tìm kiếm thức ăn gửi cho các ông đến hết cuộc đời, nếu như các ông ăn thịt chúng tôi thì các ông chỉ được no một buổi, sau đó lại bị đói tiếp.

Các ông muốn ăn thịt chúng tôi để được no một buổi hay thả để chúng tôi về tìm kiếm thức ăn gửi đến các ông hằng năm? Bọn ma quỷ nghe thuyền trưởng nói vậy liền đồng ý và căn dặn: Về đến quê nhà, được họp mặt gia đình, khi có gió từ hướng Bắc thổi vào, các ngươi phải làm cái bè để các loại thức ăn vào đó rồi thả theo dòng nước, gió sẽ chuyển thức ăn đến bọn ta”. Người Khmer xưa hứa sao thì làm vậy, và đã trở thành phong tục cho tới ngày hôm nay.

Trong ba ngày lễ chính thì sáng ngày thứ ba là tổ chức long trọng nhất. Bà con trong thôn làng đều ăn mặc đẹp để lên chùa làm lễ. Ngày này, sư cả và các sư khác trong chùa kết hợp với ban quản trị, bà con phật tử trong phum tổ chức tụng kinh, đãi tiệc, biểu diễn văn nghệ và nhận lời chúc mừng của các cấp chính quyền địa phương. Ngày này coi như là ngày kết thúc của mùa Phchum Ben - Sen Dolta. Tất cả bà con đều được ấm lòng và phúc hạnh viên mãn để tiếp tục vào mùa vụ.

Có thể nói, lễ hội Phchum Ben - Sen Dolta là một lễ hội truyền thống đầy ý nghĩa giáo dục và đậm sắc màu văn hóa của người Khmer. Mùa Phchum Ben là mùa của hạnh phúc, sum vầy, thể hiện lòng hiếu thảo, biết ơn ông bà tổ tiên, những người đã khuất và kết nối cộng đồng. Để từ đó tạo nên sức mạnh tập thể, cùng nhau xây dựng gia đình, quê hương đất nước ngày càng tươi đẹp và giàu bản sắc hơn.

Ghi chép: ĐÀO THÁI SƠN