Những điểm cần chú ý về quyền sở hữu trí tuệ khi vào thị trường Trung Quốc

Chiến lược phát triển công nghệ của Trung Quốc gắn liền với việc xây dựng một hệ thống pháp lý đầy đủ và chi tiết về sở hữu trí tuệ (SHTT), phù hợp với Hiệp định TRIPS và các cam kết chủ chốt của WTO. Luật pháp Trung Quốc về SHTT cũng thường xuyên được cập nhật cho phù hợp với những thay đổi không ngừng về mặt công nghệ.

Tuy vậy, hình ảnh “công xưởng thế giới” gắn với hàng giả, hàng nhái vẫn khiến nhiều doanh nghiệp nước ngoài e ngại. Việc bảo vệ tài sản trí tuệ - từ nhãn hiệu, bằng sáng chế, thiết kế công nghiệp, chỉ dẫn địa lý, đến quyền tác giả... - của doanh nghiệp nước ngoài tại đây trở nên đặc biệt cấp thiết. Thực tế hiện nay gần một nửa số lượng đơn đăng ký quyền sở hữu công nghiệp trên toàn thế giới là được nộp ở Trung Quốc, cho thấy nhu cầu bảo vệ quyền SHTT nước ngoài ở đây rất cao.

Dù luật pháp Trung Quốc khá đầy đủ và cập nhật, vấn đề áp dụng luật hiệu quả lại không đơn giản. Tuy vậy, chi phí bảo hộ quyền SHTT tại Trung Quốc nhìn chung vẫn ở mức hợp lý nếu so với quy mô và tiềm năng của thị trường này.

Các doanh nghiệp nước ngoài hoạt động ở thị trường Trung Quốc cần phải đặc biệt chú ý xác định nguy cơ bị vi phạm quyền SHTT tại đây để giảm thiểu hậu quả. Việc xác định nguy cơ nói trên cần được thực hiện ngay từ khởi đầu kinh doanh tại thị trường Trung Quốc. Việc đăng ký quyền sở hữu công nghiệp ở quốc gia sở tại, hay thậm chí ở Hồng Kông, thì không có nghĩa là quyền đó được bảo hộ ở Trung Quốc đại lục.

Sau đây là một số điểm mà doanh nghiệp nước ngoài cần lưu ý khi tham gia vào thị trường Trung Quốc.

Đăng ký bảo hộ ở Trung Quốc: Như nói ở trên, quyền sở hữu công nghiệp như nhãn hiệu, bằng sáng chế... là có tính lãnh thổ, và các quyền này chỉ được bảo hộ ở quốc gia nơi đăng ký thành công. Vì thế, các doanh nghiệp nước ngoài đầu tiên cần phải nghĩ đến việc nộp đơn đăng ký bảo hộ tại Cơ quan quốc gia về quyền SHTT của Trung Quốc (CNIPA - China National Intellectual Property Administration). Nếu không đăng ký, thì các quyền nói trên sẽ không được bảo hộ ở đây.

Vì vậy, trước khi thâm nhập thị trường Trung Quốc, doanh nghiệp cần kiểm tra xem các quyền SHTT liên quan (nhãn hiệu, sáng chế, kiểu dáng công nghiệp...) có thể được đăng ký tại CNIPA hay không.

Chẳng hạn, đối với nhãn hiệu, có hai cách thức đăng ký: một là nộp đơn trực tiếp tại CNIPA; hai là nếu nhãn hiệu đã được đăng ký tại một quốc gia khác, có thể mở rộng phạm vi bảo hộ thông qua hệ thống Madrid của WIPO, đồng thời chỉ định Trung Quốc là quốc gia cần được bảo hộ.

Trong trường hợp thứ hai - thường đơn giản và có khả năng thành công cao hơn - doanh nghiệp cần lưu ý xin thêm giấy chứng nhận đăng ký nhãn hiệu do cơ quan Trung Quốc cấp. Đây là tài liệu cần thiết để cơ quan chức năng Trung Quốc có căn cứ can thiệp và xử lý khi xảy ra hành vi xâm phạm quyền SHTT.

Một điểm quan trọng khác mà doanh nghiệp nước ngoài cần đặc biệt lưu ý là Trung Quốc áp dụng nguyên tắc “nộp đơn đầu tiên” trong đăng ký nhãn hiệu. Điều này có nghĩa là bất kỳ ai nộp đơn đăng ký trước sẽ được công nhận là chủ sở hữu hợp pháp của nhãn hiệu - miễn là chưa có nhãn hiệu tương tự được đăng ký trước đó.

Do đó, doanh nghiệp cần tiến hành đăng ký nhãn hiệu trước khi đưa sản phẩm vào thị trường Trung Quốc. Nếu chậm trễ, doanh nghiệp có thể đối mặt với rủi ro bị người khác lợi dụng nguyên tắc này để sở hữu trước nhãn hiệu, rồi sau đó đòi nhượng lại với giá cao, sử dụng nhãn hiệu đó để cạnh tranh không lành mạnh, hoặc thậm chí kiện ngược chính doanh nghiệp thật vì vi phạm quyền nhãn hiệu đã đăng ký.

Dịch tên nhãn hiệu ra tiếng Trung: nếu doanh nghiệp có chiến lược phát triển lâu dài tại thị trường Trung Quốc, hãy nghĩ đến việc dịch nhãn hiệu ra tiếng Trung, để khách hàng nhận diện rõ ràng hơn. Trong trường hợp này, nên đăng ký cả nhãn hiệu bằng tiếng Trung tại CNIPA để đảm bảo không bị mất nhãn hiệu như nói ở trên.

Chỉ dẫn địa lý: ở Trung Quốc có nhiều cơ chế khác nhau cho phép bảo hộ chỉ dẫn địa lý nhưng các chuyên gia nước ngoài cho rằng cách bảo hộ hữu hiệu nhất và đơn giản nhất là đăng ký nhãn hiệu tập thể cho chỉ dẫn địa lý, tại CNIPA.

Trường hợp giải pháp hữu ích: tại Trung Quốc, ngoài bằng độc quyền sáng chế và thiết kế công nghiệp, luật SHTT cho phép đăng ký bảo hộ bằng giải pháp hữu ích dành cho các sáng chế nhỏ, cải thiện kỹ thuật có ứng dụng trong công nghiệp hoặc dành cho những thiết kế có tính sáng tạo so với tình trạng kỹ thuật đang có. Vì dành cho những sáng chế nhỏ nên điều kiện bảo hộ của giải pháp kỹ thuật dễ hơn so với bằng sáng chế thông thường. Nhờ vậy, số lượng đăng ký bảo hộ giải pháp kỹ thuật ở Trung Quốc tăng vọt và cao gấp đôi số lượng đăng ký bằng độc quyền sáng chế. Vì thế doanh nghiệp nước ngoài có thể xem xét giải pháp này, đặc biệt trong những trường hợp quá thời hạn đăng ký bảo hộ bằng sáng chế.

Quyền tác giả: giống như Việt Nam, Trung Quốc cũng là quốc gia vẫn còn tồn tại quy định đăng ký quyền tác giả, cho dù là thành viên của Công ước Bern vốn công nhận nguyên tắc bảo hộ tự động quyền tác giả mà không cần đăng ký. Nếu đăng ký quyền tác giả tại CNIPA, người đăng ký sẽ được cấp giấy chứng nhận và việc thực hiện bảo hộ quyền tác giả sẽ hiệu quả, nhanh chóng hơn.

Đăng ký quyền SHTT tại hải quan: Tại Trung Quốc, doanh nghiệp sở hữu quyền SHTT có thể đăng ký quyền của mình trên một nền tảng dành riêng cho hải quan Trung Quốc - đơn vị chịu trách nhiệm giám sát việc xuất nhập khẩu hàng hóa, và vì thế có thể xác định và tịch thu hàng nhái hàng giả. Việc đăng ký với hải quan mang lại lợi ích đáng kể, nó giúp cơ quan chức năng can thiệp kịp thời và hiệu quả hơn khi phát hiện hàng hóa vi phạm quyền SHTT trong quá trình xuất hoặc nhập khẩu.

Trong mọi trường hợp, bằng chứng đăng ký và bằng chứng vi phạm đóng vai trò đặc biệt quan trọng khi có tranh chấp xảy ra tại Trung Quốc. Các chuyên gia khuyến nghị doanh nghiệp nước ngoài trong trường hợp bị vi phạm quyền SHTT hay vướng vào tranh chấp nên tìm sự trợ giúp pháp lý từ các luật sư và chuyên gia tại Trung Quốc, những người am hiểu cả hệ thống pháp luật lẫn thực tiễn kinh doanh địa phương, để bảo vệ quyền lợi một cách hiệu quả nhất.

Lê Thiên Hương