Trăm năm nghề nhang lớn nhất Nam Bộ

Tồn tại gần 100 năm, từng là làng nghề nhang lớn nhất Nam Bộ nhưng làng nhang Lê Minh Xuân, TP HCM (hay còn gọi làng nhang Bình Chánh) đang đối mặt với nguy cơ mai một do áp lực kinh tế và sự thay đổi của thời cuộc.

Quá trình tỉ mỉ

Dọc con đường Mai Bá Hương, sắc đỏ của những bó chân nhang phơi khô vẫn còn, nhưng những cánh cổng xưởng đóng im lìm ngày một nhiều hơn. Từ năm 2024, nhiều cơ sở nhỏ lẻ phải đóng cửa vì không cạnh tranh nổi với nhang công nghiệp giá rẻ.

Những năm trước, mỗi dịp lễ, Tết, khắp làng rộn ràng tiếng máy xay bột, tiếng chặt tre, tiếng người gọi nhau í ới. Cả con đường phủ đầy màu đỏ rực của chân nhang, phảng phất mùi trầm quen thuộc.

Làng nhang Bình Chánh từng được công nhận là làng nghề truyền thống vào năm 2012

Không chỉ mùa cao điểm, nhang tại đây tiêu thụ quanh năm. Tuy nhiên, mùa mưa gây khó khăn cho việc sấy khô, buộc người thợ phải làm việc vất vả hơn. "Chúng tôi thường làm từ 1 - 2 giờ đến tận 22 giờ, có khi ngủ gục bên đống chân nhang còn chưa phơi xong" - bà Lê Thị Thanh Thúy, người làm nhang hơn 20 năm, chia sẻ.

Làm nhang không đơn giản chỉ là trộn bột, se que mà là cả một quá trình tỉ mỉ, đòi hỏi sự khéo léo và kiên nhẫn. Đầu tiên, phải làm chân nhang bằng tre, nhúng một đầu vào sơn đỏ rồi đem phơi nắng. Sau đó, bột nhang được nghiền từ vỏ cây bời lời, trộn theo công thức riêng để tạo mùi hương đặc trưng.

Khi bột đã sẵn sàng, người thợ đổ vào phễu máy se nhang, bấm nút rồi đợi thành phẩm. Những cây nhang đều tăm tắp sẽ được đem phơi dưới nắng hoặc sấy khô trước khi đóng gói.

Làng nhang Bình Chánh

Ngày nay, việc se nhang đã có máy móc hỗ trợ, nhưng những công đoạn còn lại vẫn cần bàn tay con người tỉ mẩn, từng chút một. "Làm nhang là vậy, vừa nặng nhọc, vừa phải sạch sẽ. Chỉ cần sơ suất, bột trộn không đều, nhang sẽ cháy không đẹp. Người làm nghề như tôi nhìn vào là biết ngay" - bà Nguyễn Khắc Thị Thúy, chủ xưởng nhang Minh Phước cho hay.

Hiện xưởng nhang Minh Phước là cơ sở lớn nhất còn duy trì hoạt động, với diện tích hơn 5.000 m² và hơn 30 nhân công. "Làm nghề đã hơn 30 năm, nhưng kinh tế bấp bênh quá, không biết còn trụ được bao lâu. Đời tôi còn cố được, chứ đời con chắc không còn ai làm nữa" - bà Thúy trăn trở.

Hỗ trợ để gìn giữ và phát triển làng nghề

Không chỉ bà Thúy mà hiện nay nhiều người làm nhang ở làng nhang Lê Minh Xuân cũng đang lo lắng sự mai một của làng nghề. Ông Trần Văn Thành, một người thợ lâu năm, lắc đầu buồn bã: "Hồi trước, trong làng ai cũng có thể sống bằng nghề nhang. Giờ thì khó quá, lớp trẻ chẳng ai theo, lớp già thì ráng bám víu thêm ngày nào hay ngày đó".

Để làm ra được một cây nhang không hề dễ dàng, người thợ phải qua nhiều quá trình yêu cầu độ tỉ mỉ

Bà Ngọc Mai, 67 tuổi, vẫn cặm cụi xếp từng bó nhang ngay ngắn, cho biết mỗi ngày kiếm được 200.000 - 300.000 đồng, được bao ăn ở, vậy là mừng rồi. "Chừng nào tay chân còn làm được, tôi vẫn còn bám nghề. Nhưng tôi sợ, sợ một ngày làng này không còn ai nhóm lửa nữa..." - bà Mai trăn trở.

Làng nghề se nhang hiện có 2 doanh nghiệp, 3 tổ hợp tác với 58 hộ đang hoạt động sản xuất. Tổng số lao động của làng nghề là 282 người, với thu nhập bình quân đạt từ 5 đến 7,5 triệu đồng/người/tháng. Năng suất trung bình đạt 1.300 thiên nhang/ngày (1 thiên = 1.000 cây); giá bán 1 thiên nhang loại 40 cm là 25.000 đồng.

Làng nghề se nhang có hai hình thức sản xuất là se nhang bằng máy thủ công (còn rất ít) và sử dụng máy phóng nhang tự động. Đầu ra sản phẩm nhang của làng nghề tương đối ổn định. Tuy nhiên, các hộ se nhang chủ yếu thực hiện gia công theo đơn đặt hàng. Sản phẩm chủ yếu của làng nghề là nhang vòng và nhang cây lớn nhỏ đủ kích cỡ.

Để bảo tồn và duy trì làng nghề, trong những năm qua huyện Bình Chánh (cũ) đã phối hợp hỗ trợ vốn, máy móc trong sản xuất, nâng cao năng suất lao động và chất lượng sản phẩm làng nghề. 5 hộ trực tiếp tham gia sản xuất nhang được hỗ trợ vay vốn từ Quỹ hỗ trợ nông dân, mỗi hộ vay 50 triệu đồng để phát triển ngành nghề nông thôn. 1 hộ kinh doanh xây dựng đề án "Hỗ trợ máy móc, thiết bị trong dây chuyền sản xuất nhang an toàn và phát triển bền vững" gửi Trung tâm Phát triển Công nghiệp Hỗ trợ TP HCM để đề xuất bổ sung Đề án tham gia Chương trình khuyến công năm 2024.

Tuy nhiên, người làng nghề làm nhang vẫn mong muốn có chính sách đủ mạnh, bảo đảm thu nhập để họ có thể gìn giữ, duy trì và phát triển làng nghề.

MỸ HẬU