Những ngày 20/11 đáng nhớ trong lịch sử Việt Nam

Nhân ngày Nhà giáo Việt Nam 20/11, mỗi chúng ta lại có dịp nhìn lại lịch sử hình thành của một ngày lễ mang ý nghĩa sâu sắc – ngày tôn vinh những người đã dành tâm huyết, tri thức và cả cuộc đời để “ươm mầm” cho tương lai đất nước. Ít ai biết rằng hành trình để ngày 20/11 trở thành ngày Nhà giáo Việt Nam như hôm nay là một dòng chảy dài, gắn liền với những biến động lớn của lịch sử dân tộc và với sự trưởng thành của nền giáo dục Việt Nam qua nhiều thời kỳ.

Nguồn gốc sâu xa của ngày Nhà giáo Việt Nam bắt đầu từ năm 1946, khi Liên hiệp quốc tế các công đoàn giáo viên (FISE) được thành lập tại Paris với tinh thần đoàn kết các nhà giáo tiến bộ trên thế giới. Tổ chức này, đến năm 1949, đã đưa ra bản “Hiến chương các nhà giáo” gồm 15 chương, đặt nền tảng bảo vệ quyền lợi của nghề dạy học và đề cao vai trò người thầy trong xã hội. Việt Nam là thành viên của FISE từ năm 1953, và chính sự kết nối quốc tế này đã mở đường cho sự hình thành một ngày lễ giáo giới mang ý nghĩa toàn cầu, rồi dần trở thành đặc thù của riêng Việt Nam. Tháng 8/1957, tại hội nghị FISE tổ chức ở Warszawa với 57 quốc gia tham dự, Công đoàn Giáo dục Việt Nam đã đề xuất chọn ngày 20/11 làm ngày “Quốc tế Hiến chương các nhà giáo”. Và vào năm 1958, lần đầu tiên ngày này được tổ chức rộng rãi trên toàn miền Bắc Việt Nam, đánh dấu một cột mốc quan trọng trong việc tôn vinh những người làm nghề giáo trong bối cảnh đất nước còn nhiều khó khăn sau chiến tranh chống thực dân.

Dù thời gian có đổi thay, giá trị cốt lõi mà ngày 20/11 mang theo vẫn còn nguyên. Ảnh: Internet.

Những năm tháng đó, 20/11 không chỉ là ngày để học trò tri ân thầy cô, mà còn là dịp để xã hội ghi nhận vai trò quyết định của giáo dục đối với công cuộc kiến thiết quốc gia. Trong một miền Bắc đang từng bước xây dựng chủ nghĩa xã hội, giáo viên không chỉ dạy chữ mà còn dạy cách sống, cách nghĩ, cách làm người dân của một nước độc lập. Các hoạt động của ngày 20/11 thời kỳ này thường được tổ chức đơn sơ, nhưng chan chứa tình nghĩa. Những bó hoa tự hái, những tấm thiệp viết vụng về hay những buổi sinh hoạt tập thể đều trở thành ký ức thân thương của nhiều thế hệ học sinh và thầy cô.

Sau ngày thống nhất đất nước năm 1975, khi Việt Nam bước sang trang sử mới, ngày 20/11 được mở rộng trở thành ngày truyền thống chung của ngành giáo dục trên phạm vi cả nước. Nếu trước đó chỉ miền Bắc kỷ niệm ngày 20/11, thì từ năm 1975, ngày này mang theo ý nghĩa gắn kết, như một sợi dây nối liền hai miền trong công cuộc hàn gắn và xây dựng. Đây cũng là thời kỳ ngành giáo dục Việt Nam đứng trước nhiệm vụ rất lớn: xóa mù chữ quy mô lớn, khôi phục hệ thống trường lớp, đào tạo lực lượng cán bộ khoa học – kỹ thuật cho thời kỳ phát triển mới. Trong bối cảnh ấy, ngày 20/11 càng trở nên thiêng liêng hơn, như một lời nhắc rằng mọi chiến thắng của dân tộc đều có dấu chân lặng thầm của những người làm nghề gieo chữ.

Một cột mốc quan trọng trong hành trình khẳng định vai trò của ngày Nhà giáo Việt Nam diễn ra vào ngày 28/9/1982, khi Hội đồng Bộ trưởng (nay là Chính phủ) ban hành Quyết định số 167-HĐBT. Quyết định này chính thức ấn định ngày 20/11 hằng năm là “Ngày Nhà giáo Việt Nam”, đưa ngày lễ này trở thành một trong những ngày kỷ niệm cấp quốc gia. Bốn điều trong văn bản này không chỉ quy định cách tổ chức mà còn phản ánh cách Nhà nước nhìn nhận vị trí của người thầy: quan trọng, vẻ vang và cần được chăm lo thực chất. Quyết định yêu cầu chính quyền các cấp từ tháng 10 hằng năm phải xem xét, đánh giá công tác giáo dục, chăm lo đời sống nhà giáo, tránh hình thức phô trương nhưng phải tôn vinh những đóng góp xứng đáng. Đây là bước ngoặt biến 20/11 thành ngày lễ lớn, mang tính pháp lý và lan tỏa sâu rộng trong xã hội.

Trải qua nhiều năm, lễ kỷ niệm 20/11 ngày càng trở nên quen thuộc và bền vững trong đời sống người Việt. Nhưng có lẽ những ngày 20/11 đáng nhớ nhất với nhiều người lại rơi vào giai đoạn đặc biệt: thời điểm đại dịch COVID-19. Khi trường học đóng cửa, thầy cô và học sinh buộc phải chuyển sang dạy và học trực tuyến, ngày 20/11 bỗng trở nên khác lạ. Không có hoa, không có những hàng ghế xếp ngay ngắn trong sân trường, không có tiếng loa phát thanh hay những tràng pháo tay rộn ràng. Thay vào đó là những lời chúc gửi qua màn hình, những buổi học có hình ảnh thầy cô xuất hiện sau chiếc khẩu trang, những tiết học mà chỉ cần nhìn thấy nhau qua webcam cũng đã đủ ấm lòng. Đó là thời điểm người ta nhận ra sự kiên trì, sáng tạo và hy sinh của giáo viên nhiều hơn bao giờ hết. Họ không chỉ mang trọng trách dạy chữ mà còn là điểm tựa tinh thần cho học sinh trong những tháng ngày đầy bất an. Những ngày 20/11 của mùa dịch vì vậy trở thành biểu tượng của sự thích ứng, lòng nhân ái và sức mạnh tinh thần của ngành giáo dục Việt Nam.

Hôm nay, khi đại dịch đã lùi xa, những ngày 20/11 của thời bình trở nên đầy đặn hơn với nhiều lễ kỷ niệm, tri ân, những bó hoa rực rỡ và những câu chuyện cảm động. Nhưng nhìn lại, chúng ta thấy rằng hành trình của ngày 20/11 không chỉ là lịch sử của một ngày lễ. Đó là lịch sử của sự trân trọng dành cho nghề dạy học, lịch sử của tinh thần hiếu học của dân tộc Việt Nam, lịch sử của những thế hệ thầy và trò vượt qua mọi hoàn cảnh để giữ cho ngọn lửa tri thức luôn sáng. Và dù thời gian có đổi thay, giá trị cốt lõi mà ngày 20/11 mang theo vẫn còn nguyên: tôn vinh những con người đã góp phần quan trọng để đất nước vươn lên bằng sức mạnh của tri thức và lòng tận tụy.

Thanh Bình