Những người trẻ kể chuyện di sản bằng công nghệ

Anh Phùng Quang Trung (bên phải) trao tác phẩm phục dựng ảnh liệt sĩ cho thân nhân liệt sĩ tại Củ Chi (TPHCM)

Lối đi mới

Anh Phùng Quang Trung, Trưởng nhóm phục dựng ảnh Skyline, người được trao Giải thưởng Tình nguyện quốc gia năm 2024, chia sẻ rằng anh đến với công việc phục dựng ảnh như một mối duyên.

Sinh ra trong một gia đình có cha gắn bó với lĩnh vực văn hóa phi vật thể, Quang Trung sớm được tiếp xúc với những câu chuyện, những chuyến đi liên quan tới bản sắc văn hóa dân tộc.

"Với tôi, văn hóa là cội nguồn để hiểu rõ hơn về lịch sử, để giữ gìn những nét đẹp của dân tộc. Trong đời sống hôm nay, di sản không xa lạ mà gần gũi qua âm nhạc, ẩm thực, lễ hội, trang phục, kiến trúc… Vấn đề chỉ là cách tiếp cận và lan tỏa phù hợp", Quang Trung nói.

Từ suy nghĩ đó, anh và nhóm Skyline đã chọn phục dựng ảnh, một công việc thầm lặng nhưng mang tính trách nhiệm rất cao. Mỗi bức ảnh lịch sử, đôi khi chỉ là một gam màu, cũng khiến nhóm phải tìm tòi, tham khảo ý kiến của nhà sử học, nghệ nhân để làm cho chính xác.

"Nếu sai, chúng tôi cảm thấy có lỗi với lịch sử, với tiền nhân. Trách nhiệm ấy nặng nề nhưng cũng là động lực để chúng tôi làm tốt hơn", Trưởng nhóm phục dựng ảnh Skyline bộc bạch.

Nhóm không chỉ phục dựng ảnh mà còn đưa sản phẩm lên mạng xã hội, kết hợp cùng phim ngắn, thiết kế, thậm chí là game nhập vai về các trận chiến. Bằng cách này, di sản trở nên sống động, gần gũi và dễ dàng lan tỏa.

Muốn gắn kết giới trẻ với di sản, quan trọng là cách kể chuyện. Công nghệ thực tế ảo, trí tuệ nhân tạo hay game nhập vai đều có thể khiến lịch sử trở nên gần gũi hơn. Khi di sản trở thành trải nghiệm, nó sẽ khơi dậy niềm tự hào và cảm hứng”.

Phùng Quang Trung, Trưởng nhóm phục dựng ảnh Skyline

Không chỉ ở lĩnh vực phục dựng ảnh, dòng tranh dân gian Đông Hồ cũng đang chứng kiến cách tiếp cận mới. Bạn Phạm Thị Lê Dung và nhóm sinh viên Đại học Kiến trúc Hà Nội đã thực hiện ý tưởng "chuyển đổi" tranh vẽ thành tượng 3D dưới hình thức "tô tượng".

Theo Lê Dung, từ gợi ý của PGS.TS Vũ Hồng Cương (giáo viên hướng dẫn), nhóm đã mạnh dạn thử nghiệm việc chuyển tranh Đông Hồ từ dạng 2D sang tượng 3D. Đây được coi là một lối đi mới, giúp di sản trở nên gần gũi hơn với đời sống, trong bối cảnh dòng tranh dân gian đang đứng trước nguy cơ mai một.

Điểm khác biệt của hình thức "3D hóa" chính là tạo được sự tương tác. Nếu như các phương thức lưu giữ truyền thống như truyền nghề, trưng bày tại bảo tàng hay in ấn ứng dụng mang tính tĩnh thì tượng 3D kèm hoạt động tô màu lại mang đến trải nghiệm trực tiếp, kết hợp giáo dục và giải trí, phù hợp với trang trí nội thất hiện đại.

Lê Dung cho biết thêm, kỳ vọng của nhóm là giúp công chúng, đặc biệt là giới trẻ và du khách quốc tế, tiếp cận tranh Đông Hồ một cách trực quan, sinh động và dễ tương tác hơn. Xa hơn, việc "3D hóa" tranh Đông Hồ cũng có tiềm năng được bảo hộ bản quyền, nhân rộng, vừa tạo giá trị kinh tế, vừa góp phần lan tỏa giá trị văn hóa truyền thống trong đời sống đương đại.

Để di sản tiếp tục "thở" và "sống" trong lòng công chúng

Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Phùng Hoàng Anh (Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam) nhận định, mỗi di sản văn hóa, từ vật thể đến phi vật thể, đều là kết tinh của lịch sử và tâm hồn dân tộc.

Các thành viên nhóm sinh viên khoa Nội thất, trường Đại học Kiến trúc Hà Nội, giành giải Nhì cuộc thi “Học sinh, sinh viên với ý tưởng khởi nghiệp” năm 2024 với dự án “Đông Hồ mới - Bộ lưu niệm tượng 3D Đông Hồ và set tô tượng”

Trong bối cảnh toàn cầu hóa mạnh mẽ, di sản nếu không được quan tâm đúng mức rất dễ bị mai một, hoặc bị thương mại hóa, biến dạng so với giá trị gốc. Chính vì vậy, vai trò của thế hệ trẻ ngày nay mang tính quyết định, không chỉ trong việc tiếp nhận mà còn ở sự sáng tạo để di sản tỏa sáng trong đời sống đương đại.

Theo ông Phùng Hoàng Anh, lớp trẻ hiện nay có nhiều lợi thế như: Sự năng động, tính sáng tạo, khả năng tiếp cận công nghệ và mạng xã hội. Nếu biết tận dụng, những lợi thế ấy sẽ trở thành "cầu nối" giúp di sản trở nên gần gũi, hấp dẫn hơn với cộng đồng.

Hãy coi bảo tồn di sản là một niềm tự hào và cũng là một nghề nghiệp lâu dài. Khi các bạn trẻ thực sự yêu thích, coi đây là sự nghiệp và sứ mệnh thì di sản sẽ không chỉ được giữ gìn nguyên vẹn, mà còn được trao truyền, lan tỏa mạnh mẽ đến mai sau”.

Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Phùng Hoàng Anh

Điều quan trọng là người trẻ cần ý thức rằng bảo tồn không phải chỉ là "sưu tầm, cất giữ", mà là một hành trình gắn bó lâu dài, đòi hỏi tri thức và trách nhiệm.

"Giới trẻ muốn gắn bó với di sản thì trước hết phải hiểu di sản. Cần trang bị nền tảng kiến thức cơ bản về lịch sử, nghệ thuật, phong tục tập quán để khi sáng tạo hay ứng dụng công nghệ vào thì vẫn giữ được cái hồn cốt. Bảo tồn mà xa rời gốc rễ thì sẽ chỉ tạo ra sản phẩm na ná, không còn sức sống thật sự", nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Phùng Hoàng Anh cho biết.

Từ góc nhìn nghiên cứu, ông Phùng Hoàng Anh cho rằng, một trong những giải pháp quan trọng là đưa di sản trở thành một phần trong đời sống hằng ngày. Điều này không chỉ là trách nhiệm của giới chuyên môn mà còn cần sự tham gia tích cực của thanh niên.

Họ có thể tham gia các dự án bảo tồn, tìm hiểu và kể lại câu chuyện của di sản bằng ngôn ngữ mới: Video ngắn, game nhập vai, triển lãm số, trình diễn nghệ thuật đương đại…

Những cách tiếp cận này giúp di sản không đứng ngoài nhịp sống hiện đại, mà tiếp tục "thở" và "sống" trong lòng công chúng, góp phần làm cho văn hóa truyền thống không ngừng chảy, vừa bền vững vừa tỏa sáng trong dòng chảy hiện đại.

An Khê