Xây dựng làng gốm Bàu Trúc thành điểm du lịch cộng đồng
Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VH-TT-DL) đang lấy ý kiến của các bộ, ngành, địa phương về Dự án “Mô hình di sản kết nối gắn với các hành trình du lịch để phát triển cộng đồng các dân tộc thiểu số có di sản tương đồng”, trong đó có mô hình về nghề làm gốm của người Chăm làng Bàu Trúc (xã Ninh Phước). Đây được xem là tín hiệu tốt mở ra cánh cửa xây dựng làng gốm nổi tiếng của đồng bào Chăm thành điểm du lịch cộng đồng trong thời gian tới.
Cấp thiết cần bảo vệ và phát huy
Nghề làm gốm của đồng bào Chăm tại làng gốm Bàu Trúc là một trong những loại hình di sản văn hóa phi vật thể tiêu biểu, mang giá trị lịch sử - nghệ thuật đặc sắc, đồng thời phản ánh sâu sắc mối quan hệ giữa con người với môi trường tự nhiên - xã hội ở địa phương. Làng nghề làm gốm Bàu Trúc được ghi nhận là một trong những làng nghề gốm cổ ở khu vực Đông Nam Á và mang những đặc trưng độc đáo như: Kỹ thuật tạo hình thủ công hoàn toàn bằng tay, không sử dụng bàn xoay; quy trình nung gốm ngoài trời bằng củi, rơm rạ, tạo ra sắc màu và hoa văn tự nhiên đặc trưng... Chính những điều đó đã tạo nên bản sắc riêng biệt của những sản phẩm gốm Bàu Trúc so với các làng nghề gốm khác trong nước và khu vực. Tháng 11-2022, nghề làm gốm tại Bàu Trúc được UNESCO ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp.
Các nghệ nhân làng gốm Bàu Trúc giới thiệu nghề làm gốm Chăm truyền thống tại Triển lãm thành tựu đất nước nhân dịp kỷ niệm 80 năm Ngày Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam ở Thủ đô Hà Nội.
Tuy nhiên, theo nhận định của Bộ VH-TT-DL, nghề làm gốm của người Chăm ở Bàu Trúc đang đứng trước những thách thức lớn. Đó là lực lượng nghệ nhân và thế hệ kế cận ngày càng giảm, số lượng người theo học nghề, thực hành nghề ít; sản phẩm gốm thủ công truyền thống khó cạnh tranh với hàng hóa công nghiệp; vùng nguyên liệu đất sét để làm gốm ngày càng bị thu hẹp; không gian sản xuất và thực hành nghề bị hạn chế. Cộng đồng chủ thể là người dân trực tiếp làm ra sản phẩm không có nhiều cơ hội tham gia các sự kiện giao lưu, quảng bá sản phẩm ra ngoài địa phương. Khách du lịch trong nước và quốc tế cũng khó tiếp cận để trải nghiệm trọn vẹn các giá trị của di sản nghề làm gốm Bàu Trúc. Những yếu tố trên đã đặt ra yêu cầu cấp thiết phải có giải pháp kết nối, quảng bá và tạo sinh kế bền vững cho cộng đồng người Chăm đang giữ gìn nghề làm gốm thủ công truyền thống.
Mang đến nhiều kỳ vọng
Theo ông Lê Văn Hoa - Phó Giám đốc Sở VH-TT-DL, sau khi nhận được văn bản yêu cầu góp ý cho dự thảo Dự án “Mô hình di sản kết nối gắn với các hành trình du lịch để phát triển cộng đồng các dân tộc thiểu số có di sản tương đồng”, với mô hình cụ thể là nghề làm gốm của người Chăm làng Bàu Trúc, sở đã nhanh chóng có văn bản tham gia ý kiến gửi Bộ VH-TT-DL. Cùng với đó, sở cũng gửi danh sách nghệ nhân, học viên để tham gia khi dự án được triển khai. Với việc nghề làm gốm của đồng bào Chăm ở Bàu Trúc được chọn làm đối tượng chính của dự án đã mở ra cơ hội xây dựng, phát triển nơi đây trở thành điểm du lịch cộng đồng trong tương lai. Qua đó, giới thiệu, quảng bá để du khách tham quan, tìm hiểu và trực tiếp tham gia các công đoạn làm gốm; mở rộng những trải nghiệm không gian văn hóa - lịch sử của đồng bào Chăm, khám phá cảnh quan thiên nhiên, ẩm thực, các loại hình nghệ thuật truyền thống. Thông qua mô hình, cộng đồng những người làm nghề gốm tại Bàu Trúc sẽ có cơ hội giao lưu, trao đổi kinh nghiệm, kỹ năng và bí quyết làm nghề, đồng thời mở rộng thị trường tiêu thụ sản phẩm, nâng cao năng lực truyền dạy, quảng bá di sản ra ngoài phạm vi địa phương.
Nghệ nhân làng gốm Bàu Trúc trình diễn nghề làm gốm truyền thống ở Khu di tích quốc gia đặc biệt Tháp Bà Pô Nagar.
Khi dự án được thực hiện, đồng bào Chăm ở làng gốm Bàu Trúc sẽ được tổ chức truyền dạy những kiến thức, kỹ năng cần thiết trong cộng đồng để hướng tới xây dựng các tour du lịch mang tính trải nghiệm thực tế với tên gọi “Hồn gốm Bàu Trúc” để du khách trải nghiệm làm gốm cùng nghệ nhân, tìm hiểu lịch sử làng nghề, tham quan chợ gốm và không gian văn hóa dân tộc Chăm. Từ đó, lồng ghép các câu chuyện văn hóa tương đồng để xây dựng nội dung diễn giải, trưng bày, trình diễn, quảng bá di sản kết nối trong và ngoài cộng đồng bằng nhiều hình thức; tạo điểm giao lưu trình diễn, thực hành di sản… “Lâu nay, chúng tôi vẫn được mời đi tham gia trình diễn làm gốm ở Khu di tích quốc gia đặc biệt Tháp Bà Pô Nagar hoặc một số khu du lịch trên địa bàn tỉnh. Nếu được tham gia dự án này, chúng tôi sẽ có điều kiện để giới thiệu, quảng bá nghề làm gốm truyền thống và các sản phẩm gốm Chăm ngay tại chính quê hương Bàu Trúc. Từ những hoạt động bảo vệ, sản xuất, trình diễn và chia sẻ giá trị di sản với du khách, người dân sẽ có thêm sinh kế, tạo việc làm, thu nhập ổn định”, nghệ nhân Trượng Thị Gạch chia sẻ.
Được biết, thực hiện Chương trình hành động quốc gia bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể “Nghệ thuật làm gốm của người Chăm”, Sở VH-TT-DL đã ban hành kế hoạch mở lớp truyền dạy nghệ thuật làm gốm của người Chăm tại làng Bàu Trúc, dự kiến từ ngày 3 đến 12-10. Vậy nên, khi dự án của Bộ VH-TT-DL được triển khai sẽ tạo nên sự đồng bộ, toàn diện hơn bởi có sự tham gia của các nhà khoa học, nhà quản lý, doanh nghiệp để cùng nhau thực hiện từng nội dung cụ thể nhằm mang đến những lợi ích thiết thực cho người dân trong việc tham gia bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa nghề làm gốm Chăm ở Bàu Trúc.
