Những tờ báo cách mạng đầu tiên của Việt Nam

Đó là tờ Thanh Niên, số đầu tiên ra ngày 21-6-1925. Và sự kiện ra đời của Báo Thanh Niên đã trở thành mốc son khai sinh ra nền báo chí cách mạng Việt Nam.

Báo Thanh Niên

Báo Thanh Niên trụ sở đặt tại số nhà 13A đường Văn Minh, Quảng Châu, Trung Quốc. Thời gian đầu báo ra mỗi tuần một kỳ, in hơn 100 bản trên chất liệu giấy sáp. Tên báo “Thanh Niên” viết bằng tiếng Việt và tiếng Hán. Báo có khổ 19cm x 13cm, ra mỗi kỳ 2 trang, có lúc 4 trang, với các mục: Xã luận, bình luận, diễn đàn phụ nữ, phê bình, tin tức, thơ ca, vấn đáp, trả lời bạn đọc, việc làm... Thời kỳ sau, do điều kiện in khó khăn nên số sau cách số trước có khi 3 tuần, 5 tuần.

Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc vừa là Tổng Biên tập, vừa tổ chức nội dung. Ngoài viết rất nhiều tin bài cho báo, hầu hết không ký tên hoặc bút danh, Người còn vẽ cả tranh phê bình, châm biếm. Ngoài ra, các cộng sự tích cực còn có các đồng chí Hồ Tùng Mậu, Lê Hồng Sơn, Lê Hồng Phong, Trương Vân Lĩnh...

Báo Thanh Niên đóng vai trò quan trọng trong việc tuyên truyền, chuẩn bị về tư tưởng, lý luận và tổ chức cho sự ra đời của các nhóm cộng sản vào cuối năm 1929 và thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam đầu năm 1930. Báo có các bài viết khơi sâu lòng căm thù quân cướp nước, tuyên truyền, giác ngộ, cổ vũ nhân dân làm cách mạng. Số báo 63 (ra ngày 3-10-1926) có bài "Kấm đi ra ngoài" phản ánh sự cai trị hà khắc của thực dân Pháp, cuối bài tác giả nêu rõ quan điểm: “Đồng bào ơi! Quyền tự do là trời cho mình. Người mà không được tự do thà rằng chết. Tỉnh dậy, đập vỡ cái lồng Tây nó nhốt người mình đó. Đồng bào ơi! Cam chịu như gà như lợn mà hay sao, chỉ có gà lợn mới chịu người ta giam nhốt mãi, nếu là người thế nào cũng kiếm cách phá lồng mà ra”.

Báo Thanh Niên được bí mật chuyển về nước bằng đường tàu thủy, lưu hành trong các chi bộ của Việt Nam Thanh niên Cách mạng Đồng chí hội, trong các cơ sở cách mạng của Việt kiều ở Pháp, Thái Lan, Trung Quốc… Báo đã có ảnh hưởng sâu rộng trong đời sống chính trị của nhân dân ta.

Năm 1985, nhân kỷ niệm 60 năm ngày Báo Thanh Niên xuất bản số đầu tiên, Ban Bí thư Trung ương Đảng đã ra quyết định lấy ngày 21-6 hằng năm là Ngày Báo chí Việt Nam. Ngày 21-6-2000, nhân kỷ niệm 75 năm Ngày Báo chí Việt Nam, theo đề nghị của Hội Nhà báo Việt Nam, Bộ Chính trị Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam đồng ý gọi Ngày Báo chí Việt Nam là Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam.

Báo Dân Chúng

Năm 1938, hòa trong phong trào Mặt trận Bình dân, Báo Dân Chúng của Ðảng Cộng sản Ðông Dương ra đời. Lúc này tại Pháp, phong trào Mặt trận Bình dân do Ðảng Cộng sản Pháp làm nòng cốt đang phát triển mạnh ra cả các thuộc địa, do đó chính sách của Pháp đối với thuộc địa có sự thay đổi. Ðảng Cộng sản Ðông Dương đã nhân cơ hội này cho ra đời một số cơ quan ngôn luận để tuyên truyền đường lối cách mạng. Trung ương Ðảng, trực tiếp là các đồng chí Hà Huy Tập, Nguyễn Văn Cừ đã cho xuất bản Báo Dân Chúng, đặt trụ sở tại số nhà 43 đường Hamelin (Sài Gòn) với thành phần ban biên tập là các đồng chí Trần Văn Kiết, Lê Văn Kiệt, Nguyễn Văn Kỉnh, Bùi Văn Thủ, Hoàng Văn Thanh, Hoàng Hoa Cương, Nguyễn Văn Trấn...

Báo Dân Chúng ra số đầu vào ngày 22-7-1938. Báo in ra được phát không cho nhân dân Sài Gòn và các vùng lân cận. Những số báo đầu không có giấy phép, phải một tháng sau, từ số 15 (ra ngày 10-9-1938), chính quyền thực dân mới chấp nhận cấp phép cho Báo Dân Chúng. Báo có những bài viết đầy tính chiến đấu nhằm đả kích chính sách cai trị của bọn đế quốc, thực dân; đồng thời tuyên truyền lý luận, đường lối, quan điểm, chính sách của Ðảng ta, cổ động và tổ chức quần chúng đấu tranh đòi dân chủ và chống chiến tranh phát xít, cổ vũ cho Mặt trận Dân chủ Ðông Dương, ủng hộ Mặt trận Bình dân Pháp, ủng hộ Mặt trận Dân chủ ở các nước đấu tranh chống phát xít, đặc biệt là ở Tây Ban Nha, Trung Quốc, ủng hộ Liên bang Xô Viết...

Dân Chúng là tờ báo ra công khai và là tờ báo thứ 3 của Ðảng ta ra được nhiều số nhất trước Cách mạng Tháng Tám năm 1945, cũng là tờ báo của Ðảng trước năm 1945 có số lượng in lớn nhất, có nhiều bạn đọc nhất vào thời điểm đó. Tờ báo vinh dự được lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc gửi bài đăng số báo đầu tiên.

Năm 1988, di tích trụ sở của Báo Dân Chúng tại số 43 đường Hamelin - nay là đường Lê Thị Hồng Gấm, phường Nguyễn Thái Bình (quận 1, thành phố Hồ Chí Minh) đã được công nhận là Di tích Lịch sử cấp quốc gia.

Báo Việt Nam Độc lập

Sau 30 năm ra đi tìm đường cứu nước, ngày 28-1-1941, Bác Hồ về Pác Bó (xã Trường Hà, huyện Hà Quảng, tỉnh Cao Bằng) xây dựng căn cứ địa cách mạng. Từ ngày 10 đến ngày 19-5-1941, Người tổ chức Hội nghị Trung ương Đảng lần thứ 8. Hội nghị thống nhất nhiều quyết sách lớn, đồng thời quyết định xuất bản một tờ báo làm cơ quan tuyên truyền, cổ động cho Mặt trận Việt Minh, lấy tên theo mục tiêu của cách mạng là Việt Nam Độc lập.

Bác Hồ vừa trực tiếp chỉ đạo, vừa là người viết, duyệt, vẽ tranh minh họa, tranh cổ động, tham gia in ấn. Số đầu tiên (101) ra ngày 1-8-1941 (hiện nay Bảo tàng Cách mạng Việt Nam còn lưu trữ được bản gốc của 156 số). Trong hoàn cảnh làm báo vô cùng khó khăn, nhưng tờ báo đã thể hiện một cách sinh động đường lối cách mạng, niềm tin vào thắng lợi, tin vào sự đúng đắn của Chủ nghĩa Mác - Lênin. Trong bài xã luận đăng số đầu (101) Bác viết: “Tây cốt làm cho dân ta ngu, dân ta hèn. Ngu thì phải hèn. Ta ngu hèn thì nó dễ trị, dễ ăn hiếp, dễ bóc lột.”. Số 109 (21-10-1941), bài “Nga - Đức chiến tranh", Bác viết: “Nga là một nước cách mệnh. Đức là một nước phát xít. Nếu Đức thắng toàn loài người sẽ bị vòng nô lệ. Nếu Nga thắng thì thế giới mới mong có ngày vẻ vang... Ta có thể chắc rằng: Đức nhất định thua. Nga nhất định thắng”...

Số báo 226 (ngày 20-8-1945), bài “Giờ giải phóng đã đến” có đoạn viết: “Ngày giải phóng của 25 triệu đồng bào đã tới! Hỡi hết thảy đồng bào! Hỡi những ai biết yêu nước thương nòi! Hãy mau hưởng ứng Việt Minh dưới ngọn cờ chỉ đạo sao vàng năm cánh, mau đứng lên cướp chính quyền, thành lập chính phủ lâm thời nhân dân…”. Số báo 230 (ngày 10-10-1945) đăng tin làm nô nức lòng người “Tuần lễ vàng ở khắp nơi đạt kết quả mỹ mãn: Hà Nội quyên được 2.549 lạng vàng, 2 triệu 551 ngàn đồng, 9.200 tấn thóc; Hải Phòng: 626 lạng vàng, 590 lạng bạc; Nam Định: 252 lạng vàng; Hà Tĩnh 163 lạng vàng; Huế: 200 ki-lô vàng; Quảng Trị 250 lạng vàng. Các nơi tiếp tục quyên góp”... Báo Việt Nam Độc lập thực sự có những đóng góp to lớn cho quá trình giải phóng dân tộc.

Tháng 8-1956, Khu Tự trị Việt Bắc được thành lập, Báo Việt Nam Độc lập trở thành cơ quan ngôn luận của Khu ủy. Báo kết thúc nhiệm vụ vào số cuối cùng 1737 (ngày 11-3-1976).

Báo Cờ Giải Phóng/ Sự Thật

Báo Cờ Giải Phóng số 1 xuất bản ngày 10-10-1942, do Tổng Bí thư Trường Chinh phụ trách, đồng thời là cây bút chính luận chủ yếu của báo. Khác với nhiều tờ báo cách mạng trước đó, trên măng sét Báo Cờ Giải Phóng ghi rõ là “Cơ quan tuyên truyền, cổ động Trung ương của Đảng Cộng sản Đông Dương”. Thời kỳ xuất bản bí mật trước Cách mạng Tháng 8-1945, Cờ Giải Phóng ra được 15 số (số 15 ra ngày 17-7-1945), in li-tô trên giấy xanh nhạt khổ 27cm x 38cm, số lượng in ít, chủ yếu lưu hành trong nội bộ Đảng. Thời kỳ này, báo ra không có kỳ hạn nhất định, nội dung tập trung phổ biến những đường lối, chính sách lớn của Đảng; tuyên truyền, cổ động hướng nhân dân chuẩn bị tổng khởi nghĩa. Sau khi Cách mạng Tháng Tám thắng lợi, Cờ Giải Phóng xuất bản công khai tại Hà Nội từ số 16 (ngày 12-9-1945) đến số cuối cùng 33 (ngày 18-11-1945). Nội dung báo giai đoạn này chủ yếu khẳng định nền độc lập của dân tộc sau khi thành lập nước, lên án thực dân Pháp cố tình gây hấn, kêu gọi người dân sẵn sàng chống quân xâm lược, bảo vệ nền độc lập vừa giành được...

Sau khi Báo Cờ Giải Phóng ngừng xuất bản, Báo Sự Thật được thay thế, ra số đầu ngày 5-12-1945. Mặc dù là “Cơ quan tuyên truyền kháng chiến của Hội Nghiên cứu Chủ nghĩa Mác ở Đông Dương”, nhưng thực chất đây là tờ báo của Đảng, do Tổng Bí thư Trường Chinh làm chủ nhiệm. Báo Sự Thật ra một tuần 2 số, mỗi số 4 trang, cũng có số chỉ có 2 trang, khổ giấy 23cm x 37cm. Sau này, ngoài những số báo thường, Báo Sự Thật còn có những số đặc biệt dành cho ngày Tết và những ngày kỷ niệm Cách mạng Tháng Tám, Quốc khánh 2-9, Quốc tế Lao động 1-5...

Nguyễn Phong