Nhượng bộ bất ngờ của Ukraine: Điểm nghẽn hòa bình được tháo gỡ?

Cuộc gặp 5 tiếng đầy căng thẳng giữa phái đoàn Mỹ và Ukraine

Các đặc phái viên của Tổng thống Mỹ Donald Trump đã có 5 tiếng trao đổi với Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky ở Berlin ngày 14/12 với việc Washington hoan nghênh những tiến triển đạt được giữa bối cảnh chính quyền Mỹ tăng cường sức ép lên Kiev để đạt được một thỏa thuận hòa bình với Nga vào cuối năm.

Các cuộc trao đổi giữa Ukraine và các đối tác phương Tây đã trở thành một cuộc giằng co, ngay cả khi Nga chưa ngồi vào bàn đàm phán. Washington đang thúc đẩy việc đưa ra quyết định nhanh chóng, trong khi Tổng thống Volodymyr Zelensky và các đồng minh châu Âu cho rằng vẫn còn những khác biệt lớn cần được giải quyết.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky. Ảnh: Reuters

Các cuộc thảo luận sẽ tiếp tục ngày 15/12 với nhiều nhà lãnh đạo châu Âu có kế hoạch tham gia.

Một trong những điểm bất đồng then chốt là việc Kiev phản đối đề xuất của Washington yêu cầu rút các lực lượng Ukraine khỏi một phần khu vực Donbas ở miền Đông. Các quan chức châu Âu và Ukraine cũng yêu cầu làm rõ việc Mỹ sẽ hành động như thế nào nếu Nga phá vỡ thỏa thuận hòa bình và tiếp tục tấn công trong tương lai. Hai vấn đề này sẽ là trọng tâm của các cuộc đàm phán tại Berlin.

Sau khi các cuộc thảo luận kết thúc vào tối muộn 14/12, Đặc phái viên Mỹ Steve Witkoff cho biết trên mạng xã hội X rằng hai bên đã tiến hành các cuộc trao đổi chuyên sâu về kế hoạch hòa bình.

“Chúng tôi đã đạt được nhiều tiến triển và sẽ gặp lại nhau vào sáng mai", ông Steve Witkoff nói.

Một nguồn tin nắm được nội dung các cuộc đàm phán ngày 14/12 cho biết không khí thảo luận khá căng thẳng, khi phía Mỹ dường như không sẵn sàng nhượng bộ trong dự thảo đề xuất hòa bình của mình.

Cuối tuần trước, ông Trump cho biết ông được mời tham gia các cuộc đàm phán tại Berlin nhưng nhà lãnh đạo Mỹ công khai bày tỏ sự hoài nghi về tính hiệu quả của chuyến thăm này. Thay vào đó, ông cử ông Witkoff và con rể của mình - Jared Kushner tham dự, sau khi Tổng thống Zelensky cho thấy Ukraine đã linh hoạt hơn trong lập trường đàm phán.

Trong những tuần gần đây, ông Witkoff liên tục tham dự các cuộc gặp với giới chức Nga tại Điện Kremlin và các cuộc thảo luận riêng với đại diện Ukraine tại Mỹ hoặc châu Âu.

Các quan chức Nga cho biết kế hoạch hòa bình của Mỹ là một cơ sở tốt để thảo luận, nhưng chưa khẳng định liệu Moscow có chấp nhận hay không. Nhiều quan chức châu Âu tỏ ra nghi ngờ về thiện chí chấm dứt xung đột của Điện Kremlin, đồng thời cho rằng nếu Nga giành thắng lợi tại Ukraine, châu Âu và toàn bộ các nước NATO có thể đối mặt với nguy cơ Moscow mở rộng xung đột.

Trong suốt các cuộc đàm phán gần đây, Nga vẫn tiếp tục các cuộc không kích nhằm vào các thành phố và cơ sở hạ tầng năng lượng của Ukraine. Tổng thống Zelensky sáng 14/12 cho biết, hàng trăm nghìn gia đình trên khắp Ukraine đã bị mất điện.

Hôm 10/12, Ukraine đã gửi Mỹ phản hồi đối với đề xuất trước đó của Washington nhằm chấm dứt xung đột. Dù hai bên đã đạt được đồng thuận về một số điểm, trong đó có việc giới hạn quân số thời bình của lực lượng vũ trang Ukraine ở mức 800.000 người, Kiev vẫn tiếp tục bác bỏ yêu cầu của Mỹ về việc từ bỏ các phần lãnh thổ tại tỉnh Donetsk mà quân đội Ukraine hiện vẫn đang kiểm soát.

Điểm nghẽn đàm phán

Theo kế hoạch của Mỹ, Kiev sẽ phải cam kết không chiến đấu giành lại các vùng lãnh thổ mà Nga đã chiếm được ở những khu vực khác và Washington có thể chính thức công nhận việc Moscow sáp nhập một số phần lãnh thổ của Ukraine. Kế hoạch này cũng sẽ khiến triển vọng gia nhập NATO của Ukraine thêm phức tạp và có khả năng sẽ đưa Nga quay lại nền kinh tế toàn cầu, bao gồm cả các dự án hợp tác chung giữa Washington và Moscow.

Phát biểu với các phóng viên qua WhatsApp trước thềm các cuộc đàm phán sáng 14/12, Tổng thống Volodymyr Zelensky cho biết Kiev vẫn chưa nhận được phản hồi từ Washington về đề xuất của mình. Ông nói Ukraine đã “làm rất nhiều để bảo đảm tất cả các bên có thể ngồi lại với nhau” và than phiền rằng các cuộc đàm phán hòa bình hiện nay đang bị chi phối bởi quyền lực chính trị hơn là các giá trị.

“Hãy nhìn xem, hôm nay chúng ta không nói về sự trung thực, mà là về quyền lực. Bởi nếu nói về sự trung thực, các giá trị và sự tôn trọng luật pháp quốc tế thì ngay từ đầu Nga đã phải bị lên án", ông Zelensky nói.

Nhà lãnh đạo Ukraine cũng cho biết ông sẵn sàng thảo luận về tương lai của khu vực Donetsk mà Ukraine vẫn đang kiểm soát. Theo ông, phương án công bằng nhất là bắt đầu đàm phán với Nga dựa trên giới tuyến hiện tại, chứ không phải việc rút quân cưỡng ép và nếu quân đội Ukraine rút khỏi khu vực này, Nga cũng phải đồng ý rút các lực lượng của mình.

Ông nhấn mạnh vấn đề này “rất nhạy cảm và gây nhiều tranh cãi”. Theo luật pháp Ukraine, Tổng thống không có quyền từ bỏ lãnh thổ và quyết định cuối cùng thuộc về người dân, có thể thông qua một cuộc trưng cầu ý dân.

Một trong những khác biệt cốt lõi giữa Mỹ và Ukraine nằm ở cách đánh giá cục diện chiến trường và việc điều đó sẽ tác động như thế nào tới tiến trình đàm phán. Tổng thống Donald Trump nhiều lần tuyên bố rằng Ukraine đang thua trong cuộc xung đột hiện nay.

Nhiều quan chức cấp cao trong chính quyền Tổng thống Trump cho rằng Ukraine đang thất thế và sẽ thất bại nếu tiếp tục giao tranh, trong khi binh lính Ukraine và một số quan chức châu Âu tin rằng Kiev vẫn có thể tự vệ ít nhất thêm một năm nữa, đặc biệt nếu nhận được sự hỗ trợ quân sự và tài chính tăng lên từ các đồng minh.

Tổng thống Zelensky đã kêu gọi Mỹ không tin vào những tuyên bố của Moscow về tình hình tiền tuyến. Để nhấn mạnh lập luận này, hôm 12/12, nhà lãnh đạo Ukraine đã tới thăm khu vực rìa thành phố Kupyansk bị bao vây ở tỉnh Kharkov - nơi Nga tuyên bố đã chiếm được từ một tháng trước.

Theo các quan chức châu Âu và Ukraine, ngoài vấn đề lãnh thổ, các cuộc thảo luận tại Berlin dự kiến sẽ tập trung vào việc đàm phán các bảo đảm an ninh cho Ukraine.

Anh, Pháp và một số nước châu Âu khác đã xây dựng các kế hoạch chi tiết về những hình thức hỗ trợ cho Ukraine, bao gồm khả năng triển khai một lực lượng đảm bảo tại nước này và họ đã thảo luận với các quan chức quân sự Mỹ. Tuy nhiên, theo phía Ukraine và châu Âu, Washington đến nay vẫn chưa đưa ra quyết định về mức độ hỗ trợ mà Mỹ sẽ cung cấp.

Nhượng bộ bất ngờ của Ukraine

Ban đầu, Ukraine hy vọng sẽ được gia nhập NATO với cam kết rằng cuộc tấn công vào một quốc gia thành viên sẽ được coi là tấn công vào toàn liên minh. Tuy nhiên, Tổng thống Volodymyr Zelensky hôm 14/12 thừa nhận triển vọng gia nhập NATO hiện gần như đã bị chặn lại và ông đang tập trung vào việc tìm kiếm các bảo đảm an ninh có tính ràng buộc pháp lý từ Mỹ và châu Âu, tương tự như những cam kết được quy định trong Điều 5 của Hiệp ước sáng lập NATO.

Ông Zelensky cho biết ông hy vọng vai trò của Washington trong việc ngăn chặn một cuộc tấn công mới của Nga trong tương lai sẽ được Quốc hội Mỹ hậu thuẫn. Hôm 12/12, một quan chức Pháp tái khẳng định tầm quan trọng của việc Washington phải làm rõ vai trò của mình trong các bảo đảm an ninh dành cho Ukraine, trước khi Kiev chấp nhận bất kỳ nhượng bộ lãnh thổ nào.

Tuy nhiên, các chuyên gia an ninh Mỹ cho rằng động thái mới nhất của Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky, đưa ra trong các cuộc trao đổi với phái đoàn Mỹ về một thỏa thuận hòa bình tiềm năng với Nga, chủ yếu mang tính biểu tượng.

“Điều này gần như không làm thay đổi cục diện”, ông Justin Logan, Giám đốc chương trình nghiên cứu quốc phòng và chính sách đối ngoại tại Viện Cato, nhận định. Theo ông, đây chủ yếu là nỗ lực nhằm thể hiện thiện chí và sự hợp lý của Ukraine trong bối cảnh đàm phán.

Cùng quan điểm, ông Logan và ông Andrew Michta, giáo sư nghiên cứu chiến lược tại Đại học Florida, cho rằng tư cách thành viên NATO đối với Ukraine thực tế đã không khả thi trong một thời gian dài. Ông Michta thậm chí mô tả vấn đề Ukraine gia nhập NATO hiện nay không còn mang tính quyết định.

Về phía Nga, Điện Kremlin tuyên bố sẽ phản đối mạnh mẽ nếu các đề xuất do Ukraine và EU xây dựng được đưa vào kế hoạch hòa bình. Cố vấn chính sách đối ngoại của Điện Kremlin - ông Yury Ushakov, nói hôm 14/12 rằng Nga nhiều khả năng sẽ phản đối các điều khoản, trong đó có việc thiết lập một khu phi quân sự tại Donetsk.

“Có thể sẽ có một số điều khoản hoàn toàn không thể chấp nhận được với chúng tôi, bao gồm cả những vấn đề liên quan đến lãnh thổ", ông Ushakov nói. Theo ông: “Vấn đề lãnh thổ đã được thảo luận tích cực tại Moscow. Phía Mỹ không chỉ biết mà còn hiểu rõ lập trường của chúng tôi".

Ông Ushakov cũng khẳng định Ukraine sẽ không bao giờ có thể giành lại Crimea hoặc đạt được tư cách thành viên NATO. Liên quan đến việc Ukraine gia nhập NATO, ông nói: “Có thể chắc chắn một triệu phần trăm rằng điều đó sẽ không xảy ra".

Kiều Anh/VOV.VN (biên dịch) Theo: Wall Street Journal