Bỏ mục tiêu NATO, điểm nghẽn hòa bình Ukraine vẫn khó tháo gỡ

Các đặc phái viên hàng đầu của Tổng thống Mỹ Donald Trump đã hội đàm hơn 5 giờ với Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky tại Berlin ngày 14/12 nhằm thúc đẩy thỏa thuận hòa bình với Nga trước cuối năm.

Dù Washington ghi nhận tiến triển nhưng tiến trình đàm phán vẫn căng thẳng do bất đồng lớn về Donbass, Crimea và tương lai NATO.

Tổng thống Volodymyr Zelensky ngày 14/12 cho biết Kyiv sẵn sàng từ bỏ khát vọng gia nhập Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO). Tuy nhiên, theo đánh giá của nhiều chuyên gia Mỹ, việc đó vẫn khó làm thay đổi thực chất tiến trình hòa đàm với Nga.

Theo ông, việc nhận được các bảo đảm an ninh từ Mỹ, châu Âu và các đối tác khác có thể được coi là một sự nhượng bộ từ phía Ukraine.

Theo TASS, cũng phát biểu trong cuộc phỏng vấn ngày 14/12, Cố vấn Điện Kremlin Yury Ushakov tuyên bố dứt khoát: “Ông Zelensky sẽ không thể đạt được bất kỳ điều nào trong số đó. Việc lấy lại Crimea là điều không thể, chắc chắn 100%. Còn chuyện Ukraine gia nhập NATO, tôi cũng tin chắc 100% là điều đó sẽ không xảy ra”.

Cố vấn Điện Kremlin Yury Ushakov. Ảnh: Reuters.

Moscow kiên quyết, Kyiv lung lay

Trong cuộc phỏng vấn trực tuyến cũng diễn ra ngày 14/12, Tổng thống Zelensky thừa nhận Ukraine sẵn sàng từ bỏ nỗ lực gia nhập NATO nếu đổi lại được các bảo đảm an ninh đáng tin cậy từ Mỹ và các đồng minh.

“Ngay từ đầu, Ukraine coi việc gia nhập NATO là bảo đảm an ninh thực sự. Tuy nhiên, một số đối tác ở Mỹ và châu Âu đã không ủng hộ hướng đi này”, ông Zelensky cho biết.

Theo nhà lãnh đạo Ukraine, các bảo đảm an ninh từ Mỹ, châu Âu và những đối tác khác có thể trở thành phương án thay thế cho tư cách thành viên NATO.

“Các thỏa thuận an ninh song phương với Mỹ, những bảo đảm tương tự Điều 5 của NATO từ phía Washington, cùng các cam kết an ninh từ châu Âu và các đối tác như Canada, Nhật Bản, có thể giúp ngăn chặn một chiến dịch quân sự mới của Nga trong tương lai”, ông nói thêm.

Tổng thống Nga Vladimir Putin nhiều lần yêu cầu Ukraine chính thức từ bỏ tham vọng gia nhập NATO, đồng thời rút quân khỏi các khu vực ở Donbass, gồm Lugansk và Donetsk, hiện vẫn nằm dưới sự kiểm soát của Kyiv.

Moscow cũng nhấn mạnh Ukraine phải duy trì vị thế trung lập và không cho phép quân đội nước ngoài đóng quân trên lãnh thổ.

Ông Zelensky cho biết Ukraine, Mỹ và các nước châu Âu đang thảo luận một kế hoạch hòa bình gồm 20 điểm, với mục tiêu cuối cùng là đạt được lệnh ngừng bắn. Tuy nhiên, ông khẳng định Kyiv hiện không tiến hành bất kỳ cuộc đàm phán trực tiếp nào với Nga.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskiy, nhà đàm phán cấp cao của Ukraine Rustem Umerov và Thủ tướng Đức Friedrich Merz gặp gỡ con rể của Tổng thống Mỹ Donald Trump - Jared Kushner, Đặc phái viên Mỹ tại Trung Đông Steve Witkoff và Tư lệnh tối cao Liên minh NATO tại châu Âu (SACEUR), Tướng Không quân Mỹ Alexus Grynkewich tại Berlin (Đức) ngày 14/12. Ảnh: Văn phòng Báo chí Ukraine.

Theo Tổng thống Ukraine, một lệnh ngừng bắn dọc theo tuyến chiến sự hiện nay có thể là phương án “công bằng”. Trong khi đó, Nga yêu cầu Ukraine rút quân khỏi các khu vực ở Donetsk và Lugansk mà Kyiv vẫn đang kiểm soát.

“Mỹ đề xuất một sự thỏa hiệp, theo đó quân đội Nga sẽ không tiến sâu vào một số khu vực ở miền Đông, còn lực lượng Ukraine sẽ rút lui. Tôi không cho rằng cách tiếp cận này là công bằng”, ông Zelensky nói.

Nhà lãnh đạo Ukraine nhấn mạnh, nếu quân đội Ukraine buộc phải rút lui, lực lượng Nga cũng cần thực hiện điều tương tự.

“Nếu quân đội Ukraine rút 5-10km, tại sao quân đội Nga không rút cùng khoảng cách đó về các vùng họ kiểm soát? Đây là câu hỏi chưa có lời giải và vô cùng nhạy cảm”, ông Zelensky nêu rõ.

Theo ông, Nga hiện không chỉ tìm cách kiểm soát miền Đông Ukraine bằng sức mạnh quân sự, mà còn thông qua các biện pháp gây sức ép chính trị và ngoại giao.

Không tạo ra sự thay đổi đáng kể

Trong khi đó, các chuyên gia an ninh Mỹ nhận định việc Ukraine đề xuất từ bỏ mục tiêu gia nhập NATO nhiều khả năng sẽ không tạo ra thay đổi đáng kể đối với tiến trình đàm phán hòa bình, Reuters cho biết.

“Động thái này hầu như không tạo ra khác biệt nào đáng kể”, ông Justin Logan, Giám đốc chương trình nghiên cứu quốc phòng và chính sách đối ngoại tại Viện Cato, nhận định. “Đây chủ yếu là nỗ lực nhằm thể hiện thiện chí và sự hợp lý”.

Theo ông Logan và ông Andrew Michta, giáo sư nghiên cứu chiến lược tại Đại học Florida, khả năng Ukraine gia nhập NATO vốn đã không thực tế trong một thời gian dài. Ông Michta cho rằng vấn đề kết nạp Ukraine vào NATO hiện nay gần như “không còn là chủ đề đáng bàn”.

Ông Logan cho biết vẫn tồn tại nhiều phương án khác để bảo đảm an ninh cho Ukraine. Đáp lại đề xuất của Tổng thống Zelensky, Tổng thống Mỹ Donald Trump có thể cam kết tiếp tục những biện pháp mà Washington vốn đã triển khai, như viện trợ vũ khí và áp đặt các lệnh trừng phạt đối với Nga.

Tuy nhiên, không phải tất cả các chuyên gia đều đánh giá thấp động thái của Kyiv.

Giới phân tích an ninh Mỹ nhận định đề xuất từ bỏ mục tiêu gia nhập NATO của ông Zelensky khó tác động thực chất tới tiến trình hòa bình. Ảnh: Reuters.

Ông Brett Bruen, cựu cố vấn chính sách đối ngoại dưới thời chính quyền Tổng thống Barack Obama và hiện là người đứng đầu công ty tư vấn Global Situation Room, cho rằng sự nhượng bộ của Ukraine là “đáng kể và mang tính thực chất”.

“Đây là cách để ông Zelensky cho thấy Ukraine sẵn sàng đưa ra những nhượng bộ lớn vì hòa bình, trong bối cảnh Moscow hầu như chưa thể hiện bất kỳ sự nhượng bộ đáng kể nào”, ông Bruen phân tích. “Câu hỏi đặt ra là Ukraine nhận lại được điều gì khi từ bỏ một cam kết từng được xem là rất cứng rắn trước người dân”.

Ông Bruen suy đoán rằng Tổng thống Trump có thể đã hứa tăng cường tuần tra không phận Ukraine hoặc phản ứng mạnh mẽ hơn trước các vụ xâm nhập bằng máy bay. Ngoài ra, Mỹ cũng có thể gia tăng viện trợ quân sự nếu Nga mở lại một chiến dịch quân sự quy mô lớn.

“Ukraine buộc phải tính toán dựa trên những gì ông Trump hứa hẹn, nhưng họ cần nhiều hơn những lời nói”, ông Bruen nhấn mạnh. “Kyiv cần các hành động cụ thể, những cam kết đủ ràng buộc để Tổng thống Mỹ không dễ dàng rút lui khỏi trách nhiệm”.

Phương Linh