Nhượng quyền F&B tại Việt Nam: Từ mở rộng vội vã sang cuộc thanh lọc khốc liệt

Thị trường nhượng quyền F&B tại Việt Nam đang phát triển nhanh chóng, nhưng đồng thời phải đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt và xu hướng hợp nhất ngày càng gia tăng. Thành công của các thương hiệu vừa dựa vào tốc độ mở rộng vừa phải còn phụ thuộc vào khả năng thích ứng số hóa, vận hành chuẩn hóa và mức độ gắn kết thương hiệu với thế hệ tiêu dùng trẻ.

GIAI ĐOẠN TĂNG TRƯỞNG MẠNH CỦA THỊ TRƯỜNG NHƯỢNG QUYỀN F&B

Theo iPOS, quy mô ngành thực phẩm và đồ uống (F&B) Việt Nam năm 2024 đã vượt 688,8 nghìn tỷ đồng, tăng tới 16,6% so với cùng kỳ, ghi dấu mốc tăng trưởng quan trọng sau giai đoạn trầm lắng vì COVID-19. Động lực đến từ nền kinh tế vĩ mô ổn định, thu nhập khả dụng tăng, sự thay đổi trong hành vi tiêu dùng của thế hệ trẻ, cùng sự phục hồi của ngành du lịch quốc tế.

Mặc dù mô hình bán hàng trực tuyến và giao đồ ăn bùng nổ, ăn uống tại chỗ vẫn chiếm tới 68% tổng doanh thu ngành. Các kênh mới nổi như giao hàng trực tuyến và chuỗi đồ uống chỉ đóng góp lần lượt 8,9% và 16,5% cho thấy nhu cầu trải nghiệm trực tiếp, không gian ẩm thực vẫn là ưu tiên hàng đầu của người tiêu dùng Việt Nam.

Theo thống kê, năm 2024 cả nước có khoảng 323.010 điểm bán F&B, đáng chú ý, tốc độ mở mới cửa hàng đã chậm lại khi chỉ tăng khoảng 1,8%, song doanh thu toàn ngành vẫn bứt phá nhờ giá trị hóa mỗi giao dịch và mức giá trung bình tăng. Song song với đó, cấu trúc thị trường cũng đang dịch chuyển rõ rệt: tỷ lệ cửa hàng vận hành theo mô hình chuỗi đã tăng từ 5,2% năm 2023 lên 7,3% năm 2024, phản ánh xu hướng “chuỗi hóa” và chuẩn hóa quy trình – tiền đề quan trọng để các thương hiệu đẩy mạnh hoạt động nhượng quyền.

Mixue là chuỗi cửa hàng nhượng quyền có quy mô rất lớn, phủ sóng nhiều tỉnh thành phố

Trên bình diện cầu, tiêu dùng F&B tiếp tục cải thiện mạnh mẽ, khi doanh thu lĩnh vực lưu trú và ăn uống trong 10 tháng đầu năm 2024 tăng 12,5% so với cùng kỳ. Điều này cho thấy sức chi tiêu nội địa phục hồi sau dịch, và minh chứng cho sự đóng góp ngày càng lớn của dòng khách quốc tế quay trở lại Việt Nam.

Tuy nhiên, cũng từ báo cáo của iPOS lưu ý rằng “năm 2024 đánh dấu một quá trình “thanh lọc” tự nhiên, khi nhiều cửa hàng độc lập hoạt động kém hiệu quả buộc phải đóng cửa do áp lực chi phí vận hành và sức mua của người tiêu dùng giảm sút. Ngược lại, các chuỗi F&B lớn hơn đã thích ứng hiệu quả hơn, hưởng lợi từ các chiến lược vận hành và quản lý tài chính được tối ưu hóa”. Chỉ riêng nửa đầu năm 2024, 30.000 cửa hàng F&B đã phải đóng cửa.

Thị trường F&B Việt Nam đang bước vào một giai đoạn tăng trưởng chọn lọc, nơi mà tốc độ mở rộng đơn thuần không còn đảm bảo thành công. Thay vào đó, ba yếu tố then chốt sẽ quyết định sự sống còn của các thương hiệu:

Các thương hiệu phải sở hữu quy trình chuẩn hóa từ quản trị chất lượng, chuỗi cung ứng, đào tạo nhân sự đến trải nghiệm khách hàng. Những điểm yếu trong vận hành có thể nhanh chóng dẫn tới khủng hoảng uy tín và mất thị phần.

Cùng với đó, ứng dụng công nghệ vào quản trị dữ liệu khách hàng, tối ưu hóa logistics, và cá nhân hóa trải nghiệm tiêu dùng đang trở thành tiêu chuẩn tối thiểu. Trong bối cảnh thế hệ Z và Millennials chiếm tỷ trọng ngày càng lớn, việc tích hợp CRM, AI hay hệ thống POS hiện đại giúp thương hiệu vừa kiểm soát vận hành vừa duy trì kết nối với khách hàng.

Thương hiệu cũng tự phải tạo sự khác biệt, khi cà phê, trà sữa hay đồ ăn nhanh đã bão hòa, chỉ những thương hiệu có khả năng tạo dấu ấn riêng từ câu chuyện thương hiệu, sản phẩm độc đáo đến trải nghiệm dịch vụ mới có thể bứt phá. Sự khác biệt không chỉ nằm ở thực đơn, mà còn ở cách định vị giá trị trong tâm trí khách hàng.

HÀNH VI CỦA NGƯỜI TIÊU DÙNG QUYẾT ĐỊNH XU HƯỚNG NGÀNH

Một trong những yếu tố quyết định sự hấp dẫn của nhượng quyền F&B tại Việt Nam là cấu trúc chi phí và mô hình tài chính. Trên thực tế, chi phí đầu tư có sự khác biệt lớn tùy vào vị trí mặt bằng, diện tích, mức độ độc quyền lãnh thổ và gói hỗ trợ mà bên nhượng quyền cung cấp.

Dữ liệu công khai cho thấy, ở phân khúc cà phê và đồ uống, Highlands Coffee hiện yêu cầu vốn đầu tư ban đầu ước tính từ 170.000–250.000 USD, cùng mức phí nhượng quyền 7% doanh thu/tháng và phí quản lý 5%/tháng, hợp đồng có thời hạn năm năm.

Với ngành trà sữa, mức phí linh hoạt hơn: từ mức 46,8 triệu đồng/3 năm đối với các thương hiệu giá rẻ như Mixue, từ 700 triệu đồng - 1 tỷ đồng cho các thương hiệu cao cấp như Gong Cha hay Yi He Tang; một số thương hiệu còn thu 20.000 USD phí ban đầu để tham gia hệ thống.

Trong khi đó, phân khúc thức ăn nhanh cũng đặt ra rào cản vốn không hề thấp, tiêu biểu là KFC Việt Nam, với phí nhượng quyền khoảng 45.000–50.000 USD/cửa hàng, chưa bao gồm chi phí đầu tư cơ sở vật chất, mặt bằng và phí định kỳ. Chuỗi thức ăn nhanh Hàn Quốc Lotteria cũng có phí nhượng quyền 7-9 tỷ đồng kèm chi phí hàng năm tương đương 5% doanh thu…

Theo quy định pháp luật, tất cả các thương hiệu đều buộc phải công bố minh bạch các loại phí cơ bản trong hồ sơ tiết lộ, bao gồm phí ban đầu, phí định kỳ, đóng góp vào quỹ marketing, chi phí đào tạo, dịch vụ hỗ trợ và phí thuê mặt bằng.

Trong bối cảnh thị trường F&B Việt Nam bước vào giai đoạn cạnh tranh khốc liệt, hành vi của người tiêu dùng đang trở thành “kim chỉ nam” định hình sự phát triển của các thương hiệu nhượng quyền. Một đặc điểm nổi bật là xu hướng tiêu dùng trải nghiệm: khách hàng, đặc biệt là nhóm Gen Z và Millennials, họ tìm kiếm sản phẩm ăn uống và còn quan tâm đến không gian, dịch vụ và giá trị thương hiệu. Đây là động lực khiến các chuỗi phải đầu tư mạnh vào thiết kế cửa hàng, dịch vụ cá nhân hóa và các chương trình thành viên.

Người tiêu dùng có xu hướng lựa chọn quán có không gian trải nghiệm

Song song, sự bùng nổ của tiêu dùng kỹ thuật số đã thay đổi căn bản cách khách hàng tiếp cận F&B. Nghiên cứu cho thấy phần lớn người trẻ hiện nay đặt món qua ứng dụng giao hàng, theo dõi khuyến mãi trên mạng xã hội và chia sẻ trải nghiệm qua nền tảng trực tuyến. Điều này buộc các thương hiệu nhượng quyền phải đẩy mạnh chuyển đổi số, từ hệ thống POS, loyalty app cho đến tích hợp thương mại điện tử và kênh giao đồ ăn.

Ngoài ra, độ nhạy giá cũng là yếu tố quan trọng. Trong bối cảnh thu nhập có cải thiện nhưng áp lực chi tiêu vẫn hiện hữu, người tiêu dùng sẵn sàng thử nghiệm thương hiệu mới nếu sản phẩm vừa túi tiền.

Rõ ràng, hành vi tiêu dùng sẽ quyết định ai sẽ thắng thế trong “cuộc đua” nhượng quyền F&B, đồng thời định hình cách thức các thương hiệu xây dựng mô hình kinh doanh trong tương lai: chuỗi hóa, số hóa và cá nhân hóa.

Triển vọng năm 2025 mở ra nhiều cơ hội nhưng cũng đặt ra không ít thách thức. Về phía tích cực, quy mô thị trường F&B Việt Nam năm 2024 đạt khoảng 27–28 tỷ USD, được thúc đẩy bởi dân số trẻ và tốc độ đô thị hóa nhanh. Mô hình “chuỗi nhỏ – vốn gọn” kết hợp cùng giải pháp số hóa (POS, ứng dụng khách hàng thân thiết, nền tảng giao đồ ăn) đang giúp các thương hiệu tối ưu biên lợi nhuận và mở rộng theo cụm linh hoạt hơn.

Ngược lại, biên lợi nhuận cũng chịu áp lực không nhỏ từ chi phí thuê mặt bằng và biến động giá nguyên liệu. Khảo sát cho thấy chỉ 14,7% doanh nghiệp F&B ghi nhận tăng trưởng doanh thu trong năm 2024, báo hiệu quá trình sàng lọc những mô hình vận hành kém hiệu quả sẽ tiếp diễn trong năm 2025.

Hà Linh