Nỗ lực lớn, quyết tâm cao cho dấu mốc lịch sử (bài 2)

Đó cũng là tinh thần xuyên suốt trong Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị và Kế hoạch số 02-KH/TW của Ban Chỉ đạo Trung ương về khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, hai văn kiện được ví như "bản thiết kế" và "bản đồ hành động" của tiến trình kiến tạo mô hình chính quyền hai cấp hiện đại, hiệu quả, phục vụ.

Quyết liệt hành động trong giai đoạn cấp bách

Lần đầu tiên trong lịch sử hiện đại, mô hình chính quyền ba cấp (tỉnh - huyện - xã) được tái cấu trúc thành hai cấp tỉnh và xã. Không còn cấp trung gian huyện trong tổ chức chính quyền, bộ máy hành chính Việt Nam bước sang một cấu trúc mới, gọn nhẹ hơn, minh bạch hơn, linh hoạt và gần dân hơn. Ở đó, cấp xã, cấp chính quyền gần dân nhất được trao thực quyền, thực lực, thực trách nhiệm, trở thành nơi giải quyết đến cùng các nhu cầu dân sinh thiết yếu từ thủ tục hộ tịch đến đất đai, cư trú, an sinh, kinh doanh…

Nghị quyết 57 không chỉ là quyết định về tổ chức bộ máy, mà là bản “đề cương số” tái thiết Nhà nước hiện đại nhìn dưới góc độ phát triển khoa học công nghệ, chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo. Nghị quyết 57 cũng toát lên một tinh thần chung và khẳng định rõ: Trung ương không ôm quyền, bộ ngành không làm thay, mà phải chuyển từ vai trò quản lý sang kiến tạo thể chế, kiểm tra và giám sát kết quả của chính cấp ủy, chính quyền địa phương là nơi trực tiếp kiến tạo, thực thi những chính sách, thủ tục hành chính phục vụ “ngay và luôn” nhu cầu của người dân và doanh nghiệp. Chỉ đạo của Trung ương đã rất rõ ràng khi cấp tỉnh được trao toàn quyền quyết định trong việc đầu tư công, phân bổ ngân sách, tổ chức bộ máy, biên chế, chuyển đổi số và cung cấp dịch vụ công địa phương. Cấp xã không còn là nơi trung chuyển thủ tục, mà là điểm xử lý trực tiếp. Một khi quyền được trao tận cơ sở, người dân sẽ không còn phải “vòng đi vòng lại” giữa các tầng nấc hành chính. Quyền lực được phân cấp sâu trách nhiệm được gắn định danh - kết quả được đo bằng mức độ hài lòng của người dân.

Báo cáo trước Thường trực Ban Bí thư Trần Cẩm Tú tại Hội nghị triển khai Kế hoạch số 02 trên toàn quốc ngày 23/6 vừa qua, Bí thư Thành ủy TP Hồ Chí Minh Nguyễn Văn Nên thông tin: Với nhận thức sâu sắc, những ngày qua toàn hệ thống chính trị của TP Hồ Chí Minh đã làm việc tối đa, những đồng chí được trực tiếp phân công nhiệm vụ đã làm hết công suất, thường xuyên báo cáo về trung tâm những kết quả, sản phẩm đã làm được. Bí thư Thành ủy TP Hồ Chí Minh cũng đánh giá, hiệu quả của chuyển đổi số, để liên thông đồng bộ nhanh và hiệu quả, đáp ứng yêu cầu sắp xếp tổ chức bộ máy hệ thống chính trị trong lúc này là yêu cầu hết sức quan trọng, cấp bách, cần thiết, đòi hỏi sự kết hợp chặt chẽ giữa hạ tầng công nghệ, dữ liệu, con người, chính sách, tham gia của người dân, doanh nghiệp. Việc ưu tiên cho đồng bộ liên thông, dữ liệu cùng với nâng cao năng lực quản trị, điều hành đó là chìa khóa để đạt được mục tiêu sắp xếp, tổ chức bộ máy tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả phục vụ tốt hơn người dân và doanh nghiệp.

Theo Bí thư Thành ủy TP Hồ Chí Minh, “chìa khóa” để mở ra cánh cửa trong điều kiện thời gian rất ngắn lúc này là sự tập trung mọi nguồn lực, xác định ưu tiên, nhiệm vụ cốt lõi, kiên quyết lãnh đạo, chỉ đạo trong quyết đoán, điều hành từ Trung ương đến địa phương, quyết liệt tổ chức thực hiện trong toàn hệ thống chính trị đến cơ sở. TP Hồ Chí Minh cũng thống nhất phương châm tận dụng tối đa hạ tầng hiện có, nhanh chóng liên thông dữ liệu, số hóa, huy động sự tham gia của hệ thống chính trị, người dân, doanh nghiệp đem lại kết quả cao.

Bí thư Thành ủy TP Hồ Chí Minh cũng khẳng định, có nhiều vấn đề phải hành động ngay lập tức, không chờ sự hoàn hảo nhưng phải đảm bảo an toàn cao. Đánh giá tính chất cấp bách, khẩn trương của Kế hoạch số 02 cũng như việc phân cấp, phân quyền trong chính quyền hai cấp, Bí thư Thành ủy TP Hồ Chí Minh khẳng định, phải có phương pháp, hành động đồng bộ, phối hợp quyết liệt, có thứ tự ưu tiên phục vụ người dân, doanh nghiệp.

Thông tin về công tác chuẩn bị phục vụ cho ngày 1/7 triển khai chính quyền hai cấp, đồng chí Hà Minh Hải, Trưởng Ban Tổ chức Thành ủy Hà Nội cho biết: Thành ủy đã thống nhất triển khai đề án tổ chức bộ máy, nhân sự của 126 xã, phường mới. Thành ủy Hà Nội đã ban hành và tập huấn kế hoạch vận hành thử nghiệm mô hình chính quyền hai cấp trên địa bàn với 6 ngày đêm từ 20/6-26/6 cho toàn bộ 126 xã, phường mới đồng bộ từ tổ chức bộ máy đến cơ chế vận hành, quy chế, quy trình, con người, hệ thống phần cứng, phần mềm, cơ sở vật chất, trụ sở tiếp dân, hệ thống dịch vụ công để phục vụ người dân, doanh nghiệp. Thành lập các tổ công tác để kịp thời hướng dẫn, chỉ đạo các đơn vị thực hiện tại 126 xã, phường. Hà Nội cũng giao Trung tâm hành chính công bố trí những nhân sự am hiểu công nghệ thông tin, tư vấn pháp lý thường trực tại các điểm tiếp nhận ở các xã, phường mới, đảm bảo xử lý tình huống những vấn đề phát sinh.

Để phục vụ yêu cầu, mục tiêu đưa Cổng dịch vụ công quốc gia trở thành cổng duy nhất phục vụ thủ tục hành chính, TP Hà Nội đã đảm bảo hoàn thành tích hợp, kết nối hệ thống thông tin giải quyết thủ tục hành chính với Cổng dịch vụ cônng quốc gia. Nhấn mạnh 5 mục tiêu trước mắt đến ngày 1/7 và 31/12/2025, Trưởng Ban Tổ chức Thành ủy Hà Nội Hà Minh Hải cho biết, các hệ thống dùng chung của thành phố hiện nay đang hoạt động ổn định, đã điều chỉnh cấu hình để phục vụ, phù hợp với cơ cấu tổ chức và phân cấp, phân quyền theo quy định, hệ thống chính quyền mới. Hà Nội cũng nhanh chóng cung cấp, đưa các thủ tục, dịch vụ công trực tuyến lên cổng để phục vụ người dân, doanh nghiệp cũng như triển khai nhiều giải pháp để hỗ trợ, phục vụ người dân, doanh nghiệp trên môi trường số.

Tới thời điểm hiện tại, tất cả các địa phương đã sẵn sàng cho dấu mốc lịch sử triển khai chính quyền hai cấp từ 1/7.

Cơ chế vận hành mới bằng nền tảng số và dữ liệu

Trong lộ trình chuyển đổi số toàn diện và thực chất, Hà Nội đang kiến tạo một cơ chế vận hành mới dựa trên nền tảng dữ liệu số, công nghệ hiện đại và trải nghiệm người dân làm trung tâm. Tại Hội nghị triển khai chính quyền hai cấp, Trưởng Ban Tổ chức Thành ủy Hà Nội Hà Minh Hải đã đề xuất với Trung ương 5 nội dung đột phá, trong đó nhấn mạnh việc cho phép Thủ đô xây dựng và vận hành ứng dụng dịch vụ công số thân thiện, tích hợp trực tiếp với Cổng dịch vụ công quốc gia, tối ưu hóa trên thiết bị di động.

Ứng dụng này không chỉ đơn giản hóa thao tác, rút ngắn thời gian thực hiện thủ tục mà còn hướng tới mục tiêu phổ cập dịch vụ công trực tuyến, nâng cao trải nghiệm số của người dân, đặc biệt là nhóm yếu thế như người cao tuổi, người ít tiếp cận công nghệ. Theo đó, Trung ương đã chỉ đạo thống nhất: cơ quan nhà nước và tổ chức ngoài nhà nước không được yêu cầu người dân, doanh nghiệp nộp bản giấy nếu đã có hồ sơ điện tử hợp lệ.

Một số thí điểm nổi bật được đề xuất và triển khai là mô hình “một cửa không bản giấy”, nơi bản điện tử được coi là bản chính trong một số lĩnh vực. Đồng thời, Hà Nội kiến nghị xây dựng hành lang pháp lý cho chuyển đổi từ tiền kiểm sang hậu kiểm, thừa nhận giá trị của hồ sơ điện tử, chữ ký số, không yêu cầu chứng thực hay đối chiếu bản gốc như trước. Việc thử nghiệm cơ chế ủy quyền số cũng là bước đi táo bạo nhằm thay thế hình thức xác thực chữ ký truyền thống. Ngoài ra, việc kết nối, chia sẻ dữ liệu giữa Hà Nội và các địa phương khác để giải quyết thủ tục phi địa giới hành chính cũng là một hướng đi cần thiết cho kỷ nguyên số.

Ở phía Nam đồng bằng sông Hồng, Hà Nam cùng Nam Định, Ninh Bình là ba tỉnh đi đầu trong sắp xếp chính quyền hai cấp cũng đang chủ động chuẩn bị cho ngày “chuyển giao” từ 1/7. Đồng chí Trương Quốc Huy, Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch UBND tỉnh Hà Nam, đã chỉ rõ những “nút thắt” cần tháo gỡ, từ tổ chức bộ máy đến hạ tầng số. Theo đó, Hà Nam khẩn trương rà soát đội ngũ cán bộ sau sáp nhập, phân công nhiệm vụ khoa học, rõ ràng; đồng thời nâng cấp phần mềm, đường truyền, đảm bảo vận hành trơn tru việc tiếp nhận, xử lý hồ sơ hành chính theo phân cấp, phân quyền của mô hình mới. Một trong những nhiệm vụ then chốt là chuyển đổi dữ liệu di sản từ hệ thống cũ sang nền tảng mới, bảo đảm kế thừa, đồng bộ và minh bạch. Tỉnh cũng đẩy mạnh giải quyết thủ tục hành chính trực tuyến, trên nền tảng số, thay vì phụ thuộc vào hồ sơ giấy truyền thống.

Bước sang giai đoạn 2 của Kế hoạch số 02, Hà Nam tiếp tục đẩy mạnh kết nối liên thông hệ thống trung tâm điều hành (IOC) giữa các đơn vị cũ và mới sau sáp nhập, bảo đảm một hệ thống giám sát và điều hành đồng bộ, thông suốt. Bên cạnh đó, tỉnh tập trung tái cấu trúc quy trình nghiệp vụ tại các địa phương, hướng tới mục tiêu giảm tối thiểu 20% số bước, thủ tục, thành phần hồ sơ. Đặc biệt, Hà Nam sẽ triển khai mô hình “đại lý dịch vụ công trực tuyến”, vừa tạo điều kiện thuận lợi cho người dân, vừa thúc đẩy thói quen sử dụng dịch vụ số một cách thực chất và bền vững.

Những bước đi thần tốc, quyết liệt của Hà Nội và TP Hồ Chí Minh hai đầu tàu của cả nước cũng như ở nhiều địa phương trên cả nước trước “giờ G” không chỉ thể hiện sự chuẩn bị kỹ lưỡng về tổ chức, hạ tầng, con người, mà còn phản ánh một tinh thần hành động cấp bách, đồng bộ để hiện thực hóa mô hình chính quyền hai cấp trong một khung thời gian rất ngắn chỉ tính bằng giờ. Nhưng điều quan trọng hơn cả là sự chuyển động về tư duy trong quản trị chuyển từ xin – cho sang trao quyền thực chất. Từ mệnh lệnh hành chính sang phụng sự qua dữ liệu. Từ tập trung quyền lực sang phân cấp, phân quyền có trách nhiệm.

Đây cũng là điểm cốt lõi mà Nghị quyết 57 và Kế hoạch số 02 hướng tới một chính quyền không còn tầng nấc trung gian rườm rà, mà là nơi các cấp chính quyền, đặc biệt là cấp tỉnh và cấp xã, được trao quyền, trao công cụ, trao dữ liệu, để xử lý mọi nhu cầu thiết yếu của người dân ngay tại chỗ, không cần qua trung gian. Và để mô hình này không chỉ vận hành mà còn phát triển bền vững, kiến tạo những không gian phát triển mới như tài nguyên dữ liệu rất cần một sự phân cấp, phân quyền thực chất giữa Trung ương với chính quyền địa phương. Đó là sự phân tách rành mạch vai trò Trung ương kiến tạo thể chế, ban hành chuẩn chung, kiểm tra và giám sát kết quả, còn cấp tỉnh, cấp xã là chủ thể trực tiếp thực thi, chịu trách nhiệm trước nhân dân về hiệu quả phục vụ.

Việc Trung ương đã giao cho cấp tỉnh toàn quyền quyết định về đầu tư công, tổ chức bộ máy, phân bổ ngân sách, thực hiện chuyển đổi số và cung cấp dịch vụ công tại địa phương không chỉ là bước chuyển lớn lao về quy trình, mà là sự tái thiết mối quan hệ giữa Trung ương và địa phương trong quản trị quốc gia. Không còn chồng chéo, không còn chỉ đạo dàn hàng ngang hay “giữ quyền, không giữ việc”, thay vào đó là trao quyền đi cùng đo lường hiệu quả bằng kết quả thực tiễn và sự hài lòng của người dân, doanh nghiệp.

Tại cấp xã nơi gần dân nhất sự phân quyền không chỉ là công nhận về mặt pháp lý, mà phải là hành động cụ thể cán bộ được giao quyền ký, quyền quyết, có dữ liệu để tra cứu, có phần mềm để xử lý, có hạ tầng để phục vụ. Khi ấy, người dân sẽ thấy rõ sự thay đổi ngay tại nơi mình đang sống, không còn phải lên huyện, tỉnh vì một thủ tục đơn giản; không còn phải mang theo hàng xấp giấy tờ vì mọi dữ liệu đã được số hóa, định danh, thống nhất, liên thông, dùng chung.

Cuộc tái cấu trúc chính quyền lần này từ ba cấp xuống hai cấp chính là thời điểm thử lửa của một nền hành chính hiện đại. Mọi chậm trễ, lúng túng sẽ khiến bộ máy nghẽn lại; mọi sáng tạo, dám nghĩ, dám làm vì đất nước, vì nhân dân sẽ tạo ra những hình mẫu mới, những đột phá thực sự trong quản trị. Và điều đó chỉ có thể đạt được khi tinh thần phân cấp, phân quyền được quán triệt từ Trung ương đến tận từng cán bộ cấp xã trên các thiết bị, nền tảng, dữ liệu số.

Hoàng Phong